آیا مسیر توسعه از معادن می‌گذرد؟
کردستان؛ نگین معدنی ایران
بسیاری از محدودههای معدنی کشور در مناطق محروم واقع شدهاست. تجربه ثابت کرده‌است که توسعه معادن به رشد مثبت نرخ اشتغال و بهبود معیشت مردم منجر می‌شود. یکی از استان‌هایی که به محرومیت‌‌‌‌‌زدایی نیاز دارد و همچنین توسعه معادن آن به توسعه پایدار کشور کمک خواهد کرد، استان کردستان است. توجه سازمان‌های معدنی کشور به این استان و انجام عملیات اکتشافی طی سال‌های اخیر، باعث جذب سرمایه‌گذاری‌های فراوان در معادن این استان شدهاست. این امر تا جایی پیش رفته که در صورت تکمیل پروژه‌های معدنی و صنعتی استان کردستان، این استان تا سال۱۴۰۷ زنجیره کامل فولاد را در اختیار خواهد داشت. وجود ذخایر معدنی و همچنین مرزی‌بودن استان کردستان از مزایایی است که فعالان معدنی را به سرمایه‌گذاری در این استان مجاب کرده‌است.
راه‌‌‌‌‌کاری برای محرومیت‌‌‌‌‌زدایی
توسعه معادن در مناطق محروم می‌تواند یکی از مهم‌ترین ابزارهای دولت برای توسعه اقتصادی این مناطق باشد. معمولا معادن بزرگ در مناطق کم‌‌‌‌‌تر توسعه‌‌‌‌‌یافته و محروم کشف می‌شوند که بهره‌‌‌‌‌برداری از آنها به بهبود وضعیت اقتصادی این مناطق منجر خواهد شد. افزایش نرخ اشتغال، باعث افزایش میزان رفاه ساکنان این شهرها خواهد شد، در نتیجه افزایش قدرت خرید مردم در این شهرها، تقاضای بالای کالا و خدمات، باعث ایجاد شغل‌‌‌‌‌های خدماتی و همچنین احداث واحدهای تولیدی برای پاسخگویی به این نیازها می‌شود. از طرف دیگر طبق قانون بخشی از حقوق دولتی دریافتی از معادن باید صرف آبادانی مناطق معدنی شود؛ این قانون به آبادانی شهرهای معدنی کمک بسزایی می‌کند. برخی از شهرهای کوچک معدنی در استان‌های خراسان و کرمان که اکنون به شهرهایی با امکانات فراوان و رفاه نسبی تبدیل شده‌اند، نمونه‌‌‌‌‌های موفق توسعه شهری و اقتصادی از مسیر توسعه معادن هستند. اگر ابعاد تاثیر توسعه معادن بر جامعه نزدیک به آنها را کمی عمیق‌‌‌‌‌تر بررسی کنید، متوجه خواهید شد که افزایش نسبی رفاه در این مناطق منجر به بهبود شاخص‌های توسعه‌‌‌‌‌یافتگی مانند تحصیلات و بهداشت می‌شود. پیشرفت وضعیت معیشت خانواده‌‌‌‌‌ها پس از احداث معادن، باعث تسهیل مسیر تحصیل فرزندان، بهبود وضعیت جسمانی و کاهش بیماری خواهد شد.
