وقتی خودروهای داخلی، خریدار خارجی چندانی ندارند؟
بیگانه با صادرات
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، صادرات می‌تواند سبب توسعه خودروسازی از جنبه تولید محصولات بهتر و ارزان‌تر و درآمدزایی شود. با این حال خودروسازان نه تنها نتوانسته‌اند صادرکنندگان قابلی باشند، بلکه حتی در بازار داخل نیز موفق به جلب رضایت شهروندان نشده‌اند. در این اوضاع و احوال، وزارت صنعت، معدن و تجارت برنامه صادرات یک میلیون دستگاهی را برای سال ۱۴۰۴ در نظر گرفته، هدفی که رویایی و دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد. هرچه هست، سه خودروساز بزرگ کشور در مجموع طی ۹ ماه امسال تنها چهار هزار و ۵۴۴ دستگاه خودرو در قالب قطعات و محصول کامل صادر کرده‌اند. این تعداد صادرات، درآمد ۵۲۹ میلیارد تومانی را به همراه داشته است. این در حالی است که جمع صادرات خودروهای کامل در ۹ ماه امسال تنها ۳۹۹ دستگاه بوده است.
در نهایت اینکه طبق پیش‌بینی خودروسازان، جمع صادرات آنها در سه ماه پایانی امسال هزار و ۷۱۴ دستگاه بوده و با این حساب، در کل سال ۱۴۰۰، ۶ هزار و ۲۵۸ دستگاه خواهد بود. با توجه به برنامه خودروسازان برای صادرات ۱۹۶ دستگاه محصول سی‌بی‌یو در سه ماه پایانی سال، کل صادرات خودروهای کامل کشور طی سال جاری به ۵۹۵ دستگاه می‌رسد. از آن سو اما صادرات قطعات سی‌کی‌دی نیز به پنج هزار و ۴۶۷ دستگاه می‌رسد.
صادرات خودروی کامل زیر ۲۰۰ دستگاه
هرچند ایران خودرو بزرگ‌ترین شرکت خودروساز کشور به شمار می‌رود، اما طی این سال‌ها عملکرد ضعیفی در صادرات داشته و اکثر قریب به اتفاق محصولاتش در بازار داخل فروش رفته است. طبق اطلاعاتی که این شرکت به بورس ارائه داده، کل فروش صادراتی این شرکت در ۹ ماه امسال ۲ هزار و ۹۳۳ دستگاه بوده است. ۲ هزار و ۷۸۵ دستگاه از فروش صادراتی ایران خودرو در بازه زمانی موردنظر به قطعات سی‌کی‌دی اختصاص دارد و ۱۴۸ دستگاه نیز به صورت سی‌بی‌یو در خارج فروخته شده است. قیمت فروش هر دستگاه محصول ایران خودرو در بخش سی‌کی‌دی بیش‌از ۱۴۱میلیون تومان بوده و آبی‌های جاده مخصوص از صادرات در این بخش مجموعا چیزی حدود ۳۹۳ میلیارد تومان درآمد داشته‌اند. در بخش محصولات کامل، اما قیمت فروش کمی بیشتر و بیش‌از ۱۴۲ میلیون تومان بوده که سبب درآمدزایی ۲۱ میلیارد تومانی ایران خودرو شده است. بزرگ‌ترین خودروساز ایران در مجموع از ناحیه صادرات ۹ ماه خود حدود ۴۱۴ میلیارد تومان درآمد داشته است.
