طرح شیر مدرسه؛ تقویت شاخص سلامتی جامعه
بی‌شک یکی از برنامه‌های مهم، تاثیر‌گذار و گسترده در مورد ترویج مصرف شیر، طرح توزیع شیر در مدارس است که در برخی کشورها سابقه‌ای به درازای یک قرن دارد. به‌عنوان مثال نیوزیلند از سال ۱۹۳۷ میلادی و ژاپن از سال ۱۹۴۶ به‌صورت جدی طرح شیر مدرسه را در دستور کار قرار داده و به‌طور مستمر آن را دنبال کرده‌اند. در حال حاضر حدود صد کشور جهان از فقیرترین کشورها تا کشورهای برخوردار آسیایی، اروپای غربی و آمریکای شمالی طرح شیر مدرسه را دنبال می‌کنند. از حدود سه دهه قبل سازمان غذا و کشاورزی (FAO) مسوولیت هماهنگی برنامه‌های مرتبط با شیر مدرسه را در سطح جهان برعهده دارد و به مناسبت روز جهانی شیر مدرسه هر سال برنامه‌های متنوعی در کشورها برگزار می‌شود.
سابقه توزیع شیر مدرسه در ایران نیز به سال 1336 می‌رسد، زمانی‌که اولین کارخانه صنعتی تولید شیر سالم کشور با کمک مستقیم یونیسف برای تغذیه کودکان مناطق محروم کشور در تهران راه‌اندازی شد. پس از آن در دهه 50 تغذیه رایگان در مدارس ایران آغاز شد که شیر در کنار میوه و تنقلات بین دانش‌آموزان توزیع می‌شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 79 برای اولین بار طرح «شیر مدرسه» به‌صورت آزمایشی آغاز و در سال‌های بعد به تمام کشور و مقاطع تحصیلی تعمیم داده شد.
طرح شیر مدرسه دو هدف مهم را دنبال می‌کند. اولین هدف ایجاد عادت و رفتار ماندگار در کودکان برای استمرار مصرف شیر از کودکی تا بزرگسالی و سالمندی است. دومین هدف اطمینان از دریافت کافی مواد مغذی مورد نیاز رشد کودکان به ویژه کفایت دریافت کلسیم است که در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همه می‌دانیم که رشد طولی تا سن 30 سالگی اتفاق می‌افتد و پس از آن رشد طولی متوقف و معمولا رشد عرضی آغاز می‌شود. کلسیم نقش تعیین‌کننده‌ای در استحکام و سلامتی استخوان‌ها و دندان‌ها دارد و جذب آن تنها تا حدود 30 سالگی اتفاق می‌افتد. میزان جذب کلسیم در سنین 8 تا 18 سالگی چند برابر بقیه سنین است. استخوان‌ها بانک کلسیم بدن هستند و علاوه بر نیازهای ساختمانی، تامین‌کننده کلسیم مورد نیاز مغز در طول حیات انسان هستند. کلسیم، ماشین انتقال فرامین مغز به قسمت‌های مختلف بدن است و به همین دلیل مغز، مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مصرف‌کننده کلسیم است. از این رو افزایش ضریب تراکم استخوان برای جلوگیری از اختلالات مختلف و به ویژه پوکی استخوان بسیار مهم است. از سوی دیگر میزان نیاز روزانه به کلسیم بالاست و این میزان جز از مسیر مصرف کافی و مستمر شیر و فرآورده‌های آن تامین نمی‌شود. این توضیحات به خوبی گویای اهمیت توجه به شیر مدرسه است.
تغذیه مناسب کودکان در برخی کشورها نتایج بسیار مثبتی را نشان می‌دهد. گزارشی که در آوریل 2019 از سوی وزارت آموزش، ورزش و علوم ژاپن منتشر شد نشان می‌دهد متوسط وزن کودکان 6 ساله ژاپنی ازسال 1955 تا کنون به میزان 10 کیلو و متوسط قد آنان به میزان 13 سانتی متر افزایش یافته است. در سه برنامه مختلف غذای روزانه دانش‌آموزان ژاپن، شیر پای ثابت و هر روزه است. اتحادیه اروپا در سال گذشته 105 میلیون یورو برای توزیع شیر و فرآورده‌های شیری بین دانش‌آموزان اتحادیه اختصاص داده است. در کانادا به کمک دامداران و صنعت شیر آن کشور سازمانی برای آموزش و تشویق هرچه بیشتر کودکان به مصرف کافی شیر و فرآورده‌های آن تاسیس شده است. اینها فقط گوشه‌ای از تلاش‌های منسجم بین‌المللی برای ارتقای شاخص سلامتی این جوامع از طریق افزایش سرانه مصرف شیر است.
اجرای طرح شیر مدرسه در ایران با فراز و نشیب‌های فراوانی همراه بوده که مهم‌ترین دلیل آن عدم تخصیص بودجه‌های مصوب این طرح بوده است. تجربیات بین‌المللی نشان می‌دهد اعتبار طرح شیر مدرسه از سه طریق دولت‌ها، خانواده‌ها و زنجیره‌های مرتبط با صنعت شیر تامین می‌شود. در برخی از مناطق سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه نیز در این امر مشارکت می‌کنند. در ایران متولی برنامه شیر مدرسه دولت است و اگر ناتوان از تامین بودجه باشد، طرح متوقف می‌شود. اهمیت مصرف شیر در ارتقای شاخص سلامتی، ایمنی بدن، طول عمر همراه با سلامتی و کارآمدی، افزایش بهره هوشی، سلامت دندان‌ها و استحکام استخوان‌ها به اندازه‌ای است که در صورت فرهنگ‌سازی مناسب بخش‌های دیگر اجتماعی و به‌ویژه خانواده‌ها در این کار سهیم خواهند شد. خوشبختانه صنایع لبنی در گذشته همراهی مناسبی با این طرح داشته‌اند و در صورت وجود حساسیت در وزارت بهداشت و آموزش و پرورش، می‌توان به راه‌اندازی و تداوم طرح شیر مدرسه امیدوار بود. شیر مدرسه، عادلانه‌ترین، سالم‌ترین و در عین حال موثرترین یارانه‌ای است که دولت می‌تواند به مردم پرداخت کند. مسکوت ماندن اجرای این طرح، هزینه‌های سنگین درمان و از کارافتادگی زودرس را به جامعه ما تحمیل می‌کند، جامعه‌ای که به سرعت به سوی سالمندی پیش می‌رود.
