بازار قطعات یدکی خودرو به کدام سو می‌رود؟
«کد شناسا» پرونده باز ۱۰ ساله
فعالان و فروشندگان این بازار اظهار می‌کنند بخش اعظمی از قطعات موجود در بازار، آنچه به عنوان قطعات بدون شناسنامه از آنها نام برده می‌شود از مبادی رسمی و گمرک وارد کشور و بازار می‌شود. یکی از فروشندگان بازار چراغ برق میگوید این روزها اقلامی که برای بازار لوازم یدکی می‌آید از طریق قاچاق به معنی ورود از راه‌های غیرمتعارف نیست، بلکه ممکن است جنس از گمرک و از مجرای رسمی به گونه‌ای ترخیص شود. در واقع قاچاقی که امروز برای کالاهای یدکی خودرو وجود دارد تنها از گمرک است و از مسیر دیگری نمی‌تواند وارد شود. شاید درصد بسیار پایینی که ارزش پیگیری ندارد از طریق آنچه گفته می‌شود مخفیانه و از راهی غیر از گمرک وارد بازار شود. کالاهای دیگر مانند لوازمخانگی شاید به شکل کولبری قاچاق شود اما قاچاق قطعات خودرو صرفهاقتصادی ندارد. در بین قطعات خودرو تایر تنها قطعه‌ای است که ممکن است به شکل قاچاق وارد شود.
رهگیری اصالت قطعات
«این روزها یکی از اخبار پر‌بحث صنعت قطعه، کددار شدن قطعات تولیدی و وارداتی است؛ طرحی که از سال گذشته به شکل آزمایشی کار خود را آغاز کرد و قرار است از پایان مهر سال ۹۶ به مرحله اجرای کامل برسد. این پروژه در راستای جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق و بی‌کیفیت به بازار لوازم یدکی خودرو در حال انجام است که برخی عنوان می‌کنند ممکن است همچون طرح ایرانکد (شبنم) سرانجام مورد انتظار را نداشته باشد.» این جملات از گزارشی است که گزارشگر در سال ۹۶ نوشته، زمانی که بحث شناسنامهدار کردن قطعات یدکی داغ شده بود؛ طرحی که در دولت دهم آغاز شد، اما در نهایت بدون نتیجه نیمهکاره رها شد. نظام شناسهگذاری یکتای کالا در قالب طرح «شبنم» در وزارت صنعت سابق در سال ۸۹ و طرح «اصالت و سلامت» در وزارت بهداشت در سال ۸۸ شکل گرفت. اجرای این امر همچون کد ملی برای افراد و شناسه ملی برای شرکتها و همچنین کدپستی برای مکان بوده تا بتوان اطلاعات دقیق و بهنگامی را برای پایش تولید، واردات توزیع و مصرف در اختیار متولیان اقتصادی قرار داد. اما طرح در بخش قطعات یدکی بینتیجه باقی ماند.
پس از تحریم کشور در مرداد ۹۷ واردات قطعات مشابه تولید داخل از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت ممنوع شد؛ بنابراین حجم واردات بخشی از قطعات، طی سه سال گذشته بسیار کاهش یافت. کلید خوردن چندباره شناسنامهدار کردن قطعات این بار با دو قلم کالا بوده و تهیه کد رهگیری برای باتری و کمک فنر الزامی شده است؛ قطعاتی که به دلیل بزرگی، قاچاقپذیر نیستند. دلیل انتخاب این قطعات ردیابی سهلتر آنها بوده و اینکه بخش زیادی از آنها مربوط به تولیدات داخل است. وزارت صنعت، معدن و تجارت کد شناسا را از این دو قلم به طور جدی آغاز کرده تا به تدریج به قطعات پرمصرف و فوقایمنی برسد. در حال حاضر ۵۳ قلم از قطعات یدکی خودرو در فهرست شناسنامهدار شدن قرار دارند که در مقابل حجم قطعات بهکار رفته در خودرو (۳ تا ۳۰ هزار قطعه ریز و درشت) عدد بسیار کوچکی است.
هدف این است، طرح به‌گونه‌ای تنظیم شود که هر کس محصولی را وارد بازار می‌کند اگر روی کالا نوشته شده ساخت رومانی یا آلمان به‌طور حقیقی تولید همین کشورها باشد و کالای کپی‌شده در کشورهای دیگر نباشد. به طور مثال بلبرینگ کره به نام ساخت آلمان به مصرف‌کننده فروخته نشود. آیا این بار وزارت صنعت، معدن و تجارت برای رهگیری قطعات در بازار یدکی خودرو راه بهجایی خواهد برد یا دوباره پرونده کد شناسا نیمهکاره رها می‌شود؟ احمدرضا رعنایی، رئیس انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعهسازان خودروی استان مرکزی و مدیرعامل قطعهسازی «مهارت» درباره طرح شناسنامهدار کردن قطعات یدکی در بازار عنوان کرد: اگر جدیتی که امسال وزارت صنعت، معدن و تجارت برای این طرح دارد ادامه پیدا کند به نتیجه پیشبینی شده دست خواهیم یافت. در حال حاضر تمام گروههای درگیر موضوع مانند اتحادیه قطعات یدکی خودرو، اتحادیه تعمیرکاران خودرو، اصناف و... در سطوح مختلف در جلسات حضور دارند و پیگیریها از طریق تعزیرات، پلیس جرائم اقتصادی و... در حال انجام است. این فعال صنعت قطعه با بیان اینکه تا امروز ۵۳ قلم در فهرست کد شناسا قرار گرفتهاند، گفت: این قطعات باید از خرداد دارای کد رهگیری باشند و از این تاریخ نیز در سطح کشوری قابل رصد خواهند شد. در واقع با دریافت کد رهگیری، از قاچاق این قطعات جلوگیری خواهد شد.
