آیا مصر و ایران آماده شروع فصل جدیدی هستند؟
مزیت اقتصادی روابط تهران و قاهره
آیت‌الله علی خامنه‌‌‌ای، رهبر ایران روز دوشنبه در دیدار با سلطان عمان گفت که تهران از روابط دیپلماتیک بهتر با مصر استقبال می‌کند. پس از عادیسازی روابط ایران و عربستان، احتمالا مذاکرات تهران و قاهره با جدیت بیشتری پیش خواهد رفت. پس از ورود سوریه به اتحادیه عرب و احتمال صلح بین سعودی‌ها و حوثی‌ها در یمن، مسائل تنش‌آفرین کاهش یافته است. فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، با تایید مثبت بودن مذاکرات دو طرف در عراق گفت: روابط تهران و قاهره به زودی و با بازگشایی سفارت‌‌‌های دو کشور برقرار خواهد شد. اهداف خارجی ایران در دوران ریاست جمهوری رئیسی بر سیاست همسایگی، نگاه به شرق و روابط با کشورهای مسلمان متمرکز بوده است. ارتباط با مصر به ایران امکان نفوذ بیشتر در جهان عرب و روابط نزدیک‌تر با کشورهای اتحادیه عرب را می‌دهد، به‌ویژه با توجه به نفوذ اقتصادی عظیم عربستان سعودی بر مصر. تهران این روند را با عادیسازی روابط با ریاض آغاز کرد و تهران مشتاق است که از هم اکنون روابط با قاهره را آغاز کند.
موانع کلیدی
سامح شکری وزیر امور خارجه مصر در گفت‌‌‌وگو با نشاط الدعیحی، تحولات ایران و عربستان را مهم ارزیابی کرد و گفت: مصر بر اساس ارزیابی این تحولات گام‌‌‌هایی برخواهد داشت. امنیت شبه‌جزیره عربستان خط قرمز مصر است و تهران امیدوار بود با عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین روابط عادی برقرار کند تا روابط با قاهره پیش برود. سیسی در نوامبر ۲۰۱۸ در مجمع جهانی جوانان اشاره کرد که مصر اجازه نخواهد داد امنیت خلیج فارس تضعیف شود و ارتش مصر از برادران خود در برابر هرگونه تهدید مستقیم محافظت خواهد کرد. بسیاری از عوامل داخلی و خارجی همچنان مانع برقراری روابط دو کشور هستند. از منظر مصر، آمریکا، برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس و اسرائیل، اینها مانع عادیسازی روابط می‌شوند.
در ایران، برخی از چهره‌ها معتقدند که برقراری روابط با مصر خیانت به آرمان فلسطین و پذیرش ضمنی عهدنامه کمپ دیوید و تسلیم در برابر خواسته‌های مصر مانند تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی در تهران است. آنها معتقدند در ازای تغییر نام، مصر نیز باید پرچم رژیم سابق پادشاهی ایران را از مقبره شاه بردارد و نام پهلوی را از خیابان قاهره مصر حذف کند. پس از عادیسازی ریاض و تهران، ایران نام خیابان شیخ نمر را - به نام روحانی شیعه شیخ نمر النمر، اعدام شده توسط عربستان سعودی در سال ۲۰۱۶ و دلیل قطع روابط - از یکی از خیابان‌های منتهی به کنسولگری عربستان در مشهد تغییر داد. بنابراین ، احتمال و رویه تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی ایجاد شده است. با توجه به تنشزدایی از روابط ایران با همسایگان خلیج فارس، احتمالا مخالفت‌ها کاهش خواهد یافت.
با توجه به تغییر الگوی تعاملات منطقهای و تغییر در سیاست آمریکا از خاورمیانه به تمرکز بر چین و جنگ در اوکراین، ایالات متحده نیز کمتر با عادیسازی مخالفت خواهد کرد. واشنگتن از عادیسازی روابط ایران و عربستان حتی با میانجی‌گری چین استقبال کرد و وضعیت اقتصادی ایران به گونه‌ای است که اگر روابط با مصر اوضاع را بهبود بخشد و توجه مردم را از مسائل داخلی منحرف کند، برخی چهره‌ها حاضرند به مصر امتیاز دهند.