معادن از آن جهت مورد اهمیت هستند که علاوه‌بر افزایش میزان رفاه و رضایت‌‌‌‌‌مندی ساکنین مناطق معدنی، باعث افزایش ظرفیت زنجیره‌‌‌‌‌های ارزش صنایع معدنی و در ادامه تقویت صنایع پاییندست می‌شود. افزایش تولید فولادخام و حتی فولاد آلیاژی می‌تواند کشور را به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان جهان تبدیل‌کرده یا صنایع پاییندست مانند خودروسازی و لوازم‌خانگی را تقویت کند. رشد تولید صنعت مس منجر به توسعه تولید محصولات مسی با ارزش بالا می‌شود. کشف مواد نادرخاکی و توسعه معادن این مواد، می‌تواند قدرت چانه‌‌‌‌‌زنی کشور را در مجامع بین‌المللی به طرز چشمگیری افزایش دهد، چراکه در آینده‌‌‌‌‌ای نه‌‌‌‌‌چندان دور در اختیار داشتن برخی از این مواد معدنی، عناصر تشکیل‌دهنده قدرت اقتصادی-سیاسی کشورها خواهد بود، بنابراین توسعه معادن در مناطق محروم مزایایی افسانه‌‌‌‌‌ای به‌همراه خواهد داشت. استان کردستان به‌عنوان یکی از استان‌های معدنی کشور که اغلب شهرهای آن، محروم به‌شمار می‌آیند یکی از مناطقی است که در سال‌های اخیر مورد‌توجه فعالان معدنی قرار گرفته‌است. بنابر اعلام سازمان صمت استان کردستان تاکنون ۳۵۰فقره پروانه بهره‌‌‌‌‌برداری حوزه معدن و ۱۴۵ مورد نیز پروانه اکتشاف در کردستان صادر شده که از مجموع این تعداد، ۲۱۱ واحد فعال، ۷ واحد در حال تجهیز و ۱۳۲واحد آنها غیرفعال است. همچنین ذخیره قطعی معادن استان کردستان ۵۹۶میلیون‌تن برآورد شدهاست. طی ۹ ماهه اول سال‌جاری ۹۷۳میلیارد‌تومان حقوق دولتی از معادن این استان وصول شدهاست که طبق قانون باید ۱۵درصد آن معادل ۱۴۶میلیارد باید به استان کردستان بازگردانده شود. این استان در سال‌جاری به‌عنوان اولین مقصد سازمان زمین‌‌‌‌‌شناسی کشور برای اجرای طرح تحول زمین‌‌‌‌‌شناسی و اکتشاف معدنی کشور انتخاب شد. حجم مالی پروژه‌های اکتشافی در استان کردستان به ۲۸۰میلیارد‌تومان می‌رسد که گامی بزرگ در راستای توسعه معادن در کشور به‌شمار می‌رود. از طرف دیگر نیمی از طلای کشور در این استان تولید می‌شود. در مجموعه معدنی طلای ساریگونی استان کردستان سالانه ۵تن طلای خالص تولید می‌شود که تقریبا نیمی از طلای تولیدی در کشور را تشکیل می‌دهد. این معدن با ذخیره قطعی ۴۱میلیون تنی یکی از معادن طلای مهم خاورمیانه به‌شمار می‌رود.
از طرف دیگر توجه هلدینگ‌‌‌‌‌های معدنی دولتی، خصولتی و حتی خصوصی به این استان باعث احداث طرح‌های معدنی فراوان در سال‌های اخیر شدهاست. به گفته مدیرکل صمت استان کردستان در گفت‌وگو با «ایرنا» پنج طرح فولادی در بیجار، قروه، دیواندره و سقز به بهره‌‌‌‌‌برداری خواهند رسید‌که مهم‌ترین آنها پروژه آهن اسفنجی بیجار به ظرفیت یک‌میلیون و ۶۰۰هزار تن در سال و فولادسازی قروه با ظرفیت یک‌میلیون تنی نورد ورق‌گرم است. طرح‌های فولادی استان کردستان به این پنج طرح محدود نیست و ۱۲ طرح دیگر در سال‌های آتی در این استان افتتاح خواهند شد. ایجاد واحدهای صنعتی در استان کردستان به‌دنبال انجام عملیات اکتشافی در این استان و کشف معادن بزرگ سنگ‌‌‌‌‌آهن در محدودههای معدنی متعدد مانند شهرستان بیجار و وجود ذخایر آب و همچنین زیرساخت‌های انرژی مانند برق و گاز در این استان صورت‌گرفته است.
