دو ابزار بن سلمان برای کنترل مخالفان داخلی

به گزارش تسنیم، محمد بن سلمان از زمانی که به عنوان ولیعهد عربستان انتخاب شد با مخالفتهای مختلفی مواجه شد. چرا که بر اساس تمام اصول حاکم بر پادشاهی عربستان وی نباید و نمیتوانست به این مقام برسد.

اما او با کودتایی علیه محمد بن نایف ولیعهد وقت تمام این اصول نقض شد و پادشاهی در خانواده سلمان بن عبدالعزیز باقی ماند. اما بن سلمان برای رسیدن به تخت پادشاهی هنوز با مخالفتهای زیادی مواجه است به همین دلیل وی برای کنترل این مخالفتها روی به اصلاحاتی در عربستان آورده است که برخی‌ها آن را تاریخی و برخی دیگر آن را صرفا نوعی نمایش می‌خوانند. اعطای حق رانندگی به زنان و اعطای حق فتوا به زنان مهمترین اصلاحات انجام شده توسط بن سلمان است. در این مطلب به بررسی مخالفتهای داخلی علیه بن سلمان و تلاشهای وی برای کنترل این وضعیت خواهیم پرداخت.

اصل ریش‌سفیدی در عربستان

نظام عربستان بر پایه اصالت خانوادگی و قبیله‌ای تعریف می‌شود. در این نظام «سن» به عنوان یکی از مهمترین معیارهای رسیدن شاهزاده‌ها به مناصب مهم و کلیدی به شمار می‌رود. در واقع در این نظام اصل ریش‌سفیدی به معنای اصل اساسی به شمار می‌رود و تا پیش از پادشاهی ملک سلمان از این اصل سرپیچی‌ای صورت نگرفته بود. اما انتخاب محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد سعودی نه تنها این اصل را نقض کرد بلکه دستور و وصیت ملک عبدالعزیز نیز نادیده گرفته شد.

طبق قانون نظام سلطنتی عربستان شاه باید یکی از فرزندان یا فرزند اصلح فرزندان پادشاه مؤسس (عبدالعزیز بن عبدالرحمن الفیصل آل سعود) باشد در حالی که محمد بن سلمان ولیعهد جدید متولد ۳۱ اوت ۱۹۸۵ است و تنها ۳۲ سال سن دارد. در نظام سیاسی قبیله‌ای عربستان به قدرت رسیدن فرد جوانی در این سن تمام مناسبات سیاسی و عشیره‌ای گذشته را با چالش جدی روبرو میکند. این اولین بار در تاریخ عربستان است که حکومت از پدر به پسر منتقل می‌شود، از زمان تأسیس پادشاهی آل سعود، تخت و تاج از برادر به برادر منتقل می‌شده است.

طبق وصیت ملک عبدالعزیز قدرت باید از برادر به برادر انتقال پیدا کند..

اقدامات بن سلمان برای مهار اختلافات

در واقع کودتای محمد بن سلمان علیه محمد بن نایف در کنار دیگر اقدامات خودسرانه وی به ویژه حمله به یمن و محاصره قطر باعث شد که مخالفتهای داخلی در عربستان علیه وی گسترش یابد. خبرگزاری اسپوتنیک عربی در باره شخصیت وی نوشته است که «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان سعودی جوانی بیتجربه است و ممکن است که فاجعه‌هایی را برای کشورش به بار بیاورد.

به همین دلیل بیست و یک نفر از شاهزاگان سعودی در تیرماه با ارسال نامه ای به «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان به طور رسمی نسبت به انتخاب «محمد بن سلمان» به عنوان ولیعهد این کشور اعلام مخالفت کردند. آنان همچنین خاطرنشان کردند که این اقدام با «نظام و ساختار بیعت در خاندان حاکم برعربستان» منافات دارد. بندر بن سلطان، متعب بن عبد الله، ترکی الفیصل، ولید بن طلال، محمد بن نواف و خالد بن ترکی برجسته ترین شاهزادگان امضا کننده این نامه را تشکیل میدهند.

