پشت پرده بازی دوگانه نیچروان بارزانی با کردها و ترک ها

سید علی قائم مقامی کارشناس مسائل ترکیه در گفت و گو با نامه نیوز، به بررسی فضای پس از بحران اقلیم کردستان و رویکرد ترکیه به این موضوع پرداخته است.

روزهای پر التهاب و اوج غافلگیری بحران اقلیم کردستان پس از روند باز پس گیری کرکوک به دست نیروهای دولت عراق به روزهایی نسبتا آرام و شرایط پایدارتری رسیده است. امیدهای بسیاری برای مذاکرات و توافقات بین اربیل و بغداد شکل گرفته و ناظران اعتقاد دارند طرفین می توانند فضای پیش رو را مدیریت کنند. احزاب کردی اقلیم کردستان چه روندی را پس از این شرایط پیش رو دارند؟ رهبری اقلیم پس از مسعود بارزانی و واگذاری اختیارات آن چه روندی را در خانواده بارزانی طی خواهد کرد؟ ترکیه پس از فروکش کردن بحران چه سیاستی را در این باره پی خواهد گرفت؟

این سوالات را با سید علی قائم مقامی کارشناس مسائل ترکیه در میان گذاشته ایم که از نظر می گذرانید.

 

به نظر شما پس از بازپس گیری کرکوک و مشخص شدن اختلافات درونی اقلیم و واگذاری اختیارات از سوی بارزانی، چه روندی برای تعامل اربیل و بغداد وجود دارد؟

 

پس از این روند بغداد در موقعیت برتر قرار گرفت. مرزها و گمرکات شمال عراق با ترکیه و ایران را در اختیار خود گرفت. مناطق ربیعه، زمار، سنجار، مخمور، آلتئن کوپرو، کرکوک ، خانقین و جولا که مناطق اختلافی هستند و مسعود بارزانی و پیشمرگان این مناطق را بصورت غیر قانونی و خلاف قانون اساسی عراق تصرف و اشغال کرده بودند، در اختیار بغداد و ارتش عراق و حشد الشعبی قرار گرفت. حاکمیت  منطقه کردستان فدرال و کنترل حکومت محلی کردستان عراق به ۲۰۰۳ بازگشت و به منطقه اربیل و سلیمانه و دهوک محدود شد. در این روند دولت ترکیه و جمهوری اسلامی ایران بغداد را مخاطب رسمی خود اعلام کردند. ترکیه قبلا بدون مجوز بغداد بطور مستقیم با کردستان عراق قراردادهای کلان همکاری در بخش انرژی، ساختمان سازی و آموزشی، توریسم، حمل ونقل هوائی و زمینی و غیره امضاء کرده بود که به نظر می رسد پس از این روند، موضع و رویکرد خود را تغییر دهد و در ارتباط خود با عراق فضای جدیدی را پیش گیرد.

 

آیا نیچروان بارزانی می تواند نقش رهبری اقلیم را با توجه به داشتن اختیارات پس از مسعود بارزانی بازی کند؟ فضای تعامل بین احزاب کردی اقلیم چگونه خواهد بود؟

 

نیچروان بارزانی سیاست دوگانه ای درباره رفراندوم را در پیش گرفت. در مصاحبه اش با اسپوتیک از برگزاری رفراندوم بطور قاطع حمایت کرد و از طرفی هم در مذاکرات خود با مقامات ترکیه بطور ضمنی با رفراندوم مخالفت و از مضرات آن سخن گفت. ولی حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری بارزانی ها اعتبار خود را تاحدودی از دست داده است. نیچروان بارزانی تلاش می کند که با حمایت ترکیه موقعیت خود را تحکیم بخشد. لذا بر ادامه همکاری با ترکیه تاکید می کند. ترکیه هم مایل است که نفوذ خود را در کردستان عراق ادامه دهد. نیچروان بارزانی بر عادی سازی و گسترش همکاری خود با ایران و دولت مرکزی عراق نیز تاکید می ورزد و به نظر می رسد شرایط ثباتی را دنبال می کند که در آن بتواند نقش بیشتری را بازی کند.