زنجیره کامل فولاد در کردستان
وجود این امکانات در استان اجازه ایجاد زنجیره کامل تولید فولاد از سنگ‌‌‌‌‌آهن تا ورق فولادی را به سرمایه‌‌‌‌‌گذاران می‌دهد. وجود واحدهای تولیدی زنجیره فولاد در یک استان علاوه‌بر اینکه به کاهش هزینه‌های تولید مانند حمل‌ونقل کمک خواهد کرد، به رشد صنعت فولاد در کشور منجر خواهد شد. بنا بر هدف‌گذاری شرکت‌های فولادی سرمایه‌‌‌‌‌گذار در این منطقه اغلب طرح‌های فولادی تا سال۱۴۰۷ به بهره‌‌‌‌‌برداری خواهند رسید. توسعه معادن که شاه‌‌‌‌‌کلید آن انجام عملیات‌‌‌‌‌های گسترده اکتشافی است، نتایج درخشانی در این استان از خود به‌جا خواهد گذاشت. از طرف دیگر این استان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سنگ و مصالح ساختمانی است. توجه ویژه به بخش‌های تولیدی معدنی و صنایع معدنی کشور یکی از الزامات اجرای طرح ملی مسکن به‌شمار می‌رود. طرح ملی مسکن که دولت بر اجرای آن پافشاری دارد و آن‌را یکی از شعارهای اصلی خود برای افزایش رفاه مردم می‌داند نیازمند تامین پایدار مواد اولیه است. تامین مصالح ساختمانی از طریق معادن و واحدهای تولیدی استان کردستان باید در اولویت دولت قرار گیرد. یکی دیگر از مزایای استان کردستان مرزی‌بودن آن است. هم‌مرز‌بودن این استان با کشور عراق و نزدیکی به مرز ترکیه می‌تواند این استان را به محلی مهم برای تجارت محصولات معدنی ایران تبدیل کند. تجارت محصولات معدنی ایران با کشورهای عراق و ترکیه به میزان قابل‌توجهی بالاست. ایجاد زنجیره کامل فولاد، واحدهای تولیدی مواد معدنی مانند مس و مصالح ساختمانی مانند سنگ‌‌‌‌‌های ساختمانی، می‌تواند محصولاتی صادراتی برای کشور به ارمغان آورد که پس از تولید با کم‌‌‌‌‌ترین هزینه حمل‌ونقل به کشورهای همسایه صادر شود. در بازار امروز کامودیتی‌‌‌‌‌ها هزینه‌های حمل‌ونقل یکی از مهم‌ترین عوامل در تعیین قیمت تمام‌شده محصولات هستند. کم‌‌‌‌‌ترین تغییری در قیمت‌ها می‌تواند یک کشور را از بازار جهانی حذف کند و کشور دیگری که هزینه‌های تولید کم‌‌‌‌‌تری دارد، جایگزین کشور دیگر شود.
به همین سبب احداث زنجیره‌‌‌‌‌های ارزش در استان کردستان فرصتی بی‌نظیر برای ایران است تا در بازار کامودیتی‌‌‌‌‌ها و محصولات معدنی و صنایع معدنی منطقه، قدرتمند ظاهر شود.
در پایان باید به این نکته اشاره کرد که هریک از استان‌های معدنی کشور امکان بهبود وضعیت اقتصادی از طریق توسعه معادن را دارند. مسیری که در استان‌های خراسان، کرمان و کردستان آغاز شدهاست باید به‌عنوان الگویی برای توسعه سایر استان‌های کشور مورد‌استفاده قرار گیرد. البته ناگفته نماند که اولین ضرورت برای این امر ایجاد زیرساخت‌ها از جمله زیرساخت‌های حمل‌ونقلی و انرژی است که دولت باید به آن رسیدگی کند. با ادامه روند توسعه معادن در مناطق محروم کشور و رشد اکتشافات، در آینده‌‌‌‌‌ای نه‌‌‌‌‌چندان دور معادن به‌عنوان پایه‌‌‌‌‌های اصلی رشد اقتصادی کشور مورد‌استفاده قرار خواهند گرفت.
