گزارش مشترک «جابویژن» و «مکتبخونه» از ناسازگاری نظام آموزشی کشور با بازار کار؛ ۶۰ درصد فارغالتحصیلان دانشگاهی ناراضی هستند
شوک شغلی تحصیل‌کرده‌ها
شرکت مرجع کاریابی و استخدام «جابویژن» و آکادمی آنلاین «مکتبخونه»، پژوهش مشترکی انجام داده‌‌‌اند که نشان می‌دهد رضایت از انتخاب تحصیلی در بلندمدت، بیش از هر چیز تحت‌تاثیر وضعیت شغلی است. وقتی از افراد ناراضی دلیل عدم‌رضایتشان را جویا می‌‌‌شویم، اغلب به شرایط کار رشته یا دانشگاه خود اشاره می‌کنند. میزان رضایت از انتخاب تحصیلی به شکل معناداری در بین افراد شاغل (نسبت به غیرشاغلان)، در افراد با درآمد بالا (نسبت به افراد با درآمد پایین) و در میان افراد با شغل مرتبط با رشته تحصیلی (نسبت به شاغلان در حوزه‌‌‌های نامرتبط) بالاتر است. وقتی از افراد ناراضی سوال شده که اگر به عقب بازگردند چه انتخاب متفاوتی می‌کنند، اغلب به دنبال رشته‌‌‌ای بودند که به نظرشان شرایط کاری بهتری برایشان ایجاد می‌‌‌کرد. این پژوهش که با انجام چند نظرسنجی و بررسی داده‌‌‌های بیش از 500 هزار رزومه انجام شده، در سه بخش تهیه شده و راهنمایی است تا با تکیه بر داده‌‌‌های معتبر، به دانش‌‌‌آموزان در تصمیم پرابهام انتخاب رشته کمک کند.
بخش اول: رضایت تحصیلی و بازار کار
نتایج بررسی نشان می‌دهد حدود 60درصد از فارغالتحصیلان از انتخاب تحصیلی خود ناراضی‌‌‌اند. «نبود بازار کار برای رشته» و «عدم‌تسهیل ورود به بازار کار توسط دانشگاه» از نظر فارغالتحصیلان مهم‌ترین دلایل نارضایتی از تحصیل هستند. 24درصد از فارغالتحصیلان هم از انتخاب رشته خود ناراضی هستند و هم از انتخاب دانشگاه. یعنی از هر چهار نفری که تحصیلات دانشگاهی دارند، یک نفر از تحصیلات خود نارضایتی کامل دارد. این سطح از نارضایتی نشان می‌دهد که روش‌های انتخاب رشته در میان دانش‌‌‌آموزان نیاز به بازنگری دارد. نتایج نظرسنجی در مورد دلایل نارضایتی افراد از رشته تحصیلی‌‌‌شان عبارتند از:
• 57 درصد افراد گفته‌‌‌اند بازار کار این رشته خوب نیست.
• 34 درصد گفته‌‌‌اند درآمد مشاغل رشته پایین است.
• 34 درصد گفته‌‌‌اند مشاغل رشته با علایق و روحیات آنها سازگار نیست.
همچنین نتایج نظرسنجی در مورد دلایل نارضایتی از دانشگاه عبارتند از:
• 55 درصد گفته‌‌‌اند امکان شکل‌‌‌دهی شبکه ارتباطی مناسب برای ورود به بازار کار و پیشرفت وجود ندارد.
• 38 درصد گفته‌‌‌اند سطح علمی اساتید پایین است.
• 38 درصد گفته‌‌‌اند امکانات خوب رفاهی و تفریحی وجود ندارد.
• 20 درصد گفته‌‌‌اند کیفیت دروس ارائه‌شده پایین است.
میزان رضایت فارغالتحصیلان به تفکیک وضعیت اشتغال آنها نیز بررسی شده است. به این ترتیب، 62درصد فارغ‌‌‌التحصیلانی که بیکار هستند، از تحصیل خود ناراضی‌‌‌اند و این نشان‌‌‌دهنده اهمیت بازار کار در رضایت از انتخاب تحصیلی است. همچنین 43درصد فارغالتحصیلان خویش‌‌‌فرما، 44درصد فارغالتحصیلان شاغل در بخش دولتی و 36درصد فارغالتحصیلان شاغل در بخش خصوصی از تحصیلات خود رضایت ندارند. این یعنی در میان فارغالتحصیلان، افرادی که در بخش خصوصی کار می‌کنند، از انتخاب تحصیلی خود رضایت بیشتری دارند (64درصد از آنها از انتخاب تحصیلی خود راضی‌‌‌اند). در شرایطی که فرد به دلیل نبود بازار کار مجبور می‌شود در شغل نامرتبط با رشته خود فعالیت کند، نارضایتی تحصیلی 2.5 برابر بیشتر می‌شود. یعنی اگر فرد نتواند در جایی متناسب با رشته خودش مشغول به کار شود، احتمال خیلی بیشتری در آینده از رشته خود ناراضی خواهد بود.
