احیای نوستالژی سال‌های اول تاسیس دانشکده پزشکی
درباره قدمت دانشگاه علوم پزشکی تهران شاید بتوان کتابها نوشت، اما به طور خلاصه، تاسیس آن به زمانی که برمی‌گردد که میرزا تقی خان فراهانی تصمیم گرفت اولین مدرسه مدرن را به شیوه اروپایی در ایران تاسیس کند. مدرسه طب ابتدا بخشی از دارالفنون بود. اما بعدها در سال ۱۲۹۷ از دارالفنون جدا و به ساختمانی در خیابان شیخ هادی منتقل شد.
هنگامی در سال ۱۳۱۳ مجلس شورای ملی قانون تاسیس دانشگاه تهران را تصویب کرد، مدرسه طب نیز مثل دارالفنون، مدرسه علوم سیاسی و چند مدرسه دیگر در این دانشگاه ادغام شدند.
وزارت فرهنگ وقت که آن زمان وزارت معارف نام داشت و آموزش عالی از جمله وظایفش بود، در تیرماه ۱۳۱۳ قطعه زمینی از اراضی جلالیه را خریداری و شروع به ساخت دانشگاه با شش دانشکده (پزشکی، حقوق و علوم سیاسی، علوم، ادبیات، فنی، معقول و منقول) کرد. اولین قسمت دانشگاه تحت عنوان دستگاه ابن سینا بود که با افتتاح آن در ۱۵ بهمن ۱۳۱۳، دانشگاه تهران عملا افتتاح شد.
در سال ۱۳۶۵ با جدا شدن دانشکده‌های پزشکی کشور از وزارت علوم برای تکمیل مجموعه دانشگاه علوم پزشکی به احداث ساختمان‌های جدیدی نیاز بود. بنابراین ساختمان‌هایی اطراف این ساختمان دانشکده پزشکی ساخته شد.
اما اگر امروز به بنای دانشکده پزشکی نگاه کنیم، شاید باور آن‌که قدمت این بنا به ۸۶ سال پیش بازمی‌گردد سخت باشد. مانند بنای هر دانشکده و مرکز آموزشی که با گذشت زمان فرسوده می‌شوند این ساختمان هم دچار اشکالاتی شد. اما با شروع مرمت دانشکده، مدرسه طب آنقدر نونوار شده که دهه هشتادی‌های ورودی پزشکی دانشکده سخت می‌توانند باور کنند مشعلی که به دست آنها سپرده می‌شود از سوی امیرکبیر با تاسیس مدرسه دارالفنون به آنها منتقل شده است.
تالار تشریح دانشگاه علوم پزشکی تهران اولین دانشکده ای که در ایران تاسیس شد
آنچه امروز در پردیس مرکزی دانشگاه علوم پزشکی تهران قرار دارد مجموعه‌ای از قدیمی‌ترین دانشکده‌های پزشکی، داروسازی، دندانپزشکی و بهداشت کشور است. همانطور که پیشتر اشاره کردیم، تالار تشریح که پیش از این به دستگاه این سینا شهرت داشت قدیمی ترین ساختمان دانشکده علوم پزشکی تهران است و ساختمان‌های دیگر به تدریج به آنها اضافه شده است. دانشکده پزشکی که نخستین دانشکده دانشگاه از نظر انتقال به محل اصلی دانشگاه محسوب می‌شود سه سال بعد در سال ۱۳۱۶ به محل دانشگاه منتقل شد. ساختمان شماره ۷ (گروه‌های فیزیولوژی و ایمونولوژی) در سال ۱۳۲۵ و ساختمان اداری و گروه فارماکولوژی در دهه ۴۰ به آن اضافه شدند.
تصاویر نمای دانشکده پزشکی قبل و بعد از بازسازی
داستان ساخت تالار ابن سینا هم که کمابیش سیاسی است به اواخر دهه ۲۰ برمی‌گردد. ۱۵ بهمن سال ۱۳۲۷ محمدرضا شاه پهلوی، در سالروز تاسیس دانشگاه تهران برای اعطای دانشنامه دانشجویان به دانشکده حقوق رفت، حضوری که منجر به ترور او توسط ناصر فخرآرایی شد. به این ترتیب با یک تیر دو نشان زده می‌شود؛ علاوه بر آن‌که دانشکده پزشکی صاحب تالار می‌شود این محل، مناسب رفت و آمد مقامات به دانشگاه طراحی می‌شود به گونه ای که خودروی آنها تا مقابل در دانشگاه آمده و با خیابان اصلی فاصله نداشته باشد. به همین خاطر راه ورود به دانشکده پزشکی از در شمالی دانشگاه مستقیم نیست و دانشجویان باید وارد از سمت راست تالار سینا و از درون محوطه معروف به باغ دلگشا به دانشکده وارد شوند.
