سازمان زیباسازی تهران اختیار مقابله با اغتشاشات بصری شهر را دارد؟
آلودگی «تابلو» در پایتخت
«شهر بيقواره» نتيجه ديد ناقص مديريت شهري
این روزها هر کسی درباره مشکلات تهران، بزرگ‌ترین کلان‌شهر ایران، صحبت می‌کند همگان فورا از آلودگی هوا و ترافیکش انتقاد می‌کنند اما آیا تاکنون دقت کرده‌اید که تهران در کنار مشکلاتی از جمله ترافیک و آلودگی از نظر بصری مغشوش و حتی در برخی مواقع زشت است؟
رضا صیادی، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران درباره چرایی منظر بصری بد شهر و اغتشاش بصری گفت: سیما و منظر شهری موضوعی چند‌وجهی است و شهر ما، تهران به این دلیل دچار منظر بد و حتی اغتشاش بصری شده که مدیریت واحد ندارد؛ یعنی به عبارت ساده‌تر سازو‌کارهایی که برای شهر دیده شده یک مدیریت واحد و یکپارچه طلب می‌کرد که نداریم. مثلا اگر اغتشاش را در جداره‌های شهر می‌بینیم متولی این مهم، شهرسازی است و سازنده‌های خصوصی و دولتی و... همگی در آن دخیل هستند اما در این موضوع مهم هیچ‌وقت موضوعات و مدیریت یکپارچه نشده و حتی هیچ‌وقت یک طرح کامل برای سیما و منظر شهری نداشتیم.
وی تاکید کرد: طرح‌های شهری مانند طرح جامع و طرح تفصیلی؛ در مقیاس بسیار کلان حرف می‌زند، در صورتی که ما در حوزه بهبود وضعیت بصری شهر، می‌خواهیم درباره اجزا و عناصری صحبت کنیم که در مقیاس کوچک و «یکیکم» شهری تعریف می‌شوند و هیچ‌وقت طرح‌های یکپارچه و در مقیاس یکیکم شهری نداشتیم. این در حالی است که رشد لجام‌گسیخته و بی‌برنامه شهر و بسیاری از مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را باید به این مقوله اضافه کنیم؛ پس اگر اغتشاش شهری نداشتیم، باید تعجب می‌کردیم.
صیادی در پاسخ به این سوال که چرا با توجه به اهمیت منظر شهر، تاکنون هیچ طرحی داده نشده است، گفت: یک عقب‌افتادگی تاریخی در این مقوله داریم. بسیاری از کشورهای دنیا در یک مرحله، این نابسامانی را تمام کردند. مثلا شهرهای اروپایی بعد از جنگ جهانی دوم اغتشاشات بصری‌شان به مراتب بیشتر از تهران بود؛ به عنوان مثال پاریس یک شهر زشت و به‌هم‌ریخته بوده ولی حالا به محل رجوع تمام دنیا تبدیل شده است و حالا چطور این شهرها به یکباره تغییر کردند؟ پاسخ ساده است؛ «نظام برنامه‌ریزی و نگرش مدیران شهر نسبت به شهر تغییر کرد.»
وی ادامه داد: اما حالا در شهر ما، نگاه و نگرش مدیریت شهری‌مان به شهر، معطوف به ارتقای کیفیت ملی نیست، چراکه مدیریت شهری ما مدیریت کوتاه‌مدت است؛ از طرف دیگر طی چهار پنج سال چندین شهردار آمدند و رفتند و این نابسامانی‌ها دست به دست هم می‌دهد تا شهر به صورت یکپارچه و موزون شکل نگیرد.
صیادی درباره چشم‌انداز بصری تهران گفت: ما در رویکردها هیچ تغییری نداشته‌‌ایم، دقت داشته باشید که وقتی می‌گویند شهرسازی، منظور از شهرسازی، مجموعه‌ای از علوم است ولی متاسفانه امروز این شهرسازی، شاخصهای نیم قرن گذشته را تداعی می‌کند.
