کدام کشورها در بازسازی اقتصاد سوریه نقش اصلی را بازی می‌کنند؟
صف اول میز «شام»
تحلیل «اکونومیست» از نظم جدید اقتصادی خاورمیانه
AP
فاطمه نصیری: مدیریت چالش‌هایی مانند تامین امنیت، بازگرداندن پناهجویان و احیای تولید نفت برای دولت جدید ضروری است. در‌حال‌حاضر هزینه بازسازی این کشور حدود ۴۰۰میلیارد دلار تخمین زده شده و ترکیه با تجربه موفق در توسعه اقتصادی، می‌تواند نقش کلیدی در این فرآیند ایفا کند. همکاری اقتصادی با ترکیه می‌تواند زمینه جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه زیرساخت‌ها را فراهم کند. ترکیه با زیرساخت‌های انرژی پیشرفته، مانند خطوط لوله گاز و تولید انرژی تجدیدپذیر، می‌تواند به توسعه بخش انرژی سوریه کمک کند. همچنین، شرکت‌های ترکیه‌ای می‌توانند در بازسازی جاده‌ها، نیروگاه‌ها و شبکه‌های ارتباطی نقش داشته باشند.
علاوه بر ترکیه، قطر به دلیل داشتن منابع عظیم گازی و سیاست‌های فعال در عرصه دیپلماسی منطقه‌ای، به احتمال زیاد تلاش خواهد کرد نقش مهمی در بازسازی سوریه ایفا کند تا هم نفوذ خود را در خاورمیانه تقویت کند و هم از فرصت‌های اقتصادی مرتبط با بازسازی این کشور بهره‌مند شود.
اقتصاد پسااسد
پس از نزدیک به ۱۴سال جنگ داخلی بی‌رحمانه و سرکوب سیاسی، بیشتر چاه‌های نفت و گاز، جاده‌ها، شبکه‌های برق، زمین‌های کشاورزی و زیرساخت‌های سوریه ویران شده‌اند. ۹۰درصد جمعیت این کشور در فقر زندگی می‌کنند. ارزش لیر سوریه به‌شدت کاهش یافته و ذخایر ارز خارجی بانک مرکزی که برای خرید کالاهای ضروری مانند غذا، سوخت و قطعات یدکی لازم است، تقریبا تمام شده است.
پیش از جنگ، نفت دوسوم صادرات سوریه را تشکیل می‌داد و کشاورزی حدود یک‌چهارم فعالیت‌های اقتصادی این کشور بود. اما اخیرا سودآورترین صادرات سوریه، کپتاگون، نوعی آمفتامین غیرقانونی و اعتیادآور است که تحت کنترل کارتل‌هایی با ارتباطات سیاسی اداره می‌شود.
احمد الشرع، که اکنون قدرت را در سوریه به دست گرفته است، وظایف سخت ایجاد اتحاد میان جناح‌های شورشی، بازسازی دولت، بازگرداندن حاکمیت قانون، تامین امنیت و مدیریت خدمات اساسی مانند توزیع آب و منابع کمیاب دیگر را بر عهده دارد.
نخستین اولویت بازسازی اقتصاد
با سقوط رژیم بشار اسد و پایان ۶۱ سال حکومت حزب بعث، سوریه اکنون با فرصتی تاریخی برای بازسازی اقتصادی خود روبه‌روست. تحت حکومت بعث، شاخص‌های اقتصادی این کشور به‌شدت تضعیف شدند و تورم افسارگسیخته و زیرساخت‌های تخریب‌شده چالش‌های بزرگی را به وجود آوردند.