اما ایران خودرویی‌ها پیش‌بینی کرده‌اند در سه ماه پایانی امسال بیش از نصف کل ۹ ماه سال صادرات خواهند داشت. بر این اساس، آبی‌های جاده مخصوص وعده صادراتی هزار و ۷۱۴ دستگاهی را در زمستان امسال داده‌اند که هزار و ۵۱۸ دستگاه آن را قطعات سی‌کی‌دی تشکیل می‌دهد و ۱۹۶ دستگاه هم به خودروهای کامل یا همان سی‌بی‌یو اختصاص دارد. جمع درآمد پیش‌بینی شده ایران خودرو از این میزان صادرات، بیش‌از ۲۳۴ میلیارد تومان است که بیش از ۲۰۷ میلیارد تومان آن به قطعات سی‌کی‌دی اختصاص دارد و تقریبا ۲۷ میلیارد باقی‌مانده را نیز خودروهای کامل تشکیل می‌دهند. با این حساب جمع کل درآمد صادراتی ایران خودرو در سال ۱۴۰۰ و مشروط بر تحقق پیش‌بینی سه ماهه، به ۶۴۸ میلیارد تومان (چهار هزار و ۶۴۷ دستگاه) خواهد رسید. در صورت‌های مالی ۹ ماهه ایران خودرو اما پیش‌بینی مربوط به میزان صادرات این شرکت در سال آینده نیز قید شده است. طبق اعلام ایران خودرو، این شرکت در سال آینده پنج هزار و ۲۵۲ دستگاه محصول صادر خواهد کرد. این تعداد صادرات قرار است درآمد هزار و ۱۳۲ میلیارد تومانی برای آبی‌های جاده مخصوص به همراه داشته باشد. به شرط تحقق این پیش‌بینی، صادرات بزرگ‌ترین خودروساز ایران طی سال آینده و در مقایسه با امسال، تنها ۶۰۵ دستگاه افزایش خواهد یافت، اما درآمد این شرکت رشد قابل توجهی را به خود خواهد دید. بر این اساس، درآمد صادراتی ایران خودرو در ۱۴۰۱ نزدیک به ۷۵درصد معادل حدودا ۴۸۴ میلیارد تومان بالا می‌رود. ایران خودرویی‌ها اعلام نکرده‌اند که متوسط قیمت فروش محصولات صادراتی‌شان طی سال آینده چقدر است، اما با توجه به پیش‌بینی درآمدی هزار و ۱۳۲ میلیارد تومانی و تقسیم آن بر تعداد، به نظر می‌رسد این شرکت خودروهای خود را در سال آینده با میانگین قیمت بالغ بر ۲۱۵ میلیون تومان صادر خواهد کرد. بنابراین در مقایسه با سال گذشته، قیمت فروش صادراتی این شرکت حدود ۷۵ میلیون تومان (حدودا ۵۳ درصد) افزایش می‌یابد.
سایپا و صادرات ۲۵۱ دستگاهی
به سایپا برویم و ببینیم این شرکت چه عملکردی در صادرات طی ۹ ماه امسال داشته و برنامه‌اش برای سه ماه باقی‌مانده و همچنین سال آینده چیست. سایپا در این سال‌ها عملکرد بهتری در صادرات محصولات کامل نسبت به ایران خودرو داشته، هرچند این شرکت را نیز در مجموع نمی‌توان صادرکننده‌ای قوی دانست. طبق اطلاعاتی که نارنجی‌های جاده مخصوص به بورس داده‌اند، کل فروش صادراتی آنها در ۹ ماه امسال هزار و ۶۱۱ دستگاه بوده است. هزار و ۳۶۰ دستگاه از فروش صادراتی سایپا در بازه زمانی موردنظر به قطعات سی‌کی‌دی اختصاص دارد و ۲۵۱ دستگاه نیز به صورت سی‌بی‌یو یا محصول کامل در خارج فروخته شده است. قیمت فروش هر دستگاه محصول سایپا در بخش سی کی دی کمتر از ۸۵ میلیون تومان بوده و این شرکت از صادرات در این بیش‌از ۱۱۵ میلیارد تومان درآمد داشته است. در بخش محصولات کامل، اما قیمت فروش بسیار بالاتر و بالغ بر ۱۲۲ میلیون تومان بوده که سبب درآمدزایی کمتر از ۳۱میلیارد تومانی سایپا شده است. در صورت‌های مالی سایپا درآمد ۹۴۱ میلیون تومانی از ناحیه صادرات قطعات آپشن تیبا نیز به ثبت