به همین دلیل بن سلمان برای هموار کردن مسیر پادشاهی خود نیازمند آن بود که به نوعی مخالفان را از سر راه خود بردارد. در این مسیر وی به صورت همزمان از دو ابزار سرکوب و اقناع بهره گرفته است.

-سرکوب

محمد بن سلمان به لحاظ روانشناسی شخصیتی اقتدارگرا دارد که همواره از کودتا علیه خود هراس دارد. چرا که با توجه با اینکه وی هیچگونه سابقه سیاسی و تجربه باارزشی برای حکومت‌داریندارد به شدت از تقویت مخالفانش هراسان است به همین دلیل اخیرا اقدام به دستگیری بسیاری از مفتیهای مخالف خود کرده است.

در همین ارتباط بیش از 20 نفر از جمله شماری از علمای دینی بارز و شخصیتهای معروف عربستان بازداشت شده‌اند. سازمان‌های حقوق‌بشری این موج بازداشت‌ها را اقدامی هماهنگ "علیه آزادی بیان" دانسته‌اند.

تحلیلگران معتقدند که برخی از افراد بازداشت شده، مخالف سیاست‌های خارجی تندروانه کنونی عربستان به ویژه در قبال بحران با کشور همسایه قطر هستند. برخی دیگر از آنها نیز به اصلاحات اقتصادی محمد بن سلمان از جمله خصوصی‌سازی بخش‌های دولتی و کاهش یارانه دولتی به دیده تردید می‌نگرند. در میان بازداشت‌شدگان افرادی مانند «سلمان العوده»، «عوض القرنی» و «علی العمری» نیز وجود دارند. این سه عالم دینی سعودی در فضای مجازی طرفداران زیادی دارند. این علمای دینی در گذشته از حکومت انتقاد کردند اما اخیراً سکوت کرده‌اند یا از سیاستهای عربستان به شکل علنی حمایت نکرده‌اند به ویژه در مساله اختلاف با قطر یا درباره مساله حمایت این کشور از جماعت«اخوان المسلمین».

استفان لاکروا پژوهشگر در امور اسلامی در عربستان سعودی در این مورد اعلام کرده که حکومت آل‌سعود به تمامی انواع انتقادات واکنش تند نشان می‌دهد. وی افزود: «این یک تلاش گسترده‌تر برای سرکوب اسلام‌گرایان بدون در نظر گرفتن مخالف بودن یا نبودنشان است...این بازداشت‌ها، نشان‌دهنده تلاش شاهزاده محمد و نظام عربستان برای تحمیل نظام سیاسی سختگیرانه‌تر است».

البته پیش از شروع این موج از دستگیری‌ها، روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی اعلام کرد که شاهزاده «محمد بن نایف» ولیعهد سابق که از ولیعهدی عربستان سرنگون شد اکنون در کاخش در شهر«جده» در حصر به سر میبرد و ممنوع السفر شده است. این مسئله نشان می‌دهد که بن سلمان به شدت از این مسئله می‌ترسد که حامیان بن نایف علیه وی کودتایی را تشکیل دهند. به همین دلیل وی سعی کرده تا مخالفان را در همان قدم اول سرکوب کند.

-اقناع

اما بن سلمان برای کنترل فضای مخالف خود در داخل عربستان علاوه بر سرکوب مخالفان با برخی اقدامات اصلاحی سعی در اقناع بخش‌هایی از جامعه را دارد. در چند هفته اخیر وی چندین اقدام اصلاحی که در جامعه عربستان بسیار نادر بوده را انجام داده است.

-در ماه ژوئیه ۲۰۱۷ وزارت آموزش و پرورش عربستان اجازه داد دختران دانش‌آموز در کلاس ورزش مدارس دولتی شرکت کنند. دختران عربستانی در مدارس تا پیش از این حق نداشتند که از وسایل ورزشی در مدرسه استفاده کنند و وهابیت حاکم بر عربستان به شدت مخالف این مسئله بود.