یکی از نخستین اولویت‌های سوریه برای بازسازی اقتصاد خود رفع تحریم‌هاست. محدودیت‌هایی که در سال ۲۰۱۹توسط آمریکا بر جریان‌های مالی اعمال شد، با هدف تنبیه رژیم اسد طراحی شده بودند. اما اکنون این محدودیت‌ها سوریه را از پولی که برای بازسازی و توسعه اقتصادی به‌شدت به آن نیاز دارد، محروم کرده‌اند. خانواده‌ها و سازمان‌های امدادی نمی‌توانند کمک ارسال کنند؛ پناهجویان نمی‌توانند پول خود را از حساب‌های بانکی غربی برای سرمایه‌گذاری در خانه یا کسب‌وکار منتقل کنند؛ و نهادهایی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی نمی‌توانند کمک ارائه دهند.
در چنین شرایطی لغو تحریم‌ها، حتی با صدور معافیت‌های موقت، «یک اولویت» مهم برای سوریه است. پایان دادن به تمام محدودیت‌های مالی همچنین به معنای حذف برچسب تروریستی است که ایالات متحده و سازمان ملل به احمد الشرع و سازمان او، هیئت تحریر‌الشام، زده‌اند.
نقش ترکیه در بازسازی سوریه
در‌حال‌حاضر هزینه بازسازی سوریه حدود ۴۰۰میلیارد دلار تخمین زده شده و ترکیه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای منطقه و حامی اصلی رهبران فعلی سوریه، جایگاه ویژه‌ای در این فرآیند خواهد داشت. ترکیه با تجربه موفق خود در حرکت به سمت توسعه اقتصادی، می‌تواند در ایجاد یک بازار آزاد در سوریه نقش کلیدی ایفا کند. اصلاحات اقتصادی ترکیه در دهه‌های اخیر، این کشور را به یکی از بازیگران اصلی منطقه تبدیل کرده است. اکنون این تجربه می‌تواند به عنوان الگویی برای سوریه مورد استفاده قرار گیرد.
همچنین، همکاری اقتصادی با ترکیه می‌تواند فرصت‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی ایجاد کند. به عنوان مثال، سازمان‌های توسعه چندجانبه و بانک‌های توسعه منطقه‌ای ممکن است پروژه‌های زیرساختی گسترده‌ای را در سوریه تامین مالی کنند که شرکت‌های ترکیه‌ای می‌توانند از آنها بهره‌مند شوند.
بر اساس داده‌های سال گذشته، ترکیه 363.5میلیون دلار کالا از سوریه وارد کرده و ۲میلیارد دلار صادرات به این کشور داشته است. این ارقام نشان‌دهنده ظرفیت بالای همکاری تجاری بین دو کشور است. نمایندگان صنعتی ترکیه به ظرفیت‌های اقتصادی در بخش‌هایی مانند کشاورزی، ساخت‌وساز و انرژی برای همکاری با سوریه اشاره کرده‌اند. مناطق امن سوریه، که شامل ۱۱منطقه فعال و یک منطقه در حال برنامه‌ریزی در ادلب است، به سرمایه‌گذاران خارجی اجازه می‌دهند تا شرکت‌هایی با مالکیت کامل در این مناطق صنعتی سازمان‌یافته ایجاد کنند.
توسعه تجارت سوخت‌های فسیلی
ترکیه در دهه‌های اخیر تجربه موفقی در توسعه اقتصادی و افزایش نقش خود به‌عنوان یک قطب انرژی در منطقه داشته است. زیرساخت‌های انرژی ترکیه شامل ۷ خط لوله گاز، ۵ پایانه LNG، ۳ واحد ذخیره‌سازی شناور و ۲مرکز ذخیره‌سازی زیرزمینی است. این کشور همچنین با بهره‌برداری از خط لوله گاز ترانس آناتولی، بخشی از کریدور جنوبی گاز را به اروپا متصل کرده است.
بازسازی سوریه فرصتی را برای ترکیه فراهم می‌کند تا نقش خود را به‌عنوان یک مرکز ترانزیت انرژی تقویت کند. با ایجاد خط لوله گاز در غرب سوریه و اتصال آن به شبکه موجود گاز عربی (که سوریه، اردن و مصر را به هم متصل می‌کند)، ترکیه می‌تواند مسیری اقتصادی‌تر و کوتاه‌تر برای تولیدکنندگان به بازارهای اروپایی ارائه دهد.
