بازار ۷۰میلیارد دلاری فنی- مهندسی و سهم صفر درصدی ایران
با توجه به روابط خوب و نزدیک اقتصادی – سیاسی که برخی کشورهای حوزه CIS و اتحادیه اوراسیا مانند ارمنستان با ایران دارند، پیمانکاران ما می‌توانند به بازار توسعه زیرساخت‌های این کشور وارد شوند؛ در ازبکستان به عنوان عضو سازمان شانگهای هم مشکلی برای ورود نداریم و شرکت‌های پیمانکاری ایرانی به راحتی ورود می‌کنند و شرایط پذیرش شرکت‌های ساخت‌وساز ایرانی سریع‌تر انجام می‌شود؛ اما در قزاقستان و آذربایجان به دلیل آنکه تاثیرپذیری آنها از کشورهای دیگر بیشتر است، تحریم‌های ایران را جدی‌تر می‌گیرند و شرایط ورود شرکت‌های پیمانکاری ایرانی سخت‌تر شده است. اگرچه در قزاقستان به خصوص در حوزه راهسازی پیمانکارانی از ایران پروژه‌های نسبتا مهمی را به انتها رسانده‌اند. در حال حاضر هم در قزاقستان پروژه‌های عمرانی داریم، اما ورود به بازار خدمات فنی- مهندسی آنها به دلیل اینکه باید مجددا تایید صلاحیت شوند، با مشکلات ناشی از تحریم‌ها روبه‌رو است که کار را سخت کرده است.
جایگاه ترکیه در صادرات خدمات مهندسی
در طول ۴۰ سال اخیر، بیشترین صادرات خدمات فنی- مهندسی ترکیه به روسیه بوده است؛ ترکیه حدود ۴۵۰ میلیارد دلار حجم خدمات فنی - مهندسی در طول ۴۰ سال داشته است که ۲۰درصد آن را به روسیه صادر کرده است. ترکیه هزار و ۹۳۰ پروژه عمرانی در روسیه انجام داده است که حجم مبادلات آنها ۶۶ میلیارد دلار بوده است. در قزاقستان ۲۸۰ پروژه با ۵/ ۲۱میلیارد دلار اجرا کرده است؛ این کشور در جمهوری آذربایجان ۳۶۳ پروژه عمرانی به ارزش ۵/ ۱۱میلیارد دلار اجرا کرده است؛ ترکیه ۲۰۵ پروژه در گرجستان با ارزش ۵/ ۴میلیارد دلار اجرا کرده که معادل یک و نیم درصد صادرات خدمات فنی- مهندسی آنهاست؛ همچنین ۹۸۷ پروژه عمرانی به ارزش ۴۷میلیارد دلار نیز در ترکمنستان اجرا کرده که معادل حدود ۱۴درصد کل صادرات خدمات فنی- مهندسی این کشور بوده است؛ ترکیه‌ای‌ها مجموعا ۷هزار و ۹۵۰ پروژه در دنیا اجرا کرده‌اند. ۴۰ شرکت مهندسی ترکیه در میان ۲۰۰ شرکت برتر مهندسی دنیا قرار دارند؛ این کشور توانسته دومین صادرکننده مصالح ساختمانی شود.
بنابراین بازاری که در حوزه صدور خدمات فنی- مهندسی در بالای سر ما وجود دارد، ظرفیتی بین ۵۰ تا ۷۰ میلیارد دلار دارد.
در این میان شرکت‌های مهندسی ایران در ۴۰ سال اخیر تنها توانسته‌اند در ازبکستان سه پروژه، در تاجیکستان ۶ پروژه عمرانی، در قزاقستان ۷ پروژه و در ترکمنستان و آذربایجان هر کدام تنها یک پروژه اجرا کنند. در فدراسیون روسیه هم هیچ پروژه‌ای نداشته‌ایم که این موضوع با روابط خوب سیاسی ما با روس‌ها در تناقض است، اما با وجود آنکه روابط سیاسی ترکیه و روسیه مانند روابط تهران- مسکو نیست، توانسته‌اند در بازار روسیه ورود کرده و حدود ۲هزار پروژه عمرانی اجرا کنند.
۳ دلیل برای عدم توفیق ایران در سهم‌خواهی از بازارهای خدمات مهندسی
یکی از دلایل این موضوع نبود حمایت از طرف دولت‌ها بوده است البته به نظر می‌رسد دولت سیزدهم به دنبال احیای این بخش است؛ علت دیگر این است که صادرات خدمات فنی – مهندسی در اولویت‌های صادراتی کشور قرار نداشته است؛ علت سوم هم این است که باید به شرکت‌های مهندسی خود کمک کنیم تا با ارتقای سطح کیفی و سازمانی خود بتوانند با رقبای اصلی شامل ترکیه و چین رقابت کنند.
۵۴هزار شرکت خدمات فنی- مهندسی با سهم صفر درصدی از جهان
ما در سال بیش از ۲۰۰هزار فارغ‌التحصیل مهندسی داریم که در قالب شرکت‌های جدید، بنگاه‌های خدمات فنی- مهندسی ایجاد می‌کنند؛ در حال حاضر بیش از ۵۰هزار شرکت پیمانکاری رتبه‌بندی شده در سازمان برنامه و بودجه و ۳۵۰۰ شرکت مشاور داریم که حدود ۵۴ هزار شرکت خدمات فنی- مهندسی تایید صلاحیت‌شده و دارای رتبه هستند. تعدادی هم تایید صلاحیت نشده‌اند؛ بنابراین در داخل کشور برای این حجم شرکت دیگر کار نیست و چاره‌ای جز صادرات خدمات فنی-مهندسی به حوزه CIS، افغانستان، پاکستان، عراق و جنوب خلیج فارس نداریم.
درآمد ۳۲ میلیارد دلاری ایران از صادرات خدمات مهندسی در ۴۰ سال اخیر
از سال ۱۳۷۳ که شروع فعالیت صادرات خدمات فنی- مهندسی بعد از انقلاب به صورت رسمی است تا سال ۱۳۹۸، کل صادرات خدمات فنی- مهندسی ما ۳۲ میلیارد دلار در قالب ۹۰۰ پروژه بوده است. اگر دولت می‌خواهد در بازارهای آسیای میانه فعال شود، باید اول مشکل اخذ ضمانت‌نامه‌های بانکی را از طریق مذاکرات سیاسی برطرف کند.
همچنین ۱۷ دستگاه در حوزه خدمات فنی- مهندسی از قبیل سازمان توسعه تجارت، صندوق ضمانت صادرات، وزارت نیرو، وزارت راه و شهرسازی، وزارت نفت و... دخیل هستند، اما یک نهاد متمرکز مانند شورای عالی صادرات خدمات فنی - مهندسی که بتواند در حوزه صدور خدمات فنی- مهندسی، استراتژی‌سازی و برنامه‌ریزی کند تا بر اساس آن برنامه‌های حمایتی جاری شود، نداریم. بسیار بجا است که مقامات ارشد کشورمان از پیمانکاران ایرانی حمایت کنند؛ وزیر راه ترکیه به کشورهای مختلف سفر می‌کند تا بتواند برای شرکت‌های مهندسی ترکیه‌ای پروژه بگیرد. به عنوان مثال وقتی اردوغان رئیس جمهور ترکیه وارد تهران شد، قبل از دیدار با حسن روحانی، با مدیر شرکت «کوزو» پیمانکار ترکیه‌ای پروژه مسکن مهر شهرهای جدید پرند و پردیس دیدار کرد که سیگنال حمایت از این شرکت را به دولت ایران می‌داد.
