۱۵سال از بهار عربی گذشت؛
رهبران سرنگونشده عرب کجا هستند؟
۱. زین العابدین بنعلی، تونس
* تولد: ۱۹۳۶- درگذشت ۲۰۱۹
* سالهای در قدرت: ۱۹۸۷ تا ۲۰۱۱ (۲۳ سال)
* وضعیت: در تبعید درگذشت
زینالعابدین بنعلی در سال۱۹۸۷ به قدرت رسید، زمانی که بهعنوان نخستوزیر، حبیب بورقیبه، رئیسجمهور مادامالعمر را از نظر پزشکی برای حکومت نامناسب اعلام کرد. در زمان تصدی این پست، برای سرکوب هرگونه چالشی علیه حکومت خود تلاش کرد و سیستمی سختگیرانه مبتنی بر سرویسهای امنیتی و یک حزب حاکم وفادار ایجاد کرد. او اقتصاد را باز کرد و منجر به رشد اقتصادی شد، اما کشور در فساد فزاینده، نابرابری و سانسور رسانهای غرق شد و خشم و انزجار عمومی را برانگیخت. نارضایتیها، از جمله در مورد سوءاستفاده پلیس، بیکاری جوانان و فساد ریشهدار، پس از خودسوزی محمد بوعزیزی در ۱۷دسامبر ۲۰۱۰ فوران کرد. پس از تقریبا یک ماه تظاهرات بیوقفه، در ۱۴ ژانویه، بنعلی دولت را منحل، وضعیت اضطراری اعلام کرد و به عربستان سعودی گریخت. دادگاهی در تونس بعدا او را بهصورت غیابی به حبس ابد محکوم کرد که او آن را سپری نکرد. هشت سال بعد، در ۱۹سپتامبر۲۰۱۹، بن علی در سن ۸۳سالگی در تبعید در جده، عربستان سعودی، درگذشت.
۲- حسنی مبارک، مصر
* تولد ۱۹۲۸- درگذشت: ۲۰۲۰
* سالهای در قدرت: ۱۹۸۱ تا ۲۰۱۱ (۳۰ سال)
* وضعیت: در مصر درگذشت (پس از آزادی)
حسنی مبارک در سال ۱۹۸۱ پس از ترور انور سادات رئیسجمهور مصر شد. فرمانده سابق نیروی هوایی، قدرت خود را از طریق ترکیبی از سلطه نظامی و قوانین اضطراری تثبیت کرد و حکومت سختگیرانهای را برقرار کرد که با سرکوب مخالفان، آزادیهای سیاسی محدود و فساد گسترده مشخص میشد. در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۱، همزمان با جشن سالانه پلیس مصر، معترضانی از سراسر پرجمعیتترین کشور جهان عرب، به دلیل بیکاری بالا، فقر و سرکوب سیاسی، در خیابانها راهپیمایی کردند و خواستار کنارهگیری مبارک شدند. در ۱۱ فوریه ۲۰۱۱، پس از ۱۸ روز اعتراض، مبارک مجبور به استعفا شد و سه دهه ریاست جمهوری او پایان یافت. مبارک محاکمه شد و سپس به جرم همدستی در کشتار معترضان مسالمتجو در طول انقلاب به حبس ابد محکوم شد. با این حال، این حکم توسط دادگاه عالی کشور لغو و دستور محاکمه مجدد صادر شد. درحالیکه محاکمه مجدد در حال انجام بود، او به اتهامات فساد محکوم شد و شش سال را در بازداشت گذراند، هرچند به دلیل سلامتی و تغییر چشمانداز سیاسی، مدت بسیار کمی از آن را در سلول زندان گذراند. در سال ۲۰۱۷، او تبرئه و آزاد شد. در ۲۵ فوریه ۲۰۲۰، مبارک در سن ۹۱ سالگی در قاهره درگذشت.
۳- علی عبدالله صالح، یمن
* تولد: ۱۹۴۷- درگذشت: ۲۰۱۷
* سالهای در قدرت: ۱۹۷۸ تا ۲۰۱۲ (۳۳ سال)
* وضعیت: کشته شد
علی عبدالله صالح، مرد قدرتمند و دیرپای یمن بود که به مدت ۳۳ سال حکومت کرد، ابتدا به عنوان رئیسجمهور یمن شمالی از سال ۱۹۷۸ و سپس به عنوان رئیسجمهور یمن متحد از سال ۱۹۹۰. صالح به عنوان مغز متفکر سیاستهای قبیلهای و نظامی شناخته میشد. او زمانی حکومت بر یمن را «رقصیدن روی سر مارها» توصیف کرد. پس از اعتراضات بهار عربی در سال ۲۰۱۱، صالح در سال ۲۰۱۲ بر اساس یک توافق انتقال قدرت مجبور به کنارهگیری شد. با این حال، او به زودی اتحادی غافلگیرکننده با دشمنان سابق خود، حوثیها، ایجاد کرد و به آنها کمک کرد تا در سال ۲۰۱۴ صنعا، پایتخت، را تصرف کنند. این پیمان در سال ۲۰۱۷ فروپاشید، زمانی که او از حوثیها جدا شد تا با ائتلاف به رهبری عربستان سعودی که با آنها میجنگید، به توافق برسد. او در سن ۷۵ سالگی توسط نیروهای حوثی کشته شد.