مزایای اقتصادی
اقتصاد انگیزه دیگری برای شروع روابط است. پول ملی ایران از زمان خروج دونالد ترامپ از مذاکرات هستهای در سال ۲۰۱۸، ۱۴ برابر کاهش یافته است و نرخ تورم حدود ۵۰درصد است. در مصر، تا پایان سال مالی ۲۰۲۱-۲۰۲۰، کل بدهی این کشور به ۳۹۲ میلیارد دلار رسیده است. این شامل ۱۳۷ میلیارد دلار بدهی خارجی بود که چهار برابر بیشتر از سال ۲۰۱۰ (۷/ ۳۳ میلیارد دلار) بود. همچنین شامل ۲۵۵ میلیارد دلار بدهی داخلی است که تقریبا دو برابر بدهی داخلی در سال ۲۰۱۰ است. صادرات ایران به مصر در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ به ترتیب ۹۲/ ۶ میلیون دلار و ۰۸/ ۵میلیون دلار و صادرات مصر به ترتیب ۹۹۴هزار دلار و ۴۲/ ۱ میلیون دلار بوده است. مصر پرجمعیت‌ترین کشور عربی با بیشترین واردات گندم است و به دلیل بحران اوکراین با چالش جدی مواجه شده است.
ایران به دنبال دور زدن تحریم‌های آمریکا و صادرات به کشورهای همسایه است و مصر فرصت بسیار خوبی برای صادرات کالاهای مصرفی است. مصر می‌تواند برخی از کالاهای مصرفی را تحت شرایط تحریم ایران با شرایط مناسب و بلندمدت دریافت کند و حتی از پول ملی خود استفاده کند. گردشگری حدود ۱۰ تا ۱۵درصد از اقتصاد مصر را تشکیل می‌دهد و میلیون‌ها شغل را فراهم می‌کند. درآمدها از ۸۰/ ۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ به ۱۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ افزایش یافت. گردشگران ایرانی به دلیل مقابر مشهور شیعیان مانند محل دفن سر مبارک امام سوم شیعیان که بنا به روایتی در مصر است و آرامگاه مالک اشتر، سردار معروف امام اول شیعیان، به سمت مصر جذب می‌شوند.
در ماه مارس، مصر به ایرانیان اجازه داد تا در بدو ورود به شبه‌جزیره سینا برای کاهش تنش و افزایش درآمد گردشگران ایرانی، ویزا بگیرند. علاوه بر این، مصر فرصت خوبی برای صادرات نفت ایران به بازارهای فرامنطقه‌ای فراهم می‌کند. تهران در چند سال گذشته به دنبال صادرات نفت خود به اروپا از طریق خط لوله سومد بوده است. در ماه مه ۲۰۱۷، مقامات مصری ابتدا به درخواست ایران چراغ سبز نشان دادند، اما با شکست مواجه شد. عادیسازی روابط می‌تواند به نهایی شدن این قرارداد کمک کند. این خط لوله به ایران امکان می‌دهد صادرات خود را به مدیترانه و جنوب اروپا با ظرفیت ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
عوامل ژئوپلیتیک
ایران با توجه به نگرانی‌های ژئوپلیتیک منطقهای، مصر را عاملی بزرگ برای صلح در خاورمیانه می‌‌‌داند. گسترش پیمان ابراهیم به دیگر کشورهای عربی، تشکیل ناتو عرب و اجلاس نقب با حضور مصر از جمله دلایلی است که تهران به نام آنها قصد دارد ارتباطات با مصر را بهبود بخشد. این سیاست بیهوده نبود. در ژوئن ۲۰۲۲، مقامات امنیتی مصر اعلام کردند که به هیچ ائتلافی علیه ایران نپیوندند.سایر کشورهای عربی نیز ممکن است به دلیل این موضوع از آشتی ایران و مصر حمایت کنند. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، در ۴ مه گفت که واشنگتن به اسرائیل اجازه آزادی عمل در برابر تهدید هستهای ایران را می‌دهد.