وی معتقد است: چیزی که شهرها را از یوغ این اغتشاشات بصری نجات می‌دهد، دانش طراحی شهری و منظر شهری است که در اروپا و کشورهای پیشرفته چند سالی است که روی این موضوع کار می‌کنند و طرح‌های به‌روز و آنلاین جایگزین طرح‌های قدیمی شده است. اما در شهر ما تعیین تکلیف و کیفیت شهر به دست طرح تفصیلی است، طرحی که فقط اندازه ساختمان برایش مهم است؛ تنها ارتفاع ساختمان و عرض معبر را تعیین می‌کند و غیر از این مقوله شاخصهای که به سیما و منظر شهری توجه کند، ندارد، در حالی که برای بهبود وضعیت بصری این ساختار باید به هم بریزد و تغییر کند و مدیرانی در رأس امور قرار بگیرند که دیدگاه طراحانه به شهر داشته باشند.
وی ادامه می‌دهد: مقوله منظر شهری مقوله اجتماعی، فرهنگی، روان‌شناسی محیطی و مجموعه‌ای از عناصری است که شهر را می‌سازد و منظر شهری را شکل می‌دهد. اگر از همه اینها فاکتور بگیریم و فقط به جداره‌ها بپردازیم که محصول نگرش شهرسازانه مدیران شهری است و عمدتا کمیت‌گرا است، نتیجه می‌شود شهری بی‌قواره؛ شهری که حتی آسمانش ناپیداست و اگر این روال یعنی مدیریت کوتاه‌مدت، عدم نگرش به منظر و سیمای شهر، عدم توجه به کیفیت به جای کمیت و در یک کلام نبود طرح‌های کیفیت‌خواه و مطلوبیت‌خواه ادامه داشته باشد، انتظاری جز تداوم این اغتشاشات بصری و نابسامانی‌های امروز تهران نمی‌توانیم داشته باشیم.
جریمه ۵ هزار تومانی!
صیادی با بیان اینکه منظر و سیمای شهری مقوله‌ای زیربنایی است، گفت: مثلا درختی که زرد شده با هرس و اقدامات عاجل قابل احیا نیست و باید به ریشه پرداخت درست مثل شهر ما که برای رفع عیوبش، نیازمند برطرف کردن ایرادات ساختاری و مشکلات ریشه‌ای هستیم.
وی درباره حوزه اختیارات سازمان زیباسازی برای بهبود وضعیت موجود حداقل در داخل شهرداری تهران همچون نظام‌مند کردن تابلوهای راهنمای شهری یا تابلوی اصناف گفت: هر کدام از این المان‌ها و تابلوها یک متولی خاص دارد؛ به عنوان مثال تابلوهای اصناف در دست مالکان خصوصی است و تنها تا حدودی تابلوهای تبلیغاتی در دست سازمان زیباسازی است اما نباید بگذاریم اقدامات کج و معوج در شهر انجام شود و آن گاه سازمان زیباسازی وارد میدان شود و آن را بزک دوزک و رنگ کند تا بخشی از آن را التیام بخشد و سازمان زیباسازی به تنهایی نمی‌تواند آن را سامان دهد.
صیادی با بیان اینکه برای بهبود وضعیت فعلی باید علاوه بر شهرداری، دستگاه‌های دولتی و قانون‌گذار وارد میدان شوند، افزود: بسیاری از شاخصهای منظر شهری به حقوق شهری، حق شهروندی و مسائل قانونی شهر ارتباط پیدا می‌کنند که هنوز قوانین کهنه و به‌روز نشده بر آن حکم می‌رانند و لوایحی که در دوره‌های مختلف مدیریت شهری یا شوراهای شهر تدوین شده اصلا به این مسائل نپرداخته است و ما خلأ قانونی داریم.
