بنیان‌گذار بیمه ایران در چنین روزی درگذشت
میراث «آقایان» برای ایران
این دغدغه یعنی تاسیس یک بیمه ایرانی، درحالی ذهن الکساندر را به خود مشغول کرده بود که هیچ کشوری در خاورمیانه شرکت بیمه نداشت و فقط نمایندگی شرکت‌های بیمه اروپایی در کشور فعال بودند. با این حال او با تلاش‌‌‌های زیادی در سال ۱۳۱۴ موفق شد تا رضایت شاه را در زمینه تاسیس شرکت بیمه در کشور جلب کند. در نهایت در آبان همان سال شرکت بیمه ایران با ۲۰۰هزار تومان سرمایه دولتی تاسیس شد. این شرکت با توجه به آنکه ماهیت دولتی داشت سعی کرد تا با تصویب قانون بیمه دست رقبای خارجی خود را در بازار قطع کند. همزمان با تصویب قانون بیمه تعداد قابل‌توجهی از بیمه‌‌‌های خارجی که در ایران فعالیت میکردند از ایران رفتند. در حال حاضر نیز بیمه ایران، بزرگ‌ترین شرکت بیمه در کشور است و تنها شرکتی است که تمام سهام آن به دولت تعلق دارد.
مجاهد مشروطه‌‌‌خواه
الکساندر آقایان از جمله افرادی است که بدون داشتن مناصب عالی دولتی، در تاریخ معاصر ایران و سیاستگذاری‌‌‌های اقتصادی موثر بوده است. او در جریان فتح تهران در دوران استبداد صغیر عضو مجاهدین و از دوستان یپرم‌‌‌خان ارمنی بود. او در سال ۱۲۶۵ در قزوین متولد شد. پس از پایان یافتن تحصیلات متوسطه به ژنو رفت و به تحصیل در رشته علوم تربیتی کودکان پرداخت. سپس به ایران بازگشت و یک سال پس از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان مجددا به اروپا رفت و از دانشگاه بروکسل دکترای حقوق دریافت کرد. او در دوره پنجم و چهاردهم، نماینده ارامنه جنوب مجلس شورای ملی بود. آقایان و بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده آن دوران از جمله علیاکبر داور معتقد بودند که توسعه اقتصادی توسط یک نیروی قدرتمند که دولت است میسر می‌شود. به همین دلیل به‌‌‌محض آنکه امکان یافتند، تلاش کردند تا نهادهای اقتصادی با استفاده از سرمایه دولت به وجود بیاورند. آقایان با تلاش‌‌‌های زیادی اولین شرکت بیمه و شرکت حمل‌ونقل را در ایران تاسیس کرد. اقتصاد دولتی فعلی ایران از جمله میراثی است که از دهه‌‌‌های ۱۳۱۰ شمسی، به جا مانده است. آقایان در نهایت در چنین روزی پس از تحمل یک دوره سخت بیماری از دنیا رفت.
بیمه ایران تاسیس می‌شود
علاقه الکساندر آقایان به تاسیس شرکت بیمه در ایران به دوران اقامتش در اروپا بازمی‌گشت. اولین تجربه کاری او، اشتغال در یک شرکت حمل‌ونقل و بیمه بود. به همین دلیل از زمانی که به ایران بازگشت به فکر تاسیس یک بیمه ایرانی در کشور افتاد. در دوره‌‌‌ای که او به ایران آمد، هیچ کشوری در خاورمیانه شرکت بیمه نداشت و فقط نمایندگی‌های اروپایی در کشورهای مختلف مشغول به کار بودند. برای مثال در ایران یک شرکت بیمه متعلق به شوروی فعال بود و همچنین تجارت‌خانه‌‌‌ای انگلیسی نمایندگی چند بیمه را داشت. تجربیات الکساندر در زمینه چگونگی کارکرد بیمه باعث شد تا برنامه تاسیس بیمه در ایران را در ذهن خود بپروراند. بر اساس برآوردهای اولیه او تاسیس چنین شرکتی به سرمایه‌‌‌ای ۱۰۰هزار تومانی نیاز داشت. اما از آنجا که این اولین تجربه تاسیس یک شرکت بیمه ایرانی بود، احتمالا سرمایه مذکور چندسالی باید می‌‌‌خوابید و نمی‌توانست بازدهی مورد نظر را داشته باشد.
باید به این نکته توجه داشت که در دهه ۱۳۱۰ و ۱۳۲۰ شمسی سیاستگذاری‌‌‌های اقتصادی به‌‌‌گونه‌‌‌ای بود که دولت متولی اصلی تاسیس شرکت‌ها و کارخانه‌‌‌ها و به صورت کلی نهادهای اقتصادی بود. از سوی دیگر اگر یک یا چند نفر سرمایه شخصی خود را برای این‌‌‌کار صرف میکردند، ریسک موفقیت یا عدم‌موفقیت شرکت نیز متوجه خودشان بود. به همین دلیل الکساندر به فکر استفاده از سرمایه دولتی برای این‌‌‌کار افتاد. حتی علیاکبر داور که در آن روزها یعنی سال ۱۳۱۳ وزیر مالیه بود، اهمیت وجود چنین شرکتی در ایران را تصدیق می‌کرد اما معتقد بود که چنین شرکتی در کشور پا نمی‌گیرد و عواقب آن متوجه هر دوی آنان خواهد شد. اما در تابستان سال ۱۳۱۴، گمرک خرمشهر آتش گرفت و میلیون‌‌‌ها ریال از اموال و دارایی مردم از میان رفت.