به دنبال آن ایران به شورای امنیت شکایت کرد و بر حق پاسخگویی به هرگونه اقدام اسرائیل تاکید کرد.اعراب از جنگ بین ایران، اسرائیل و آمریکا می‌ترسند. برخی از کشورهای عربی سعی دارند با نزدیک شدن به ایران از اقدام تلافی‌جویانه تهران در صورت وقوع این حملات در امان بمانند. حسن ابوطالب، مشاور مرکز مطالعات سیاسی و راهبردی الاهرام، درباره احتمال وقوع نبرد بین ایران و اسرائیل گفت: «بی‌‌‌تردید مصر حتی در صورت عدم‌دخالت نظامی، تحت‌تاثیر قرار می‌‌‌گرفت.» مصر نگران حضور ایران در نوار غزه و روابط نزدیک آن با حماس و جهاد اسلامی است. نوار غزه کارت امنیتی مستقیم مصر است. قاهره دوست دارد از آن در روابط پرتنش بین حماس و اسرائیل استفاده کند. قاهره می‌خواهد میانجی اصلی صلح در منطقه باشد و مانند حمله پنج روزه اخیر اسرائیل به غزه، نقش میانجی اصلی بین گروههای درگیر را ایفا می‌کند.
ایالات متحده این را پذیرفته است و جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، قدردانی خود را به وضوح بیان کرده است. رابطه مصر با ایران باعث می‌شود که بتواند با درک بیشتری با این مشکل برخورد کند. مصر در مذاکرات خود با تهران از مقامات ایرانی خواسته است که هیچ‌گونه فعالیتی علیه اسرائیل در خاک مصر انجام ندهند. دخالت در امور کشورهای عربی از دیگر اتهامات مقامات مصری علیه ایران است.تعاملات منطقهای اخیر این موضوع را آسان کرده است. جنگ یمن آزار‌دهنده شده بود و پس از دیدار مقامات سعودی و حوثی‌ها در یمن، برقراری صلح عربی در یمن پیش‌بینی می‌شود.
دخالت خارجی
ناامنی در دریای سرخ و تنگه باب المندب ناشی از حوثی‌ها که ترافیک کانال سوئز را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، برای مصری‌ها به شدت نگران‌کننده است و ایران می‌تواند با نفوذ بر حوثی‌ها این مشکل امنیتی را حل کند. علاوه بر این، نفوذ ایرانی‌‌‌ها در عراق و در میان گروههای شبه‌‌‌نظامی که در آنجا فعالیت می‌کنند، امنیت شرکت‌های مصری در داخل عراق را که تحت اتحاد سه‌‌‌جانبه عراق-اردن-مصر مستقر هستند، تضمین می‌کند. مصر همچنین از سوریه در ورود مجدد به اتحادیه عرب حمایت می‌کند که هم گروههای تروریستی در داخل سوریه را که قاهره می‌خواهد تضعیف می‌کند و هم پروژه انتقال گاز مصر به لبنان از طریق سوریه را از منظر امنیتی تقویت می‌کند. پس از تنشزدایی منطقهای میان ترکیه، قطر، بحرین، عربستان سعودی، امارات و ایران، تهران و قاهره با وجود میراث چالش‌‌‌برانگیز بیش از چهار دهه تقابل، همگی آماده آغاز فصل جدیدی هستند. با این حال، برخی نگرانی‌های امنیتی و دخالت کشورهای خارجی که این بازگشایی روابط را یک تهدید می‌‌‌دانند، همچنان آشتی را به چالش می‌‌‌کشد. باید منتظر ماند و دید که آیا تحولات آینده این نزدیکی را ممکن خواهد کرد یا خیر.
