بررسی ها نشان می دهد نزدیک به ۲۵.۷ میلیارد بشکه نفت و ۱۰۶ تریلیون فوت مکعب گاز در دریای خزر وجود دارد. بر این اساس از میان ۵ کشورحاشیه خزر تنها ایران است که هیچ تولیدی از ذخایر نفتی و گازی خزر ندارد. مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در گزارشی تاکید کرده است ضرورت دارد تا کشور ایران با رفع برخی اختلافات بر سر مالکیت ذخایر نفت و گاز و همکاری با شرکت‌های دارای تکنولوژی حفاری در آبهای عمیق از ذخایر نفت و گاز دریای خزر استفاده کند.

نفت خزر اهمیت دارد؟

حجم ذخایر نفت و گاز خزر در قیاس با ذخایر جنوبی ایران چندان بالا نیست اما به این حال به دلیل وجود بی ثباتی در منطقه خاورمیانه به دلیل حضور داعش در عراق و سوریه، جنگ یمن، تنش‌های ایران و عربستان سعودی به عنوان منبع اصلی نفت و گاز و تمایل کشورهای واردکننده انرژی به متنوع سازی مبادی انرژی، ذخایر نفت و گاز منطقه دریای خزر مورد توجه بازیگران بازار نفت و گاز ازجمله چین و اتحادیه اروپا قرار گرفته است. نمونه ای بارز توجه این بازیگران به استفاده از انرژی منطقه دریای خزر را می‌توان در طرح‌هایی همچون طرح کریدور  گازی جنوبی SGC و احداث خط لوله آسیای مرکزی به چین (CACGP) را مشاهده کرد.

بهره برداری از خزر چه زمانی آغاز شد؟

شوروی همسایه شمالی ایران رد سال 1991 به 15 کشور تجزیه شد . این چنین بود که همسایگان ایران در خزر از یک کشور به 5 کشور تبدیل شد. اولین کشوری که در حاشیه خزر نسبت به بهره برداری از خزر اقدام کرد، آذربایجان بود. تولید نفت و گاز این کشور از سال 1997 آغاز شد . سال 2016 نیز تولید از میدان شاه دنیز نیز اجرایی شد. ترکمنستان در سال ۲۰۰۷، روسیه در سال ۲۰۱۰ و قزاقستان در سال ۲۰۱۶ بهره برداری از تولید نفت و گاز را کلید زدند اما ایران تنها کشوری است که هنوز تولید پهنه آبی شمالی اش را آغاز نکرده است.

 کدام توافق؟ کدام اختلاف؟

پنج کشور حاشیه دریای خزر چارچوب کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریایی این منطقه را در نوامبر 2003 در تهران امضا کردند. در بخش شمالی این دریا، کشورهای روسیه و قزاقستان در جولای 1998 توافقنامه تعیین حدود در بستر شمالی دریای خزر را برای بهره برداری از ذخایر این دریا امضا کرده و این توافق در بیانیه رؤسای جمهور (پوتین و نظربایف) راجع به همکاری درخصوص خزر که در 9 اکتبر 2000 در آستانه امضا شد. پوتین همچنین بیانیه مشترکی راجع به اصول همکاری در دریای خزر در سفر رسمی خود به باکو در تاریخ 9 ژانویه 2001 امضا نمود و در خلال بازدید رسمی حیدر علی‌اف به مسکو در ژانویه 2002،موافقتنامه تحدید حدود بستر مناطق مرکزی دریای خزر امضا شد. درست قبل از آن (نوامبر 2001 ،)رؤسای جمهور قزاقستان و آذربایجان یعنی حیدر علی‌اف و نظربایف موافقت‌نامه‌ای درخصوص تقسیم بستر دریا بین آذربایجان و قزاقستان امضا کردند که در فوریه 2003 پروتکل تعیین حدود بستر این دریا نیز بین کشور امضا شد. متعاقب این توافقات دو جانبه، سه کشور روسیه، قزاقستان و جمهوری آذربایجان در می 2003 میلادی در تعیین جدود بخش های مجاور دریای خزر نیز به توافق رسیدند. شایان ذکر است که موضع ایران نسبت به این توافقات دوجانبه و سه جانبه منفی بوده و انتقادها و مخالفت‌هایی با این توافقات داشته است. چون با این رویکرد سهم یران از دریای خزر حدوداً 13 درصد است. در صورتی که رویکرد ایران، برای تقسیم برابر دریای خزر بین کشورهای حاشیه این دریاست که با این روند سهم ایران از دریای خزر 20 درصد خواهد بود.

علیرغم توافقات دوجانبه و سه‌جانبه در بخش شمالی دریای خزر، در بخش جنوبی توافقی بین کشورهای ایران، آذربایجان و ترکمنستان شکل نگرفته است. یکی از مهمترین اختلافاتی که بین این کشورها وجود دارد، مربوط به مالکیت بلوک‌های نفتی است.

کشورهای آذربایجان و ترکمنستان بر مالکیت میادین چراغ، آذری، کپز،که در ترکمنستان به ترتیب عثمان، عمر و سردار نامیده می شوند و کشورهای ایران و آذربایجان بر مالکیت میدان البرز که در آذربایجان آلوو نامیده می شود اختلاف دارند.

البته در اوایل فروردین ماه 1397 ،ایران طی مذاکراتی که با کشور آذربایجان در رابطه با توسعه میدان البرز داشته، به تفاهمنامه های رسیده است که دو کشور با همکاری یکدیگر بدون در نظر گرفتن رژیم حقوقی دریای خزر، این میدان را توسعه دهند.اگرچه اجرای این توافق در مراحل اولیه خود قرار دارد ولی می‌توان گفت که گام نخست برای حضور ایران در بهره‌برداری نفت و گاز دریای خزر است.

 

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.