این پروژه می‌تواند جایگزین مناسبی برای پروژه‌های پرهزینه مانند خط لوله گاز مدیترانه شرقی (EastMed) باشد که تاکنون پیشرفت کمی داشته است. همچنین، ثبات در سوریه می‌تواند امکان احیای پروژه قدیمی خط لوله گاز قطر به ترکیه را فراهم کند که از طریق عربستان، اردن و سوریه عبور می‌کند. این طرح که توسط رژیم اسد رد شده بود، اکنون با توجه به تغییرات سیاسی جدید می‌تواند دوباره بررسی شود.
علاوه بر سوخت‌های فسیلی، ترکیه می‌تواند در بازسازی بخش انرژی تجدیدپذیر سوریه نیز نقش موثرتری ایفا کند. ترکیه در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۳درصد از برق خود را از طریق منابع تجدیدپذیر مانند باد، خورشید و نیروی برق‌آبی تولید کرده است. این مدل می‌تواند الگویی عملی برای توسعه ظرفیت انرژی خورشیدی سوریه باشد که منابع خورشیدی فراوانی دارد.
ترکیه همچنین در حوزه ساخت‌وساز و توسعه زیرساخت‌ها تجربه گسترده‌ای دارد. شرکت‌های ترکیه‌ای می‌توانند در بازسازی جاده‌ها، نیروگاه‌ها و شبکه‌های ارتباطی سوریه مشارکت کنند. این همکاری‌ها نه‌تنها باعث اشتغال‌زایی در سوریه می‌شود بلکه فرصت‌های اقتصادی جدیدی را نیز برای ترکیه ایجاد می‌کند.
سرمایه‌گذاری قطر در سوریه
علاوه بر ترکیه، سرمایه‌گذاری قطر در بازسازی سوریه پس از سقوط بشار اسد می‌تواند به یکی از محورهای اصلی سیاست‌های منطقه‌ای این کشور تبدیل شود. قطر که به دلیل منابع عظیم گازی و سیاست‌های فعال در عرصه دیپلماسی منطقه‌ای شناخته می‌شود، به احتمال زیاد تلاش خواهد کرد نقش مهمی در بازسازی سوریه ایفا کند تا هم نفوذ خود را در خاورمیانه تقویت کند و هم از فرصت‌های اقتصادی مرتبط با بازسازی این کشور بهره‌مند شود.
با توجه به زیرساخت‌های تخریب‌شده در سوریه، ازجمله انرژی، حمل‌ونقل، مسکن و کشاورزی، فرصت‌های سرمایه‌گذاری گسترده‌ای برای قطر وجود دارد. شرکت‌های قطری می‌توانند در پروژه‌های بزرگ عمرانی، ساخت نیروگاه‌های برق و بازسازی شبکه‌های توزیع آب و برق مشارکت کنند. همچنین قطر احتمالا از تجربه و منابع خود در زمینه تولید و انتقال گاز طبیعی برای کمک به بازسازی زیرساخت‌های انرژی سوریه بهره خواهد برد.
علاوه بر این، قطر می‌تواند از نفوذ دیپلماتیک و روابط خود با گروه‌های سیاسی و نظامی مخالف دولت اسد استفاده کند تا نقش فعالی در تشکیل دولت جدید و بازسازی اقتصاد سوریه داشته باشد.
حضور قطر در بازسازی سوریه نه‌تنها به تقویت موقعیت این کشور در معادلات منطقه‌ای کمک می‌کند، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد روابط اقتصادی بلندمدت با دولت جدید سوریه شود.
سمت‌و‌سوی نظم اقتصادی خاورمیانه
ترافیک دیپلماتیک در دمشق