 

به نظرتان چرا مواضع تند اولیه ترکیه پس از این روند در قبال اقلیم کاهش پیدا کرده است؟ ترکیه چه اهدافی را در حال حاضر دنبال می کند؟

 

باید یادآوری کرد که۱۶۰۰ شرکت ترک در شمال عراق ثبت و سرمایه گذاری کرده اند . سرمایه گذاری ترکیه در کردستان عراق حدود ۱۲ میلیارد دلار است. در بخش نفت و گاز بین ترکیه و اربیل قرارداد ۵۰ ساله امضاء شده است. همچنین حجم تجارت نیز حدود ۸ میلیارد دلار است. روزانه ۲۰۰۰-۲۵۰۰ تریلی به گمرک مرزی حابور - ابراهیم خلیل وارد و خارج می شوند.

بیش از ۵۰ هزار کارگر و مهندس ترکیه ای (کرد و ترک) در کردستان عراق بکار مشغول هستند. هفتاد درصد بخش ساختمان سازی در کردستان عراق در اختیار شرکتهای ترک است. ترکیه در بخش ساختمانسازی، شبکه بهداشتی، توریسم، تجارت و مراکز خرید بزرگ، بانکداری، آموزشکده ها، لباس حاضری، کشاورزی، حمل ونقل، آب و برق سرمایه گذاری ویا پروژه های چند میلیارد دلاری را بر عهده گرفته است. ترکیه در سال ۲۰۱۱ برای پروژه ها ۱.۸ میلیارد دلار، در سال ۲۰۱۲ برای پروژه ها ۴.۴ میلیارد دلار، و برای سرمایه گذاری ۵ میلیارد و ۹۸۵ میلیون دلارسرمایه گذاری اختصاص داد. در سال ۲۰۱۳ بالغ بر ۱۲ میلیارد و ۴۱۹ میلیون دلار سرمایه گذاری کرد. ترکیه در سال ۲۰۱۵ به عراق ۸.۳ میلیارد دلار، در سال ۲۰۱۶ بالغ بر ۷.۲ میلیارد دلار، در۸ ماه اول ۲۰۱۷ بالغ بر۵.۵ میلیارد دلار صادرات داشت. صادرات لباس حاضری ترکیه به شمال عراق و عراق ۶۰۰ میلیون دلار است. 

در شمال عراق  و عراق ۲۲شرکت بزرگ نفتی مانند  BP, Eni, ExxonMobil, Gazprom, Lukoii, Shell, Total ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) فعال هستند. شرکتهای سیاه قلم ، Pet oil ve Genel Enerji ترکیه نیز در بخش نفت کردستان عراق سرمایه گذاری کرده اند. 

شرکتهای ترکیه ای Makyol, Tepe grubu, Nursoy, Elegan, Günay İnşaat , Taşyapı, در پروژه های راهسازی و ساختمان سازی کردستان عراق فعالیت داشتند و دارند. 

شرکت ایلنور چویک نویسنده و روزنامه نگار و مشاور عالی اردوغان که صاحب شرکت ساختمانی و پیمانکاری Çevikler İnşaat şirketi می باشد، در شمال عراق فعالیت می کند. شرکتهای هواپیمائی ترک کیش ایرلاین، اطلس جت و پگاسوس ترکیه هفته ای ۲۴ پرواز به کردستان عراق انجام می دهند. 

بنا به آمار ۲۰۱۳ در این سال حدود ۳ هزار شرکت خارجی در شمال عراق فعال هستند. منافع شرکتهای ترک نزدیک به اردوغان و صادرات ترکیه به عراق و شمال عراق ایجاب می کند که ترکیه به بازی دیپلماتیک ادامه داده و اتخاذ مواضع تند به علیه کردستان عراق خودداری کند. به هر روی فضا بحرانی اولیه گذشته است و ترکیه با مجموعه این مسائل سعی میکند روند ثبات را در این منطقه دنبال کند.