روایت دکتر عمیدی از اضطرار مرمت دانشکده
اما اینکه تشخیص قدمت دانشکده در نگاه اول آسان نیست به خاطر طرحی موسوم به “مرمت اضطراری دانشکده پزشکی” است که از سال ۱۳۹۳ تا کنون در معاون مالی و اداری دانشکده پزشکی به پیش می‌رود. دکتر فردین عمیدی، معاون مالی و اداری دانشکده پزشکی که رسما پروژه مرمت و بازسازی دانشکده را هدایت می کند در گفت و گو با ایسنا علوم پزشکی تهران صفر تا صد این روند را توضیح می‌دهد.
دکتر عمیدی درباره اضطراری بودن مرمت دانشکده می‌گوید: ما ۳۲ هزار متر بنا داشتیم که ساختمان اصلی بسیار وضع اسفباری داشت. به مرور زمان در ساختمان‌ها دخل و تصرف‌های زیادی شده بود. . یک سری قسمت ها تغییر کاربری داده شده بود. مضافا آن‌که بناها ترمیم هم نشده بودند. در بعضی جاها اگر رسیدگی نمی‌کردیم واقعا با تخریب ساختمان روبه‌رو بودیم و هم اینکه بحث تاسیسات ما بسیار اسف‌بار بود. یعنی در جاهایی اصلا سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی جواب نمی‌داد، در حدی که اگر منصفانه بخواهیم نگاه کنیم دانشجوها هر لحظه ممکن بود تا مرحله اعتراض و نارضایتی از وضع موجود پیش بروند.
معاون مالی و اداری دانشکده پزشکی ادامه می‌دهد: در ابتدای شروع طرح، تمام نقاط ضعف ساختمان به خصوص ساختمان اصلی را از نظر بنا، تاسیسات، برق، مکانیک و … احصا کردیم. سپس شروع به اولویت‌بندی کردیم. اولین کاری که انجام دادیم بازسازی کتابخانه بود؛ به هرحال دانشگاه پذیرای نفرات اول کنکور است و این عزیزان می‌خواهند از کتابخانه استفاده کنند اما اوضاع کتابخانه بالاخص از نظر تهویه، سایت و اینترنت بسیار نابسامان بود.
فضای کتابخانه دانشکده پزشکی پیش از بازسازی
فضای کتابخانه دانشکده پزشکی بعد از بازسازی
وی در توضیح چگونگی شروع مرمت دانشکده می‌گوید: من برای این مرمت به اسنادی که داخل کتابخانه دانشگاه تهران است مراجعه کردم. به آسیب‌شناسی دانشکده پزشکی پرداختم به این صورت که این بنا چگونه خلق شده، چه کسی آن را احداث کرده، ابتدا به چه صورت بوده و الان در چه اوضاعی قرار دارد؟ سپس با سازمان میراث فرهنگی مکاتبه کردم. میراث فرهنگی یک مشاور از خود سازمان به من معرفی کرد. بنابراین طرح جامعی را تهیه کردم که به صورت یک کتابچه صد صفحه‌ای درآمد. پیمانکاری که به کار گرفتم هم یک پیمانکار معمولی نبود بلکه کسی بود که اختصاصا گرید معماری باستانی داشت. من نمی‌توانستم کار را به هر معمار یا هر شرکتی بسپارم.
می‌خواستیم کار به صورت اصولی پیش برود، نه سلیقه‌ای
دکتر عمیدی با اشاره به کهنه بودن تاسیسات دانشکده توضیح می‌دهد: سپس سراغ زیرساخت‌ها، تاسیسات ساختمان ها و موتورخانه ساختمآن‌ها رفتیم که اصلا به چشم نمی‌آید. اوضاع سیستم تهویه اصلا مناسب نبود، اتفاقا هزینه بسیار زیادی هم در پی داشت. سپس سراغ لوله کشی‌های آب رفتیم.
وی ادامه می‌دهد: ما تاسیسات را نو کردیم، برای نمونه هشت موتور برای سرمایش ساختمان دانشکده تعبیه کردیم. زمانی که ساختمان ساخته شده بود برای سرمایش فقط کولر آبی داشت. همه کولرها را برداشتیم و سیستم MRV که سیستم جدیدی است را جایگزین کردیم. برای لوله کشی آن هم سقف کاذبی در تالارهای اصلی ایجاد کردیم که لوله ها دیده نشوند. در واقع می‌خواستیم ساختمان خیلی تخریب نشود. در صورتی که اگر می‌خواستیم از چیلر استفاده کنیم باید برای عبور دادن لوله‌های عظیم آن، دیوار را سوراخ می‌کردیم و این کار می‌توانست استحکام ساختمان را دچار آسیب کند. ما از ابتدا می‌خواستیم کار به صورت اصولی پیش برود نه سلیقه‌ای.