اما این تنها اتفاق ناگوار آن تابستان نبود. همان ایام بازار کفاش‌‌‌های تهران نیز درگیر آتش‌سوزی شد. این دو اتفاق موجب شد تا الکساندر برای رسیدن به هدف خود تلاش بیشتری بکند و در نهایت در همین راستا به رضاشاه نامه‌‌‌ای نوشت و در آن به تشریح مزایای بیمه پرداخت. چند روز بعد شاه او را احضار کرد و خواست تا مزایای بیمه را به صورت مفصل بیان کند. سپس علیاکبر داور را احضار کرد و به او گفت: «آقای داور! شما که مرض تشکیل شرکت دارید، چرا به حرف رفیقت، مجتهد بیمه گوش نمی‌دهی؟» سپس به داور گفت: «همین امروز فردا با دکتر آقایان بنشینید و این شرکت را تشکیل بدهید.» دو روز پس از این دیدار یعنی در آبان ماه سال ۱۳۱۴ اولین شرکت بیمه ایران با ۲۰۰هزار تومان سرمایه دولتی تاسیس شد. پس از تاسیس شرکت، داور تقاضا کرد که برای اولین بار منزلش به وسیله شرکت بیمه ایران، بیمه شود. در روز ۱۴ آبان سال ۱۳۱۴ اولین بیمه آتش‌سوزی به نام علیاکبر داور صادر شد.
بیمه‌‌‌های خارجی رخت می‌‌‌بندند
پس از آنکه قدم‌‌‌های اولیه برای تاسیس بیمه برداشته شد الکساندر تلاش کرد تا با یک شرکت برای بیمه اتکایی قرارداد ببندد. دلیل او برای این کار آن بود که یک شرکت بزرگ‌تر و قوی‌‌‌تر ایران را در مقابل ریسک‌‌‌های قراردادهایش بیمه کند. در نهایت موفق شد تا با شرکت لویدز لندن قرارداد بیمه اتکایی آتش‌سوزی و حمل‌ونقل منعقد کند. سپس دفتری در خیابان لاله‌‌‌زار برای شروع فعالیت‌‌‌های بیمه اجاره شد. اما در ایران قانون بیمه‌‌‌ای وجود نداشت. متن قانون بیمه ایران با الهام از قوانین بیمه در کشورهای سوئیس، آلمان و فرانسه نوشته و برای تصویب به مجلس تقدیم شد. بررسی قانون بیمه که ۳۶ ماده دارد دارای نکات مختلفی است.
همان‌طور که گفته شد بیمه ایران با سرمایه دولتی تاسیس شد. بنابراین بدیهی بود که این شرکت دولتی از قدرت انحصاری خود استفاده کرده و برای آنکه خود پا بگیرد پای رقبای خارجی خود را از کشور ببرد. برای مثال در این قانون آمده است: «هر شرکت بیمه‌‌‌ای که در ایران مشغول معامله است، یا در آتیه باشد، باید ۲۵ درصد، یعنی ربع هر یک از معاملات خود را در مقابل حق‌‌‌العمل به شرکت بیمه ایران بدهد.» «هیچ شرکت بیمه‌‌‌ای غیر از آنها که قبلا در ایران مشغول به کار بوده‌‌‌اند نمی‌توانند در ایران کار کنند، مگر اینکه اجازه هیات وزیران را داشته باشند.» «سندیکای بیمه‌‌‌گران تشکیل شده و تمام شرکت‌های بیمه باید عضو سندیکای بیمه باشند.
ریاست سندیکا با بیمه ایران است.» «موسسه بیمه‌‌‌ای که در ایران مشغول به کار است حق ندارد در ایران سفارش بیمه‌‌‌ای را قبول کند که بیمه‌‌‌نامه آن در خارج از کشور صادر شده باشد.» «معاملات دولتی و بلدی منحصرا در شرکت سهامی بیمه شود.» بر اساس این قانون شرکت‌های خارجی ملزم می‌شدند، تعرفه‌‌‌ای را اجرا کنند که سندیکا معین می‌کند. بدیهی بود که در نتیجه تصویب این قانون اکثر شرکت‌های بیمه خارجی در همان سال اول تاسیس بیمه ایران یعنی در سال ۱۳۱۵ از ایران رفتند. به عبارتی می‌توان گفت که تاسیس بیمه ایران در سال ۱۳۱۴ ملی شدن صنعت بیمه در ایران بود.
بیمه ایران در ۱۴۰۱
بیش از ۸۷ سال است که از تاسیس بیمه ایران می‌گذرد. در حال حاضر نیز دولت جمهوری اسلامی مالک ۱۰۰درصد شرکت بیمه ایران است. در میانه فروردین سال‌جاری، احمد صفر‌زاده، معاون فنی بیمه ایران درباره عملکرد این بیمه در سال ۱۴۰۱ گفت: «بیمه ایران در سال ۱۴۰۱ روزانه به‌طور میانگین ۸۰ میلیارد تومان خسارت پرداخت کرده است.» او در این‌باره افزود: «تمامی واحدهای اجرایی بیمه ایران، با برخورداری از نیروهای متعهد و متخصص، تلاش‌‌‌های موثری برای رسیدگی و پرداخت به‌موقع خسارت بیمه‌گذاران و زیان‌دیدگان معمول کرده و در این راستا، در طول سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۲۹۴هزار میلیارد ریال خسارت پرداخت شده که از این مقدار حدود ۶۶درصد مربوط به زیان‌دیدگان شخص ثالث حوادث رانندگی بیمه‌‌‌های اتومبیل بوده است.» بررسی عملکرد صنعت بیمه در ۹ ماه ابتدایی سال گذشته نیز نشان می‌دهد که بیمه ایران با داشتن سهم ۹/ ۲۵ درصدی از حق بیمه تولیدی بازار، رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