این موضوع در مورد میزان درآمد هم صدق می‌کند. افرادی که درآمد بیشتری دارند، از انتخاب رشته و دانشگاه خود راضی‌‌‌ترند (نمودار 1). افرادی هم که از رشته‌‌‌های خود ناراضی هستند، اگر به گذشته برگردند، رشته‌‌‌ای را انتخاب می‌کنند که بازار کار خوب دارد؛ از جمله کامپیوتر و آی‌تی، مدیریت مالی، حسابداری و مهندسی صنایع. نکته جالب این است که رشته‌‌‌های پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی اگرچه در لیست دوم انتخاب‌‌‌های جایگزین افراد قرار دارند، اما بیش از 60درصد دانش‌‌‌آموختگان این رشته‌‌‌ها از انتخابشان ناراضی هستند که احتمالا ناشی از باورهای نه‌‌‌چندان نزدیک به واقعیت جامعه در مورد این رشته‌‌‌هاست. عدم‌انطباق ظرفیت سیستم آموزشی با نیازهای بازار کار، از دیگر یافته‌‌‌های این پژوهش است.
این ناسازگاری منجر به کمبود فارغ‌‌‌التحصیلانی با تحصیلات مرتبط در تعدادی از مشاغل پرتقاضا و مهم شده است. به نظر می‌رسد در این مشاغل، یا رشته دانشگاهی متناظری وجود ندارد یا اینکه دانش‌‌‌آموزان هنگام انتخاب رشته با این مشاغل و مسیر تحصیلی موردنیاز آنها آشنایی ندارند. دانش‌‌‌آموختگان برای ورود به این مشاغل، مهارت‌‌‌های لازم را با گذراندن دوره‌‌‌هایی خارج از دانشگاه به دست می‌‌‌آورند (نمودار 2).
بخش دوم: راهنمای انتخاب رشته
هدف از این بخش، این بوده که رشته‌‌‌ها بر اساس ملاک‌‌‌های مختلف بررسی و امتیازدهی شوند. مهم‌ترین ملاک‌‌‌ها هم عبارتند از:
میزان رضایت فارغالتحصیلان (براساس تعداد موقعیت‌‌‌های شغلی آنها، علاقه به مشاغل رشته و سطح درآمد مشاغل رشته)، میان حقوق دریافتی فارغالتحصیلان و نرخ اشتغال مرتبط با آن رشته. رتبه‌‌‌بندی 10 رشته گروه ریاضی و گروه انسانی براساس شاخص‌‌‌های ذکر شده را در جداول 1 و 2 مشاهده می‌‌‌کنید.
بخش سوم: راهنمای انتخاب دانشگاه
هدف از این بخش، بررسی و امتیازدهی دانشگاه‌‌‌ها بر اساس ملاک‌‌‌هایی مثل میزان رضایت فارغالتحصیلان از دانشگاه، تاثیر دانشگاه بر میزان حقوق دریافتی (برای فارغالتحصیلان مختلف دانشگاه‌‌‌ها که شرایط یکسان از نظر رشته، سابقه، سطح و گروه شغلی دارند، حقوق‌‌‌های درخواستی مقایسه شده و اختلاف میانگین حقوق درخواستی فارغالتحصیلان با میانگین حقوق درخواستی کل، به عنوان تاثیر دانشگاه بر حقوق در نظر گرفته شده. این عدد برای برخی دانشگاه‌‌‌ها مثبت و برای برخی منفی بوده است. مثلا اگر برای دانشگاهی این عدد 44+ باشد، یعنی به صورت میانگین، حقوق فارغالتحصیلان این دانشگاه از حقوق افراد مشابه خود 41درصد بیشتر است)، اشتغال مرتبط با تحصیل و رتبه‌‌‌بندی جهانی (براساس رتبه‌‌‌بندی معتبر QS و با حضور بیش از 1500 دانشگاه) بوده است. رتبه‌‌‌بندی 10دانشگاه را بر اساس شاخص‌‌‌های ذکر شده در جدول 3 مشاهده می‌‌‌کنید.