بخشی از نما را دست‌نخورده باقی گذاشتیم که مشخص باشد مرمت شده است
معاون مالی و اداری دانشکده پزشکی سپس از بازسازی کلاس‌های درس روایت می‌کند. او می‌گوید: کلاس‌های درس در مرحله بعدی قرار داشتند؛ تالارهای قریب و دانشجوی دانشکده پزشکی یک حالت مخروبه پیدا کرده بودند. آنها را بازسازی کردیم و سپس سراغ نمای اصلی ساختمان، معماری داخلی و بحث برق، تلفن و اینترنت رفتیم. تقریبا همه سرویس‌های بهداشتی دانشکده بازسازی شدند. اگر به نمای دانشکده دقت کنید می‌بینید سنگ‌هایی که خراب شده بود یا قسمت‌هایی که اضافه‌شده بود را خارج و مثل یک پازل سنگ‌ها را احیا کردیم. البته بخشی از تخریب ها را هم دست نخورده باقی گذاشتیم که نشان دهیم اینجا بازسازی شده است. این موضوع از نما پیداست.
دکتر عمیدی اضافه می‌کند: در گروه ها، چند آزمایشگاه ساخته شدند و الان هم در ادامه مشغول ساختمان شماره ۷ (ساختمان فیزیولوژی و ایمونولوژی و میکروب شناسی) که از نظر اولویت، ساختمان دوم ماست هستیم. کارهای مطالعاتی ساختمان هفت به پایان رسیده و به زودی وارد مرحله اجرایی می‌شود. اکنون در حال مرمت باغ بین دانشکده پزشکی و داروسازی هستیم که خوشبختانه در فروردین ماه به بهره‌برداری می‌رسد.
آزمایشگاه فیزیولوژی قبل از بازسازی
آزمایشگاه فیزیولوژی قبل از بازسازی
مدیر مسئول مرمت دانشکده پزشکی سپس به دخل و تصرف‌های صورت گرفته در ساختمان دانشکده می‌پردازد. او می‌گوید: بعد از آن‌که نقشه‌های اولیه دانشگاه را به دست آوردیم متوجه شدیم که با مرور زمان دخل و تصرف‌هایی در ساختمان رخ داده است. برای نمونه سمت چپ سیتی سنتر که نمازخانه آنجا قرار دارد اصلا بنا نبوده بلکه آنجا نورگیر و تنفس ساختمان بوده است. اگر دقت کنید دانشکده خفه است چون آنجا یک پاسیو بوده که در آن تعدادی گلدان و صندلی و … قرار داشته اما بعدا، در همان قبل از انقلاب، به خاطر کوچک بودن فضای دانشکده تغییر کاربری صورت می‌گیرد و روی پاسیو سقف می‌زنند که این فضا ایجاد شود.
معاون مالی و اداری دانشکده پزشکی ادامه می‌دهد: در جای دیگر، یک سری اتاق ها را تیغه گذاشته و یک سری را بالکن زده بودند. در کل می‌توانیم بگوییم ساختار یک مقدار به هم ریخته بود.
دنبال احیای نوستالژی سال‌های اولیه دانشگاه بودیم
دکتر عمیدی با بیان اینکه دنبال مدرن کردن دانشکده نبودیم ادامه می‌دهد: ما برای رنگ نما به اسناد تاریخی نگاه کردیم که ببینیم آن زمان رنگ اصلی چه بوده که همان پوشش و رنگ را احیا کنیم؛ البته با این تفاوت که به جای استفاده از رنگ معمولی از رنگ نانو استفاده کردیم، آن زمان این تکنولوژی وجود نداشت. این را هم نمی‌خواستیم که نمای درونی خیلی مدرن شود و دنبال نوستالژی فضای دانشگاه در دهه‌های ۱۰ و ۲۰ بودیم. مثلا سعی کردم درهای چوبی قدیمی را ترمیم کنم. متاسفانه قبل از اینکه من بیایم خیلی از درها عوض شده بود. اگر به در کلاس‌ها نگاه کنید می‌بینید از در فانتزی استفاده شده است. در صورتی که قبلا جای این درها، در قدیمی چوب گردو بود. به خاطر هزینه بالا نمی‌توانستم دوباره درهای چوب گردو را جایگزین این درها کنم. اما برای درهای باقی مانده اتاق‌های تالار شهدا مثل دفتر ایسنا (علوم پزشکی تهران) یک نجار حرفه‌ای آوردم و سعی کردم آنها را تا حدودی ترمیم کنم. در تمام دنیا وقتی نگاه می‌کنیم می‌بینیم که داخل بازسازی می‌شود اما تغییر زیادی در بنا نمی‌دهند. به این ترتیب برای آن‌که کار به صورت سلیقه ای انجام نشود با تاییدیه میراث فرهنگی حرکت می‌کردیم.