رسیده، بنابراین دومین خودروساز بزرگ ایران در مجموع از ناحیه صادرات ۹ ماه امسال خود بالغ بر ۱۴۷ میلیارد تومان درآمد داشته است. سایپایی‌ها پیش‌بینی کرده‌اند در سه ماه پایانی امسال هیچ صادراتی نخواهند داشت. در صورت‌های مالی این شرکت همچنین ستون‌های مربوط به صادرات در سال آینده اعداد صفر را به خود می‌بینند. این موضوع دو حالت دارد؛ یا اینکه سایپا در سال آینده صادراتی نخواهد داشت که بسیار بعید به نظر می‌رسد. هرچند سایپا مانند دیگر خودروسازان داخلی از صادرات قوی برخوردار نیست، اما به هر حال با توجه به ظرفیت کشورهای منطقه به خصوص عراق و سوریه، بسیار بعید است این شرکت نتواند در سال آینده هیچ محصولی را صادر کند. از طرفی، سایپا در خارج از کشور پایگاه تولیدی دارد، ضمن آنکه به هر حال در قالب قطعات یدکی نیز صادرات انجام می‌دهد، بنابراین صادرات صفر دستگاهی در سال ۱۴۰۱ بسیار دور از انتظار است. از همین رو به نظر می‌رسد احتمال قوی‌تر این است که سایپایی‌ها نخواسته‌اند در صورت‌های مالی ۹ ماه امسال خود اشاره‌ای به برنامه صادراتشان در ۱۴۰۱ کنند یا شاید اصلا برنامه سال بعد فعلا مشخص و قطعی نیست.
پارس‌خودرو بیگانه با صادرات
اما در پارس خودرو همچنان خبری از صادرات نیست و صورت‌های مالی این شرکت نشان می‌دهد سومین خودروساز بزرگ ایران نه در ۹ ماه امسال محصولی را صادر کرده و نه در زمستان برنامه‌ای در این بخش دارد. پارس خودرو همچنین برای سال آینده نیز پیش‌بینی از صادرات ارائه نکرده و با توجه به سابقه این شرکت در این بخش، به نظر می‌رسد تمام تمرکز خودروساز بزرگ کشور در سال ۱۴۰۱ نیز بازار داخل است.
پارس خودرویی‌ها در حالی با صادرات غریبه‌اند که روزگاری میزبان خودروهای با کیفیت خارجی بودند و همچنین ساندرو، تندر-۹۰ و مگان نیز تولید می‌کردند. در تاریخ پس از انقلاب این شرکت، مونتاژ محصولاتی مانند ماکسیما، قشقایی و تیانا به ثبت رسیده است. پارس‌خودرو همچنین در قرارداد پلتفرم مشترک ایکس ۹۰، به نمایندگی از سایپا عهده‌دار تولید تندر، ساندرو و مگان شد. با این حال خودروساز سوم کشور هرگز در این سال‌ها صادرکننده خوبی نبود و تمرکزش را روی بازار داخل گذاشت. این در حالی است که با توجه به کیفیت مناسب خطوط تولید پارس خودرو، می‌شود از ظرفیت آن برای صادرات استفاده کرد. اتفاقا برخی خودروسازان خارجی قصد داشتند با خرید پارس خودرو، از آن به عنوان پایگاهی صادراتی (در کنار ارائه محصول در بازار کشور) استفاده کنند. در این بین، رنویی‌ها بسیار تمایل به خرید پارس خودرو با توجه به ظرفیت‌های آن داشتند و به نظر می‌رسد هنوز هم بدشان نمی‌آید در صورت لغو تحریم، صاحب این شرکت شوند. با این حال میل و اراده‌ای برای واگذاری پارس‌خودرو به خارجی‌ها وجود نداشته و به نظر می‌رسد هنوز هم وجود ندارد. این در حالی است که برخی کارشناسان و فعالان صنعت خودرو معتقدند در صورت لغو تحریم، فرصت مناسبی برای فروش سهام پارس خودرو به خارجی‌ها ایجاد خواهد شد که استفاده بهینه از آن در قالب یک قرارداد محکم و منطقی و برد-برد، سکوی پرتاب سومین خودروساز بزرگ کشور به خصوص در بخش صادرات خواهد شد.
