به گزارش فارس، از زمان پایه گذاری پادشاهی سعودی در سال ۱۹۳۲ تا سال ۲۰۱۷ یعنی قریب به ۹ دهه عربستان در برابر تمام نمادهای دنیای مدرن مقاومت کرده است و هربار تحت فشار افکار عمومی و الزامات داخلی مجبور به عقب نشینی شده است. در واقع تشکیل پادشاهی عبدالعزیزبن سعود با پشتیبانی محمد بن عبدالوهاب باعث پیوند آل سعود و وهابیت شد. در طول ۸۵ سال گذشته آموزه های وهابیت در زندگی مردم عربستان ساری و جاری بوده است و آل سعود نیز در حوزه های اجتماعی دخالت چندانی نداشته و مردم عربستان ناگزیر به رعایت موازین مد نظر وهابیت بودند. به همین دلیل این کشور در طول دهه های مختلف همواره از روی آوردن به مظاهر دنیای مدرن امتناع کرده است. 

در واقع یکی از خطرات ناشی از تفکر خشک و منجمد وهابیت، جلوگیری از پیشرفت مسلمین در عرصه‌های مختلف زندگی است، زیرا این گروه متحجر هرگونه مظاهر زندگی جدید و مشارکت زنان در عرصه اجتماعی و لو برای تحصیل دانش، و خدمت به نیازمندان را، بدعت و خلاف شرع می‌دانند، دلیل زنده و گویایی این خطر عمل طالبان است که وقتی در افغانستان به قدرت رسیدند، مدارس دخترانه را تعطیل و کار کردن زنان در خارج از خانه را ممنوع، و تلویزیون‌ها را شکستند و دوربین های عکاسی را که چشم شیطان می‌دانند، به زمین کوبیده و زیر پا خرد کردند.

اما گویا ضرورت های زندگی در قرن ۲۱ باعث شده است تا عربستان برای ادامه بقا و اقناع بخش هایی از جماعت معترض خود روی به اصلاحاتی بیاورد که به نوعی برخی کارشناسان از آن به عنوان «اصلاحات انقلابی» یاد کرده اند. در این مطلب به بررسی اصلاحات اخیر و پشت پرده این اصلاحات خواهیم پرداخت.

اصلاحات ناگهانی آل سعود

گام اول: در ماه ژوئیه 2017 وزارت آموزش و پرورش عربستان اجازه داد دختران دانش‌آموز در کلاس ورزش مدارس دولتی شرکت کنند. دختران عربستانی در مدارس تا پیش از این حق نداشتند که از وسایل ورزشی در مدرسه استفاده کنند و وهابیت حاکم بر عربستان به شدت مخالف این مسئله بود.

گام دوم: در سپتامبر ۲۰۱۷ زنان سعودی برای اولین بار در تاریخ این کشور و در مراسم جشن سالگرد تشکیل این کشور به استادیوم رفتند. صدها نفر از آنان که برخی کلاه های ورزشی سبز رنگ به همراه البسه سیاه و پرچم های برافراشته داشتند با خانواده شان و به دور از مکان تعبیه شده برای مردان مجرد در مراسمی که با موزیک همراه بود شرکت کردند.

گام سوم: پادشاه عربستان با صدور فرمانی به زنان این کشور اجازه داد که رانندگی کنند. بلافاصله پس از صدور این فرمان کمیته‌ای از اعضای دولت در وزارت‌خانه‌های مختلف تشکیل شد تا جزئیات اجرای این فرمان را در ۳۰ روز آینده مشخص کند. فرمان پادشاه عربستان از تابستان سال آینده، ماه ژوئن سال ۲۰۱۸ میلادی اجرا خواهد شد. این خبر بسیار مهم و در نگاه اول غیر قابل باور بود. چرا که عربستان به عنوان تنها کشوری که مخالف رانندگی زنان بود هیچ گاه در این مورد کوتاه نیامده بود و زنان تنها با راننده می توانستند در خیابان های ریاض، جده و سایر شهرها تردد داشته باشند.

برآورد می‌شود در سال گذشته میلادی بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون راننده خارجی در عربستان سعودی مشغول به کار بوده‌اند. هزینه استخدام یک راننده خارجی در کشور عربستان سعودی حدود ۱۵ هزار ریال سعودی معادل ۴۰۰۰ دلار در سال تخمین زده می‌شود. علاوه بر این ، خانواده‌های سعودی علاوه بر هزینه‌های اسکان، حقوقی معادل ماهیانه ۲ هزار ریال سعودی معادل ۵۳۴ دلار به این رانندگان پرداخت می‌کردند. به طور میانگین هزینه داشتن یک راننده شخصی حدود هزار دلار در ماه است.

گام چهارم: وزارت خارجه عربستان فاطمه سالم باعشن را به عنوان سخنگوی سفارت عربستان در واشنگتن منصوب کرد و وی اولین زن سعودی است که در این مقام تعیین شده است.