درخت‌های رو به روی نمای دانشکده را جای دیگری کاشتیم
مدیر مسئول مرمت دانشکده پزشکی در ادامه می‌گوید برای ترمیم دانشکده پزشکی علاوه بر وزارت میراث فرهنگی از شهرداری نیز کمک خواسته است. او توضیح می‌دهد: اطراف حوض‌های روبه روی نمای اصلی یک سری درخت‌های ناهنجار کاشته شده بود. ما از شهرداری مدد خواستیم چرا که در جاهای تاریخی باید نما مشخص باشد. شهرداری ابتدا همکاری نمی‌کرد. مذاکرات زیادی کردیم که بگوییم دانشکده پزشکی یک مکان تاریخی است؛ در همه جای دنیا وقتی یک نمای تاریخی وجود دارد جلوی آن را آزاد می‌گذارند که مردم بتوانند شکوه آن را ببینند نه آن‌که درخت کاج و عرعر و … بکارند. در نهایت شهرداری پذیرفت و در تعطیلات کرونایی ابتدای سال با کمک شهرداری حدود ۲۰ درخت را بدون آن‌که قطع کنیم، منتقل کردیم و جای دیگری کاشتیم. الان رو به روی نمای دانشکده پزشکی تعدادی درخت در حاشیه وجود دارد اما نما آزاد است.
عمیدی ادامه می‌دهد: شهرداری بدون دریافت هزینه به ما کمک کرد. البته من خیلی سعی کردم خیرین را جذب کنم اما خیرین برای فضاهای آموزشی نسبت به فضاهای درمانی تمایل کمتری دارند و البته شاید ضعف ما هم در جذب خیرین موثر بوده باشد.
فضای تنفس بسیار کم است
این استاد علوم تشریحی گروه آناتومی دانشکده پزشکی معتقد است فضای تعاملی و تنفس دانشجویان در دانشگاه بسیار اندکی است و از این رو طرح‌هایی هم در این حوزه در دست اجرا دارد. او با اشاره به تغییراتی که در فضای اطراف دانشکده در هشت دهه گذشته رخ داد می‌گوید: زمانی در پردیس شمالی، ساختمان اداری، جنین شناسی، داروسازی و تالار ابن سینا نبود و در عوض یک نوار سبز در ضلع شمالی دانشگاه تهران وجود داشت. اما این ساختمان ها به مرور زمان ساخته شدند و بخشی از این نوار سبز از بین رفت. مثلا ساختمان اداری و فارماکولوژی در دهه ۴۰ ساخته شدند و باعث از بین رفتن بخشی از این نوار شدند.
تصاویر تالار شهدا قبل و بعد از بازسازی
اما سال ۱۳۶۵ دانشکده پزشکی از دانشگاه تهران جدا شد و همین نیز یکی دیگر از موضوعاتی است که عمیدی معتقد است به نواز سبز شمال دانشگاه لطمه زده است. او می‌گوید: وقتی وزارت بهداشت و وزارت علوم یک شبه از هم جدا می‌شوند، چون دانشگاه علوم پزشکی جایی نداشته دانشکده بهداشت در ضلع شمالی بنا می‌شود. اگر دقت کرده باشید دانشکده بهداشت به نرده‌ها چسبیده. در دهه ۷۰ هم دانشکده داروسازی را هم پشت باغ آناتومی می‌سازند. در سال ۶۵ هم که ظرفیت کنکور را ناگهان سه برابر اعلام می‌کنند تالارهای قریب و دانشجو ایجاد می‌شود. یعنی به طور کلی فضای تنفس که فضای بعد از کلاس دانشجو بوده را به صورت اورژانسی و بدون یک طرح جامع به ساختمان تبدیل کرده ایم. جالب است که هیچ کدام از ساختمان‌ها هم شبیه هم نیستند و هر کدام از ساختمان ها با یک معماری خاصی ساخته شده است.
