بررسی وضعیت تولید و واردات چای در کشور
رقابت نابرابر چای خارجی و ایرانی
افزایش ۶۵ درصدی قیمت چای خارجی
بررسی مرکز آمار ایران درخصوص قیمت چای خارجی در سال‌جاری حاکی از آن است که هر بسته ۵۰۰ گرمی چای خارجی در تیر ماه ۱۴۰۰ نسبت به ماه مشابه در سال گذشته ۶/ ۶۵درصد افزایش قیمت داشته است؛ این در حالی است که میزان رشد قیمت آن در مقایسه با خرداد سال‌جاری کمتر از یک درصد بوده است. به این مفهوم که هر بسته ۵۰۰ گرمی چای خشک در تیر ماه سال ۹۹ به طور متوسط ۸/ ۶۳ هزار تومان بوده که در خرداد امسال به بالغ بر ۱۰۰هزار تومان رسیده و در تیر ماه حتی به بیش از ۱۲۰هزار تومان هم رسیده است.
اما این افزایش ۶۵درصدی قیمت چای خارجی، در حالی ثبت شده که این کالا در ابتدای سال جاری، بیش از ۹۰میلیون دلار واردات داشته که بر اساس تحلیل‌های انجام شده، میزان چای خشک وارداتی در فروردین ۱۴۰۰ نسبت به فروردین ۱۳۹۹، ۹/ ۹درصد کاهش داشته است.
اخلال در واردات چای
بر اساس این گزارش، چند عامل در خصوص افزایش قیمت چای خارجی مطرح است. گفته می‌شود رشد قیمت چای که در سال گذشته هم اتفاق افتاد، به سبب انتقال منبع تامین ارز از دولتی به نیمایی بود، اما بنا بر اعلام واردکنندگان چای یکی از مهم‌ترین دلایل رشد قیمت‌ها در سال جاری توقف و تاخیر در ترخیص چای وارداتی از گمرک بوده است. همان‌طور که احمدرضا بخشی، رئیس کمیسیون تخصصی چای فدراسیون صنایع غذایی کشور اسفند سال ۹۹ دلیل افزایش قیمت چای را ترخیص نشدن هزار تن چای از گمرک دانسته و گفته بود: سازمان استاندارد به سبب عدم تطابق یکی از استانداردهای چای جلوی واردات را گرفت و این مساله موجب شد شاهد کاهش عرضه و متعاقبا افزایش قیمت در بازار باشیم.
این مقام مسوول همچنین در مرداد ماه امسال از اخلال در واردات چای خبر داده و ضمن هشدار درباره به هم خوردن تنظیم بازار چای از کمبود و گرانی چای در دو ماه آینده در کشور خبر داده و گفته بود: مسوولیت‌های صدور مجوز واردات چای به وزارت جهاد کشاورزی منتقل شده، اما سازوکار آن هنوز شکل نگرفته و باعث اختلال و توقف واردات شده است. به طوری که وزارت صمت از تاریخ اول مرداد از پذیرش ثبت سفارش‌های چای امتناع و عنوان می‌کند این مسوولیت به تازگی واگذار شده و افراد را به سمت وزارت جهاد کشاورزی هدایت می‌کند.
در همین راستا همزمان با بلاتکلیفی نحوه ثبت سفارش واردات چای، در وزارت بهداشت نیز معاونت غذا و دارو از ابتدای مرداد ماه بحث نمونه‌برداری و آزمایش از محموله‌های وارداتی را اجباری کرده و ترخیص دیگر صرفا با اخذ تعهد صورت نمی‌گیرد. از طرف دیگر در حالی هزینه هنگفتی برای انجام نمونه‌برداری دریافت می‌شود که به دلیل کمبود نیروی انسانی این فرآیند با دو هفته تاخیر انجام می‌شود. ضمن اینکه سازمان استاندارد به صورت جداگانه از تمامی محموله‌های وارداتی نمونه‌برداری می‌کند و نیازی به تست مجدد نیست. مجموع این مسائل درنهایت اخلال در چرخه واردات کالاها را به دنبال دارد و زنجیره تامین و عرضه این محصول را با مشکل مواجه می‌کند و باعث کمبود و گرانی چای می‌شود.
