دفاع یک مسئول از تغییرات کتاب‌های درسی ادبیات
حسین قاسم‌پور مقدم، مؤلف کتاب‌های درسی زبان و ادبیات فارسی در پی انتشار فهرستی با عنوان «حذفیات کتاب‌های درسی ادبیات فارسی» که در فضای مجازی دست به دست می‌شود و از حذف شعر و داستان‌هایی از ادبیات کلاسیک و معاصر و جایگزینی متن‌ها و نام‌هایی دیگر حکایت دارد، اظهار کرد: حذفی انجام نگرفته است؛ ما کتاب‌های نظام قبلی را داشتیم و الان هم کتاب‌های نظام جدید را داریم. در سال ۱۳۹۵ بر اساس همسوسازی با برنامه درسی در کلیه درس‌ها و موضوعات درسی قرار بود محتوای کاملا تازه و متنوعی تدوین شود. از سال ۱۳۹۴ این کتاب‌های جدید پایه‌ریزی شده و برای تألیف و طراحی آن‌ها استادان، دبیران و کارشناسان زیادی حضور داشته‌اند.
او افزود: رسم بر این است که در هر تألیفی مؤلفان مجاز هستند به متون ادبی گذشته، از هزار سال تا صد سال پیش و حتی دو سال پیش سر بزنند و از میان آن‌ها اگر متنی را مناسب با ساختار و محتوای کتاب جدید خود دیدند، از آن بهره‌برداری کنند، که این اتفاق هم افتاده است. از طرفی هر کتابی ۱۰ سال اعتبار دارد و کتاب‌های قبلی ما حدود ۲۰ سال حضور داشتند. در این ۲۰ سال مکاتبات بسیار زیادی درباره برخی از متون وجود داشت که این‌ها در کلاس‌های درس بازتاب‌های گوناگونی داشته‌اند، این بازتاب‌ها بیشتر یادگیری و آموزشی بوده و چیز خاصی نبوده است. معمولا معلم‌ها هم می‌گفتند بچه‌ها از برخی متن‌ها راضی نیستند و برای آن‌ها جذابیت خاصی ندارند، بنابراین ما سعی کرده‌ایم متن‌هایی را که مناسب بودند و معلمان به آن‌ها نگاه مثبتی داشتند در تألیف جدید اضافه کنیم؛ بنابراین حذفی صورت نگرفته است.
قاسم‌پور مقدم خاطرنشان کرد: از سال ۱۳۹۵ متن کتاب‌ها تغییر یافته و بی‌آن‌که معلم و دانش‌آموزی تعجب و اعتراض کند، تدریس می‌شود. حالا در سال ۹۸ یک‌دفعه یک فرد یا گروه چنین بحثی را پیش می‌کشند که چه نشسته‌اید که این‌طور شده است. بسیاری از افرادی که از آن‌ها نام برده شده شعر یا داستان دیگری از آن‌ها در کتاب آمده است. حال و هوای کتاب جدید است، مثلا شعر دیگری از استاد شفیعی کدکنی انتخاب و در کتاب گنجانده شده است و موارد بسیار دیگری.
او سپس بیان کرد: مسئله دیگری که وجود دارد، مسئله کاهش حجم کتاب‌های درسی به خاطر کاهش ساعت‌های کلاس‌های درسی و مسائل اجرایی است که در مدرسه‌های کشور وجود دارد. اگر بخواهید مقایسه کنید در کتاب‌های قبلی شما تا ۴۰ درس را داشته‌اید و بعدها به ۲۴ درس کاهش پیدا کرده و در کتاب‌های جدید ۱۶ درس دارید. زمانی که هشت درس کاهش پیدا می‌کند به‌طور طبیعی دست‌تان بسته است و انتخاب‌های‌تان محدود می‌شود، پس اولویت را به متنی می‌دهید که از زوایای مختلف مطلوب دانش‌آموزان باشد. نکته دیگری که وجود دارد این است که این متن‌ها را قبل از انتشار به معلمان می‌دهند و معلمان آن‌ها را سر کلاس می‌برند و با دانش‌آموزان گفت‌وگو می‌کنند و نهایتا به قطعیت و اعتبار لازم می‌رسند و بعد متن عرضه می‌شود.