تالار قریب و دانشجو قبل و بعد از بازسازی
معاون مالی و اداری دانشکده پزشکی ادامه می‌دهد: قسمت کنار دانشکده داروسازی تخریب شد و قرار است تا به باغ تبدیل شود. بین باغچه ها ظرفیت حدود ۷۰ نفر در نظر گرفته شده است. در نقطه مقابل آن هم کافی شاپ و رستوران احداث می‌کنیم که دانشجو در همان باغ بماند و به خارج از دانشگاه نرود.
نفرات اول کنکور به علوم پزشکی تهران می‌آیند؛ نباید طلا را مس کنیم
دکتر عمیدی علت وجود فست‌فود، رستوران و کافی‌شاپ‌های فراوان در اطراف دانشگاه را کمبود فضای تعاملی در داخل دانشگاه می‌داند و می‌گوید: اینها از جمله نقاط آسیب زایی دانشجوهاست. ما با راه‌اندازی کافی‌شاپ و رستوران در فضای دانشگاه می‌خواهم دست کم امکان این انتخاب را برای دانشجو باقی بگذاریم که اگر مایل بود از دانشگاه خارج نشود. همیشه نگاه من این است که نفرات اول کنکور را به دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌فرستند؛ در واقع طلا را دست ما می‌دهند، ما که نباید این طلا را به مس تبدیل کنیم.
چالش بزرگ ما در بازسازی فضای دانشکده دکه‌ها هستند
مدیر مسئول مرمت و بازسازی دانشکده پزشکی از چالش‌های خود در این پروژه صحبت می‌کند و می‌گوید: اصلا یادم نیست که چقدر کار عمرانی انجام دادیم. من در تمام این دوران مدیرتیم در فکر اصلاح وضعیت موجود و گرفتن بودجه هستم. همیشه از این سو به آن سو می‌روم که بودجه بگیرم. وقتی مشغول به این کار شدم یک موی سفید نداشتم. مثلا زمانی که شروع به مرمت سنگ نمای دانشکده کردیم، دانشجوها فکر کردند ما داریم آنجا را تخریب می‌کنیم!
دکتر فردین عمیدی با این حال بزرگترین چالش پیش روی خود را دکه‌های داخل دانشکده می‌داند و می‌گوید: اوضاع این دکه‌ها بسیار نابسامان است، اما چون دکه‌ها در دست تشکل‌ها هستند ماجرا یک مقدار سیاسی شده است. در طرح جامع تک تک اجزا پیش بینی شده اند. ما دو سال است که درگیر این مساله هستیم که بتوانیم به آنها سر و سامان بدهیم. ساعت‌ها فکر کرده‌ام و با معمار صحبت کرده‌ام تا برای نمای دکه‌ها به طرحی با الهام از سردر دانشگاه تهران رسیدیم و گفتیم آنجا را سنگفرش کنیم که اگر یک نفر از خارج دانشگاه وارد این فضا می‌شود برایش نمود مناسبی داشته باشد. به هرحال همه جا بوفه دارند اما این شکل وضعیت کنونی بوفه‌ها آشفته بازار است. نمی‌شود دانشگاه دانشجوی خارجی جذب کند و اولین دانشگاه علوم پزشکی کشور از نظر جایگاه باشد اما وضعیت بوفه‌اش به این صورت باشد.
اگر پلاسکو اتفاق بیفتد من باید پاسخ‌گو باشم
وی ادامه می‌دهد: در برابر ما یک مقاومت وجود دارد و متاسفانه به دلیل فضای بی‌اعتمادی که رخنه کرده است همکاری زیادی در این خصوص صورت نمی گیرد. بحث دکه‌ها سه ایراد اساسی دارد. اولا بحث حقوقی مطرح است. نمی توان یک مکان دولتی و عمومی را در اختیار گرفت و درآمدزایی کرد. دوستان عزیز ما باید دنبال بودجه فرهنگی مستقل باشند. ثانیا مساله ایمنی مطرح است چرا که تاسیسات دکه ها استاندارد نیست. بالاخص نحوه گرفتن برق که به طور غیراصولی از ساختمان اصلی دانشکده برق گرفته شده و در صورت اختلال ممکن است به ساختمان اصلی که یکی از دو سقف آنها از چوب است آسیب وارد شده و ممکن است خدای ناکرده خسارات غیرقابل جبرانی پیش بیاید. ثالثا بحث زیبایی و نمای ظاهری است که در وضعیت موجود ظاهر بسیار ناخوشایند و دور از شأن دانشگاه و دانشجویان را ایجاد کرده است. ان‌شاءالله امیدواری که با همکاری معاونت دانشجویی و معاونت توسعه دانشگاه و تشکل‌های فرهنگی دانشگاه در آینده نزدیک بتوانیم با همدلی و همکاری این مشکل را نیز حل کنیم.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