گام پنجم: اعضای مجلس شورای عربستان صدور حکم فتوا از سوی مفتی های زن را در این کشور آزاد اعلام کردند. این حکم ۱۰۷ رای موافق (از جمع ۱۵۰ رأی) کسب کرده و به ۴۵ سال حق انحصاری مردان در عربستان برای صادر کردن حکم فتوا خاتمه داد. مفتی های زن در عربستان با حکم پادشاهی انتخاب می شوند.

گام ششم: در شیب تند تغییرات در عربستان ، پادشاه این کشور از وزیر داخلی خواست قانون مبارزه با آزار و اذیت زنان را تدوین کند. آزار و اذیت شامل هر گونه تعدی کلامی یا بدنی به زنان می شود.

گام هفتم: عربستان در چارچوب تصمیمات اخیر در قبال زنان، از این پس به دانشجویان دختر اجازه می دهد با تلفن همراه وارد دانشگاه ها شوند.

گام هشتم: برای اولین بار در عربستان یک زن به عنوان معاون شهرداری  انتخاب شد. فرمانداری منطقه الشرقیه عربستان در توییتی اعلام کرد که فهد بن محمد الجبیر فرماندار این منطقه، خانم «ایمان عبد الله الغامدی» را به عنوان معاوی شهردار استان الخبر تعیین کرد.

گام نهم: کانال فرهنگ عربستان، در صفحه توئیتر خود نوشت که پخش کنسرت های غنایی را آغاز خواهد کرد و برای شروع "ام کلثوم" را انتخاب کرده است. ژنرال انور عشقی، مدیر مرکز مطالعات استراتژیک شرق الاوسط در اینباره می گوید: وقتی ملک فیصل (۱۹۰۶- ۱۹۷۵) تلویزیون عربستان را افتتاح کرد، یک ناظر دینی داشت اما با این حال آهنگ های ام کلثوم را هم پخش می کرد.. عشقی می افزاید: پخش ترانه های عربی برای چندین دهه متوقف شد تا امروز بار دیگر با صدای ام کلثوم (۱۹۷۵- ۱۸۹۸) به کانال فرهنگ برگردد. آثار ام کلثوم محجوب و با حیا هستند.

ریشه اصلاحات اخیر

اصلاحات ناگهانی عربستان که بدون شک با روند فعلی متوقف نخواهد شد و بخش های بیشتری از جامعه عربستان را در برخواهد گرفت در راستای اصلاحات مد نظر محمد بن سلمان صورت گرفته است. عربستان اصلاحات اقتصادی سیاسی و اجتماعی خود را با سند ۲۰۳۰ شروع کرده است. کابینه عربستان یک طرح بلندپروازانه را در ۲۵ آوریل ۲۰۱۵ تصویب کرد تا اقتصاد سیاسی این کشور را اصلاح کند. چشم انداز ترسیم شده ۲۰۳۰ میلادی، زاییده افکار محمد بن سلمان ولیعهد سعودی است که یک جوان ۳۰ ساله است. این طرح قصد دارد تا وابستگی عربستان به درآمدهای نفتی را قطع کند که بخش زیادی از آن از طریق فروش بخش کوچکی از سهام شرکت نفتی دولتی آرامکو و ایجاد بزرگترین صندوق ثروت ملی در جهان است. اما علاوه بر اقتصاد در سند ۲۰۳۰ در مورد بخش های اجتماعی و سیاسی نیز طرح هایی مطرح شده است.

 چشم انداز ۲۰۳۰ بر مشارکت دادن زنان در زندگی اجتماعی و بالا بردن میزان مشارکت آنها در بازار کار از ۲۲ درصد به ۳۰ درصد تاکید دارد. بنابراین ریشه این اصلاحات اخیر در سند ۲۰۳۰ است و به نوعی بن سلمان در حال اجرای بخش مربوط به زنان که در ۲۰۳۰ آمده است، می باشد. در واقع محمد بن سلمان به نوعی به عنوان نماینده بخش جوان و نو اندیش جامعه سعودی سعی دارد تا افکار عمومی عربستان را با خود همراه کند. از این رو وی سعی دارد بر نیازهای اجتماعی جامعه عربستان موج سواری کند. در واقع افزایش رشد شبکه های اجتماعی و افزایش آگاهی مردم عربستان در زمینه ضرورت های زندگی در قرن ۲۱، بازگشت دانشجویان سعودی از آمریکا و اروپا، و رشد شهرنشینی در عربستان باعث ایجاد نیازهای اجتماعی ای شده است که دیگر نمی توان با سبک و سیاق قبلی بر جامعه سعودی حکومت کرد.