وی درباره موانع قانونی بهبود وضعیت بصری شهر گفت: یکی از مسائل مهم، بحث تبلیغات محیطی است، چراکه برای این موضوع هنوز یک قانون سفت و سخت نداریم و هر کسی می‌تواند روی ساختمانش یک تابلو با هر ابعاد، جنس، کیفیت و رنگ نصب کند و یک قانون متقن نداریم. بعضی از این تابلوها خطرآفرینند و اگر بخواهند آنها را ساماندهی کنیم می‌بینیم که قوانین به‌روز نیستند یا یکی از معضلاتی که درباره بهبود آن تلاش بسیار کردیم، مساله برچسب‌های تبلیغاتی است که به در و دیوارها نصب می‌شود که قانون‌گذار برای این موضوع ۵هزار تومان جریمه و قطع تلفن در نظر گرفته است و می‌بینیم که این کار فایده‌ای ندارد و می‌توانند سیم‌کارت جدید بخرند و ۵هزار تومان جریمه‌ای نیست که بخواهد این معضل شهری را حل کند پس همچنان شاهد برچسب زدن‌ها هستیم.
وی تاکید کرد: به نظر من مساله‌ای که شهرهای توسعه‌یافته را نجات داد در وهله اول وضع قوانین بود که به سود حقوق عامه شهری توجه کرده بود و «حق شهر» که حق عموم شهر در آن در نظر گرفته شده است، مورد توجه قرار گرفت. پس لازم است که قانون‌گذار روی مباحث مربوط به «حق شهر» همچون سیما و منظر شهر تاکید ویژه داشته باشد.
وی با بیان اینکه تهران یک مجموعه کلان‌شهر است که مباحث مربوط به سیما و منظر شهری آن روز به روز در حال بغرنج‌تر و ریشه‌ای‌تر شدن است، گفت: باید هر چه زودتر مدیریت شهری به فکر ارتقای کیفیت شهری آن‌هم به عنوان یک دستور یا یک چشم‌انداز اصلی تهران باشد و سازوکارهای این تصمیم مهم اعم از چینش مدیر تا سازوکارهای برنامه‌ریزی و اتخاذ برنامه‌ها را با جدیت دنبال کند و گرنه در شهر در بر همین پاشنه خواهد چرخید و هیچ اتفاقی در حوزه کیفیت شهری رخ نخواهد داد.
صیادی تاکید کرد: دقت داشته باشیم که برای بهبود وضعیت بصری تهران، نخستین چیزی که مهم است اینکه چشم‌انداز و نگرش‌مان را نسبت به شهر و ارتقای شهر تغییر دهیم و سپس ساختارها و سازوکارهای متناسب با آن را پیش ببریم اما تا زمانی که دچار روزمرگی باشیم و خدمات عاجل جلوتر از تفکرمان حرکت کند متاسفانه ارتقای کیفیت محیط و یک سیما و منظر دارای کیفیت شهری را هیچ‌وقت نخواهیم داشت.
وی در پاسخ به این سوال که آیا تهران از نظر شاخصهای زیبایی شهر زشتی است یا خیر؟ گفت: نمی‌شود نسخه کلی پیچید، چراکه مکان‌های زیبایی به ویژه در بافت تاریخی که هویت شهر هستند، داریم اما اگر در مجموع حساب کنیم، نمی‌توانیم نازیبایی و زشتی را تنها به وجه کالبدی شهر نسبت دهیم. شهری که پر از زباله باشد و هزاران خودرو و آلودگی هوا در آن باشد، نازیباست. جداره‌های شهر بی‌قواره و بی‌الگو شکل گرفته و متاسفانه معماری تهران هیچ‌وقت به هویت تهران و به هویت ایرانی بودن و تاریخی‌مان رجوع نکرده است. بلکه در گوشه گوشه تهران، نماهای رومی را می‌بینید که معلوم نیست از کدام سبک و سیاق آمده و دارد چه کار می‌کند و مهم‌تر اینکه اندازه شهر اصلا در اندازه و مقیاس انسانی نیست و این مسائل به زشتی شهر می‌افزاید.