این مؤلف کتاب‌های درسی گفت: در پایان کتاب‌ها اسامی نزدیک به ۴۰ نفر از دبیران زبده کشور آمده است که آن‌ها معمولا محتواها را می‌بینند و تأیید می‌کنند و اگر اصلاحاتی داشته باشند بیان می‌کنند، بنابراین چنین چیزی را که مطرح شده نمی‌توانیم بپذیریم. از ابتدا تا کنون هم کتاب‌های درسی تغییراتی زیادی داشته است؛ ممکن است در کتاب‌های درسی اولیه شعری وجود داشته که بعدها وجود نداشته و نبودن آن شعر دلیلی بر کاهش ارزش آن یا صاحبش نیست، بلکه گاهی وقت‌ها مضمون شعر در شرایطی که ما کتاب جدید می‌نویسیم با اهداف کتاب جدید متناسب نیست. طبق آماری که داریم در دوره دوم متوسطه یعنی پایه دهم، یازدهم و دوازدهم ۴۶ متن معاصر از نویسندگان و شاعران قبل از انقلاب و دوره انقلاب آورده شده است.
او افزود: کتاب درسی نباید به اسامی بپردازد، اگر این‌طور باشد باید بپرسید که چرا از مولوی و سنایی و نظامی و ناصرخسرو متن نیاورده‌اید. وقتی می‌گوییم چهره‌های شاخص، باید از قرن‌های آغازین درنظر بگیرید تا امروز. در دوره قبل از انقلاب صدها چهره داریم که از میان آن‌ها «قصه عینکم»، «کباب غاز» و... آورده شده است.
مسئول گروه زبان و ادبیات فارسی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در پاسخ به این‌که یکی از انتقادها حذف نام صادق هدایت از داستان «کباب غاز» محمدعلی جمالزاده بوده است، گفت: این اشتباه منتقدان است. اگر بروید و کتاب سال ۱۳۷۵ را از آرشیو بیرون بکشید این داستان این‌طور چاپ شده است. حدود ۲۴ سال از این ماجرا می‌گذرد و تا امروز هم هیچ‌کسی هیچ حرفی نزده است. ما عینا از همان کتاب بهره گرفته‌ایم. این‌طور نبوده که ما تعمدا آن را حذف کرده باشیم. ما تعمدی در این زمینه نداشته‌ایم. هرچند این اصل کلی را باید درنظر داشته باشید که مثلا در شعر مولوی و حافظ شما تشخیص می‌دهید یک بیت را که باعث تضاد و تضارب آرا می‌شود، بردارید. یا قصیده ۴۴ بیتی وجود دارد، اما درس شما بیشتر از ۱۲ بیت جا ندارد، پس شما اهمیت بخش‌های مختلف را می‌سنجید و انتخاب می‌کنید. اگر شاعری درگذشته باشد شما شعرش را انتخاب می‌کنید. شاعرهایی هم که زنده هستند از خودشان کمک می‌گیرید؛ مثلا امیری را دعوت کردیم که ظرفیت کتاب ما محدود است، شعر شما ۲۲ بیت است و ما به ۱۲ بیت نیاز داریم، خود این شاعر شعرش را جرح و تعدیل کرده است؛ حالا باید معترض باشد که چه نشسته‌اید که اوضاع بدی شده و شعر من را کوتاه کرده‌اند؟! خیلی وقت‌ها داستان‌هایی که انتخاب می‌کنیم مثلا «دهقان فداکار» یا «حسنک کجایی؟» ممکن است ۶۰ صفحه باشد که شما در حد سه تا چهار صفحه ارائه می‌دهید و این باعث می‌شود از داستان بودن بیفتند، زیرا ظرف شما محدود است. اگر کتاب درسی به شیوه الکترونیکی بود شاید می‌شد کل شعر یا داستان را گذاشت و به دانش‌آموز گفت از بخش‌هایی امتحان گرفته می‌شود.
او ادامه داد: معضلات فراوانی مانند امتحان که به آن اشاره کردم داریم که مسائلی را برای بچه‌ها پیش می‌آورد؛ مثلا در مناطق محروم که از نظر آموزشی برخوردار نیستند، ما مجبوریم ملاحظاتی از نظر اجرایی داشته باشیم.
قاسم‌پور مقدم خاطرنشان کرد: هیچ‌گاه غرض‌ورزی با اشخاص و جریان ادبی خاصی مطرح نبوده است. از طرفی هم کتاب را یک نفر و افراد خاصی تهیه نمی‌کنند بلکه مشارکت عمومی وجود دارد. از دانشگاه‌های مختلف تهران و شهرستان‌ها استادانی داریم که خودشان جزء شورای برنامه‌ریزی سازمان پژوهش و جزء مولفان هستند. بارها کتاب‌ها را می‌بینند و تذکرات لازم را می‌دهند. آن‌چه الان می‌بینید کتاب‌های نظام جدید هستند و آن‌ها را باید با هم مقایسه کنید. در این کتاب‌ها برخی از متن‌ها هستند و برخی هم نیستند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
ارسال نظر