مسیر پادشاهی بن سلمان

اما علاوه بر ضرورت های جامعه کنونی عربستان نباید از دغدغه های بن سلمان برای رسیدن به تخت پادشاهی نیز غافل شد. محمد بن سلمان از زمانی که محمد بن نایف را از ولیعهدی برکنار کرده است برای اعلام پادشاهی در عربستان بدون رقیب مانده است و از این رو در شرایط کنونی نگاه خود را بر سرکوب و اقناع مخالفان متمرکز کرده است. در راستای سیاست های سرکوب، نیروهای امنیتی ده ها تن از علمای سعودی مخالف بن سلمان و فعالان سیاسی را دستگیر کردند و به نظر می رسد این سیاست رو به گسترش باشد. اما همزمان با سیاست سرکوب، بن سلمان به دنبال موج سواری بر ضرورت ها و دغدغه های مردم عربستان است. مهمترین نیاز و مشکل کنونی جامعه عربستان عدم مشارکت زنان در جامعه و به عبارتی عدم برخورداری زنان سعودی از حقوق اولیه خود است که مخالفت های داخلی و جهانی زیادی را باعث شده است. به همین دلیل بن سلمان که در شرایط کنونی با چالش های اقتصادی، امنیتی و سیاسی مواجه است ، سعی دارد در درجه اول با اعطای حقوق اولیه به زنان به نوعی خود را حامی نیمی از جمعیت عربستان نشان دهد و حمایت آن ها از خود را کسب کند و در درجه دوم افکار عمومی و منتقدان خارجی را از چالش های اصلی عربستان منحرف کند. روزنامه آمریکایی واشنگتن پست در این مورد  اعلام کرد  که اقدام مسئولان سعودی برای اعطای حق رانندگی به زنان در راستای سرپوش گذاشتن بر نقض حقوق بشر در عربستان و جنگ این کشور علیه یمن صورت می‌گیرد. روزنامه اتریشی "دی پرسه" نیز در این مورد اعلام کرده که پادشاهی عربستان می خواهد از طریق اصلاحات داخلی توجهات بین المللی را جلب کرده و حمایت بین المللی برای استراتژی سختگیرانه و افراطی منطقه‌ای خود علیه ایران، قطر و یمن را به دست آورد. نشریه بیلد آلمان هم معتقد است که عربستان با گسترش انقلابی حقوق زنان می‌خواهد اذهان را از اقدامات شدید و سرکوبگرانه دولت علیه منتقدان تحریف کند.

سخن پایانی

اعطای حقوق سریالی به زنان در جامعه عربستان همچنانکه می تواند باعث تثبیت محمد بن سلمان شود و مخالفت های خارجی علیه وی در این مورد را کاهش دهد همزمان می تواند باعث تهدیداتی نیز باشد. اصلاحات در هر جامعه ای باید تدریجی صورت گیرد و افراط در اصلاحات می تواند حتی به انقلاب نیز بینجامد. در شرایط کنونی علمای وهابی به عنوان بزرگترین سد های مدرنیزه کردن جامعه عربستان می توانند برای بن سلمان چالش هایی را ایجاد کنند.

تا پیش از این اصلاحات، تلاش زنان برای حضور آزادانه در مشاغل و مراکز مختلف با مخالفت نهاد‌های وابسته به وهابیت مواجه شده بود. این مخالفت و مقاومت با نقش‌آفرینی زنان در عربستان، قدمتی به تاریخ تشکیل آیین وهابیت و به ویژه تشکیل هیئت «امر به معروف و نهی از منکر» دارد که در دهه‌ ۳۰ میلادی توسط «عبدالعزیز بن سعود» پایه‌گذاری شد. مصادیق این مخالفت و مقاومت با حضور زنان در اجتماع فراوان است. به طور مثال پلیس مذهبی در سال ۲۰۰۲ اجازه نداد دانش‌ آموزان دختری که به دلیل عدم داشتن حجاب کامل در آتش سوزی مدرسه گرفتار بودند از آن محیط خارج شوند. پلیس مذهبی در این حادثه درها و پنجره‌های خروجی را مسدود کرده و باعث سوختن بیش از ۱۵ دختر نوجوان در مدرسه شد. از سوی دیگر  پیش از این بن سلمان به بهانه اشتغال‌زایی برای نیروی فعال بومی در سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ طرحی مطرح کرده بود که از زنان برای مشاغل، به جای نیروهای کشورهای بیگانه استفاده کنند که این طرح با واکنش مفتی اعظم آل شیخ یعنی «عبد العزیز بن عبد الله آل الشیخ» مواجه شد و او ضمن «مجرمانه و غیر محترم» خواندن این طرح از مفتی‌های دیگر عربستان خواسته تا برای وزیر کار سعودی طلب بیماری کنند.

در هر صورت ، اصلاحات یک شبه بن سلمان احتمالا از سوی مفتی های وهابی بدون پاسخ نخواهد ماند. تنش میان محمد بن سلمان و آل شیخ در موضوع زنان و مسائل مترتب برآن سبب شده روزنامه‌ گاردین در مقاله‌ای از پایان ائتلاف مردان دین با مردان سیاست سخن بگوید. در کل می توان گفت که هرچند ضرورت های جامعه عربستان باعث روی آوردن محمد بن سلمان به اصلاحات در زمینه حقوق زنان شده است اما نباید از اهداف پشت پرده وی در این اصلاحات به ویژه هموار کردن مسیر برای رسیدن به تخت پادشاهی و انحراف افکار عمومی از چالش های اقتصادی و امنیتی- سیاسی غافل بود.

 

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.