ظرفیت تولید و اشتغال چای ایرانی
اما در کنار چای خارجی، بخشی از نیاز داخلی را چای ایرانی پوشش می‌دهد. بر اساس آمار در حال حاضر حدود ۲۶هزار هکتار باغ چای در دو استان گیلان و مازندران قرار دارد که از این میزان حدود ۲۱هزار هکتار مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. به طور کلی برای ۱۰۰ هزار خانوار در بیش از ۱۵۱ کارخانه چای‌سازی اشتغال‌زایی شده که متناسب با ظرفیت تولید، بین ۳۰ تا ۶۰ نفر به صورت فصلی و دائمی در این کارخانه‌ها مشغول به کار هستند و این تعداد جدا از تعداد نیروهای شاغل در بخش بازرگانی (صنایع بسته‌بندی و فروش) است. حجم تولید و اشتغال در این حوزه نشان از روند رو به رشد صنعت چای در کشور دارد. به طوری که طبق آمار سازمان چای، در پنج ماه نخست امسال تولید چای خشک در کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۵درصد افزایش یافته است که بیانگر کشش بازار به تولید این محصول و افزایش اقبال عمومی به چای ایرانی است. همچنین در سال جاری ۱۱۴هزار و ۴۴۵ تن برگ سبز به ارزش ۶۵۰ میلیارد تومان از چای‌کاران خریداری شده که ۵۱درصد آن برگ سبز درجه یک و ۴۹درصد برگ سبز درجه دو است.
افزایش ۳۰ تا ۵۰ درصدی نرخ چای ایرانی
در کنار افزایش قیمت چای خارجی، بنا به اعلام حبیب جهان‌ساز رئیس سازمان چای کشور، قیمت چای ایرانی نیز مثل هر سال افزایش داشته و قیمت خرید تضمینی برگ سبز درجه یک این محصول ۷/ ۲۷درصد و برگ سبز درجه دو ۵۰درصد با افزایش رو‌به‌رو بوده است.
اگرچه چند عامل بر قیمت چای ایرانی اثرگذار است که شامل فصل برداشت، نوع بسته‌بندی، کیفیت محصول تولید شده و نوع چای تولید شده است؛ اما نمی‌توان منکر این موضوع شد که یکی از عوامل اثرگذار بر افزایش قیمت چای ایرانی در سال جاری، کاهش واردات محصولات خارجی و افزایش استقبال مردم از چای ایرانی بوده است.
چای ایرانی و خارجی در یک رقابت نابرابر
با این حال به‌رغم تاثیرات مفید چای ایرانی بر سلامت افراد هنوز چای داخلی جایگاه واقعی خود را در بازار به شکل کامل پیدا نکرده است. البته در سه سال گذشته با کاهش اختلاف قیمت چای ایرانی و خارجی؛ این کالا حضور پررنگ‌تری در خانه ایرانی‌ها داشته است، اما با این همه به گفته تولیدکنندگان، خرید تضمینی سبب شده کیفیت چای ایرانی نتواند به خوبی ارتقا یابد. هرچند واگذاری مسوولیت پرداخت ۷۵درصد از بهای خرید تضمینی برگ سبز به کارخانه‌ها باعث شده سطح کلی کیفی محصول برداشت افزایش یابد، اما به گفته کارشناسان تا زمانی که خرید تضمینی در بازار چای وجود داشته باشد، نمی‌توان به پتانسیل واقعی آن پی برد.
درمجموع با توجه به بالابودن مصرف سرانه چای در کشور که حدود ۱۰۰هزار تن است، صنعت چای در کشور حدود ۲ تا ۳هزار میلیارد تومان گردش مالی را به خود اختصاص می‌دهد. از این رو بی‌توجهی به این محصول می‌تواند آسیب‌های جدی به بخش کشاورزی و معیشت کشاورزان و کارگران وارد کند و منجربه از بین رفتن فرصت‌های اشتغال در بخش تولید، فرآوری، صنایع بسته‌بندی و فروش شود که در نهایت کشورمان را وابسته به واردات چای و درگیر تبعات بعدی واردات خواهد کرد. درمقابل، توسعه تولید چای در ایران و صادرات آن فرصت بسیار خوبی در اختیار چای‌کاران قرار می‌دهد و با توجه به همسایگی ایران با کشورهای مهم مصرف‌کننده چای از قبیل روسیه، عراق، ترکیه، پاکستان و جمهوری‌های آسیای میانه فرصت صادراتی خوبی را برای ایران فراهم می‌کند.