-پادشاه عربستان با صدور فرمانی به زنان این کشور اجازه داد که رانندگی کنند. بلافاصله پس از صدور این فرمان کمیته‌ای از اعضای دولت در وزارت‌خانه‌های مختلف تشکیل شد تا جزئیات اجرای این فرمان را در ۳۰ روز آینده مشخص کند. فرمان پادشاه عربستان از تابستان سال آینده، ماه ژوئن سال ۲۰۱۸ میلادی اجرا خواهد شد. این خبر بسیار مهم و در نگاه اول غیر قابلباور بود. چرا که عربستان به عنوان تنها کشوری که مخالف رانندگی زنان بود هیچگاه در این مورد کوتاه نیامده بود و زنان تنها با راننده میتوانستند در خیابانهای ریاض، جده و سایر شهرها تردد داشته باشند.

-وزارت خارجه عربستان فاطمه سالم باعشن را به عنوان سخنگوی سفارت عربستان در واشنگتن منصوب کرد و وی اولین زن سعودی است که در این مقام تعیین شده است.

-اعضای مجلس شورای عربستان صدور حکم فتوا از سوی مفتیهای زن را در این کشور آزاد اعلام کردند. این حکم ۱۰۷ رای موافق (از جمع ۱۵۰ رأی) کسب کرده و به ۴۵ سال حق انحصاری مردان در عربستان برای صادر کردن حکم فتوا خاتمه داد. مفتیهای زن در عربستان با حکم پادشاهی انتخاب میشوند.

-در شیب تند تغییرات در عربستان ، پادشاه این کشور از وزیر داخلی خواست قانون مبارزه با آزار و اذیت زنان را تدوین کند. آزار و اذیت شامل هر گونه تعدی کلامی یا بدنی به زنان می‌شود.

-عربستان در چارچوب تصمیمات اخیر در قبال زنان، از این پس به دانشجویان دختر اجازه می‌دهد با تلفن همراه وارد دانشگاه‌ها شوند.

-برای اولین بار در عربستان یک زن به عنوان معاون شهرداری انتخاب شد. فرمانداری منطقه الشرقیه عربستان در توییتی اعلام کرد که فهد بن محمد الجبیر فرماندار این منطقه، خانم «ایمان عبد الله الغامدی» را به عنوان معاوی شهردار استان الخبر تعیین کرد.

نگاهی به لیست اصلاحات مد نظر محمد بن سلمان نشان دهنده این است که وی سعی دارد خود را به عنوان چهره‌ای ملی، نوگرا و به شدت اصلاح‌طلب معرفی کند. کریستین دیوان پژوهشگر مرکز کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در واشنگتن معتقد است که محمد بن سلمان با اقدامات خود به دنبال جذب نسل جوان عربستان است. نشریه بیلد آلمان هم معتقد است که عربستان با گسترش انقلابی حقوق زنان می‌خواهد اذهان را از اقدامات شدید و سرکوبگرانه دولت علیه منتقدان تحریف کند.

در کل می توان گفت که چالشهای داخلی عربستان در کنار دیگر مشکلات جامعه عربستان باعث شده است تا بن سلمان مسیر همواری برای رسیدن به تخت پادشاهی نداشته باشد. از این رو وی سعی دارد با استفاده از انجام برخی اصلاحات در جامعه عربستان هم بخشی از مخالفان داخلی خود را جذب کند و هم حمایت های بین المللی را بری دوران پادشاهی خود کسب کند.

«احمد دستمالچیان» کاردار اسبق ایران در عربستان با اشاره به نقش ملک‌سلمان در اصلاحات عربستان، معتقد است: «ملک سلمان در صدد است تا قبل از انتقال قدرت به ولیعهد جوان خود، تغییرات آشکاری را در اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی عربستان صورت دهد تا بتواند اوضاع را از یک سو آرام کند و از سوی دیگر ثبات نسبی وضعیت جاری را برای پسرش به ارمغان بیاورد.»

به بیان گویاتر پادشاه عربستان می‌داند که ولیعهد جدید دچار چالش‌های زیادی خواهد بود و از این منظر سلمان به دنبال برطرف کردن موانع برای هموار کردن راه پسرش است. روزنامه آمریکایی واشنگتن پست نیز به خوبی این مسئله را تایید کرده و تاکید دارد که اقدام مسئولان سعودی برای اعطای حق رانندگی به زنان در راستای سرپوش گذاشتن بر نقض حقوق بشر در عربستان است.

اخبار مرتبط