۴- معمر قذافی، لیبی
* تولد: ۱۹۴۲- درگذشت: ۲۰۱۱
* سالهای در قدرت: ۱۹۶۹ تا ۲۰۱۱ (۴۲ سال)
* وضعیت: کشته شد
معمر قذافی یک افسر ارتش بود که در کودتای ۱۹۶۹ قدرت را به دست گرفت، سلطنت لیبی را برچید و بعدا خود را به درجه سرهنگی ارتقا داد که تا آخر عمرش آن را در اختیار داشت. قذافی یک سیستم بسیار شخصی و محدودکننده ایجاد کرد که از طریق کمیتههای انقلابی به جای نهادهای رسمی حکومت میکرد و از طریق استفاده استراتژیک از ثروت عظیم نفتی لیبی، کنترل خود را حفظ میکرد. اگرچه او برای دههها در انزوای بینالمللی بود، اما در اوایل دهه ۲۰۰۰ پس از انصراف از برنامه سلاحهای هستهای، شیمیایی و بیولوژیکی خود، دوباره با کشورهای غربی وارد تعامل شد. در ۱۵ فوریه ۲۰۱۱، پس از دستگیری یک وکیل حقوق بشر در بنغازی، اعتراضاتی آغاز شد. مانند سایر کشورهای بهار عربی، این حادثه یک کاتالیزور بود؛ با این حال، سرکوب خشونتآمیز قذافی، تظاهرات مسالمتآمیز را به یک قیام مسلحانه تمامعیار و جنگ داخلی تبدیل کرد. تا اوت ۲۰۱۱، نیروهای مسلح مخالف، طرابلس را تصرف کردند و آغاز پایان رژیم را رقم زدند. یک کمپین هوایی ناتو و فرارهای داخلی سطح بالا، تعیینکننده بودند و موازنه را علیه قذافی تغییر دادند. پس از عقبنشینی به زادگاهش سرت، قذافی در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱ توسط نیروهای شورشی دستگیر و کشته شد و به ۴۲ سال حکومت خود پایان داد.
۵- بشار اسد، سوریه
* تولد: ۱۹۶۵- تاکنون
* سالهای در قدرت: ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۴ (۲۴ سال)
* وضعیت: زندگی در تبعید
بشار اسد در سال ۲۰۰۰ در سن ۳۴ سالگی، پس از یک اصلاحیه ویژه قانون اساسی که حداقل سن ریاست جمهوری را تنها چند ساعت پس از مرگ پدرش کاهش داد، به قدرت رسید. پدر او، حافظ اسد، یک افسر نظامی بود که در کودتای ۱۹۷۰ قدرت را به دست گرفت و به مدت ۲۹ سال بر سوریه حکومت کرد و یک دولت متمرکز و به شدت کنترل شده ایجاد کرد که بشار به مدت ۲۴ سال رهبری آن را بر عهده داشت. انقلاب سوریه توسط چند نوجوان که روی دیوارهای مدرسه خود در درعا نقاشیهای دیواری ضد دولتی کشیدند، آغاز شد. این اقدام مخالفتآمیز منجر به اعتراضاتی شد که در سراسر کشور گسترش یافت و سرکوب نیروهای دولتی را به دنبال داشت و در نهایت منجر به جنگ داخلی شد.
این جنگ قدرتهای جهانی از جمله روسیه، ایران، ترکیه و ایالات متحده را درگیر کرد و نزدیک به ۱۴ سال طول کشید و آن را به یکی از طولانیترین جنگهای منطقه تبدیل کرد. این جنگ بیش از نیمی از جمعیت سوریه را آواره کرد و بحران قابلتوجهی از پناهندگان را ایجاد کرد. در ۸ دسامبر ۲۰۲۴، حکومت ۵۳ ساله خانواده اسد به پایان رسید. پس از یک حمله برقآسا به رهبری هیات تحریر الشام (HTS) و با حمایت چندین گروه شورشی دیگر، ارتش سوریه در عرض چند روز فروپاشید. با ورود نیروهای شورشی به دمشق، بشار اسد و خانوادهاش با هواپیما از کشور به مسکو گریختند، جایی که به آنها پناهندگی داده شد و در حال حاضر در تبعید زندگی میکنند.