وی درباره سرنوشت قطعاتی که در حال حاضر در بازار موجود و جزو این ۵۳ قلم هستند هم گفت: این مهلت یک و نیم ماه برای این است که آنها مصرف شوند به ویژه در بخش محصولات پرمصرف یا اینکه صاحبان این اقلام برای دریافت کد شناسا اقدام کنند. سازوکاری تدوین شده که فروشگاهداران وجود این اقلام را اظهار کنند. اگر پس از شناسایی مشخص شود کالای مورد نظر قاچاق است از سطح بازار جمع‌آوری خواهد شد.
رعنایی در پاسخ به این پرسش که با جمع‌آوری قطعات بهاصطلاح قاچاق آیا بازار دچار مشکل در تامین قطعات مورد نیاز نخواهد شد، گفت: این موضوع زمانی جای نگرانی دارد که آنها به یکباره جمع‌آوری شوند اما در حال حاضر برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت حرکت تدریجی و با اقلام محدود است که جزو پرمصرفها نیستند. در ادامه وقتی طرح، مسیر خودش را پیدا کرد کارگاهها و واحدهای صنعتی شناسنامهدار تشویق شده و با همراهی تولیدکنندگان و توزیعکنندگان طرح به سرانجام مورد انتظار میرسد و بازار استحاله شده و کالاهای شناسنامهدار جایگزین قطعات بدون شناسنامه می‌شود.
کالای قاچاق با کد شناسا
اما علیاکبر جوانروح، مدیرعامل شرکت طراحی و تولید جوانروح درباره طرح کد شناسا خیلی خوشبین نبوده و در این باره اظهار کرد: در بین کالاهایی غیر از قطعات یدکی شاهد محصولات تقلبی هستیم در حالی که کد شناسا هم دارند. امروز کالاهای زیادی از چین وارد کشور شده کدام یک از این کالاها تاییدیه استاندارد را دریافت کردهاند؟
وی افزود: ممکن است یک قطعه را ۴ یا ۵ سازنده در داخل تولید کنند. برخی از این تولیدکنندگان کسانی هستند که به هر دلیلی از سیستم تامین قطعات برای خدمات پس از فروش خودروسازان حذف شدهاند و امروز برای بازار قطعات یدکی تامین قطعه می‌کنند. نمیتوان محصولات این گروه از قطعهسازان را جزو دسته بیکیفیتها گذاشت. موضوع قطعات زیرپلهای هم که در کنار قاچاق از آنها نام برده می‌شود موضوعی دیگر است. یکسری کارگاهها در واقع قطعات کارکرده و دست دوم را پس از تعمیر دوباره وارد چرخه مصرف می‌کنند که در تمام جهان هم رواج دارد. اما این قطعات تحت عنوان قطعات تعمیری عرضه میشوند.
او با بیان اینکه خریداری آگاه است که قطعه کارکرده تعمیری را خریداری می‌کند، ادامه داد: در کشورهای اروپایی از جمله آلمان این قطعات دارای سایت جداگانه بوده و به عنوان قطعات تعمیری عرضه میشوند چون برخی صاحبان خودرو توان مالی خرید قطعه نو را ندارند یا اینکه خودرو قدیمی بوده و قطعه جدید برای این خودرو کارآیی ندارد. یا حتی گاهی خرید قطعه اصلی یک خودروی قدیمی از خود خودرو در این کشورها گرانتر است بنابراین صاحبان خودرو ترجیح میدهند قطعه تعمیری خریداری کنند. این فعال صنعت قطعه تاکید کرد: در ایران هم برای این قطعات باید اجازه فروش داده شود، اما روی کارتن ذکر شود قطعه کارکرده و تعمیری است. اگر در ادامه فروشنده قطعه دست دوم را به نام نو فروخت مشمول جریمه سنگین شود، اما مانع فروش قطعات کارکرده تعمیری نباید شد.
تاییدیه ارفاقی
برخی از صاحبان خودرو به ویژه در بخش خودروهای سنگین معتقدند قطعات کارکرده اروپایی عملکرد خیلی بهتری از قطعات نو تولید داخل دارند. از اینرو گاهی شاهد هستیم بازار بعضی از قطعات دست دوم داغتر از نو آنها است. جوانروح با بیان اینکه نباید کیفیت خودرو را با قطعات نو یا کارکرده سنجید، گفت: گاهی خودروهای نو هم دارای عیبهایی هستند که نیاز به تعمیر دارند.
او تصریح کرد: در برخی از شرکتهای ارائه‌دهنده خدمات پس از فروش مواردی به عنوان تاییدیههای ارفاقی دیده می‌شود که اگر این مساله حلوفصل شود بخشی از مشکلات قطعات یدکی بی‌کیفیت رفع می‌شود.
جوانروح در پایان یادآور شد: در حال حاضر با توجه به سطح درآمد جامعه صاحبان خودرو به دنبال قطعه ارزانقیمت هستند. در تامین نیاز بازار باید تمام موارد فوق دیده شود. تعداد معدودی دنبال قطعات گران هستند. از اینرو معتقدم اگر قطعات فقط دارای کد رهگیری باشند و شماره سریال آنها مشخص باشد معضلات قطعات یدکی حل می‌شود. با کد رهگیری کل مشخصات قطعه، اینکه نو است یا دست دوم و برای کدام سازنده است، اعلام می‌شود.
