حرکت آهسته و پیوسته اقتصاد آفریقای جنوبی به سوی جهانی شدن
برای کسانی که از جنوب آفریقا به شمال آن مسافرت میکنند، صحنهها به طرز حیرتآوری برایشان آشنا است. چون آنها میتوانند از فروشگاههای شاپرایت یا وولورثز خرید کنند و به پیتزافروشی دبونیر بروند و پیتزا بخورند. کارتهای تلفنهمراه پیشپرداختی امتیان در پشت ترافیک چراغهای قرمز فروخته میشود و در شبکه تلویزیونی امنت فیلمهای متنوعی برای انتخاب بینندگان پخش میشوند. دیگر تصور اینکه تنها ۱۵سال پیش آفریقای جنوبی تحت سلطه آپارتاید بود، غیرممکن است. اما پس از حذف تحریمها و تسهیل کنترل سرمایهها، شرکتهای
آفریقای جنوبی به سرعت به حد سایر کشورهای جهان رسیدند.
این مساله نه تنها فضای تجاری را در این کشور متحول کرد، بلکه فضای تجاری کل منطقه تغییر کرد و تا حدودی این موضوع میتواند توضیح دهد که چرا آفریقای جنوبی به تازگی به همراه وزنههای مهم تجاری جهان یعنی چین، هندوستان، برزیل و مکزیک به اجلاس جی۸ دعوت شد.
هماکنون در آفریقای جنوبی بسیاری از شرکتهای چندملیتی بزرگ به راه افتادهاند. موفقیتهای آنها بهطور ملموس نشان میدهد که چگونه شرکتهای کشورهای در حال توسعه میتوانند در خارج از مرزهای کشورشان به خصوص در بازارهای نوظهور به ثمر بنشینند. حتی در مواقعی این شرکتها توانایی آن را دارند که در بازارهای نوظهور از رقبای ثروتمند خود بهتر عمل کنند. به عنوان مثال شرکتهای انگلوامریکن و دبیرز از جمله معروفترین شرکتهای معدنی جهان به شمار میروند. ساب میلر به غول نوشابهسازی جهان تبدیل شده. سپی در جهان تولید کاغذ به شهرت رسیده و لوازم خانگی امتیان در بسیاری از کشورهای آفریقایی زبانزد شده است. دیداتا که یک شرکت ارائهدهنده خدمات کامپیوتری است در بیش از ۳۰ کشور جهان فعال است.
سال گذشته شرکت قدیمی میوچال که بزرگترین موسسه مالی آفریقای جنوبی است، شرکت بیمه کشور سوئد را خریداری کرد و ساسول که یک شرکت فعال در زمینه انرژی و مواد شیمیایی است، در بیش از ۲۰کشور جهان مشغول فعالیت است.
اما چه عاملی میتواند توضیح خوبی برای توسعه سریع شرکتهای آفریقای جنوبی در سطح جهان باشد؟
آزادی نلسون ماندلا در سال ۱۹۹۰ تغییر بزرگی را برای تجارت آفریقای جنوبی به بار آورد اما این تغییرات طی اغلب سالهای دهه گذشته در داخل مرزهای این کشور تعریف میشد.
با از میان برداشتن تحریمهای آمریکا علیه آفریقای جنوبی در جولای سال ۱۹۹۱ و حذف محدودیتهای سازمان ملل چند سال پس از آن، درهای این کشور به روی جهان گشوده شد. اما شرکتهای آفریقای جنوبی مجبور بودند در ابتدا، خود را معرفی کنند. ناتوانی آنها در سرمایهگذاری خارجی باعث شد شرکتهای داخلی در یکدیگر سرمایهگذاری کنند.
در نتیجه این وضعیت، مجتمعهای تولیدی بزرگ در هم تنیده و پیچیده دورنمای تجاری این کشور را تحت سلطه گرفتند. به عنوان مثال شرکت آنگلوامریکن در کنار فعالیتهای معدنی در زمینههای بانکداری، بیمه و رسانه نیز به فعالیت پرداخت.
شرکت بروریز آفریقای جنوبی (اسایبی) هم منافعی را در هتلها، فروشگاههای زنجیرهای خردهفروش، کفش، مبلمان، منسوجات و کبریتسازی به خود اختصاص داد. برای شرکتهای کامپیوتری چون دیداتا، تاسیس ۱۹۸۳، تحریمها به معنای آن بود که تکنولوژی مورد نیازشان که عمدتا آمریکایی بود، تا حد زیادی دور از دسترس بود. این شرایط شرکت را وادار کرد که سیستمهای خود را به راه اندازد و به خودکفایی برسد.
جرمی اورد، مدیر شرکت دیداتا میگوید: «ما مجبوریم همه کارها را خودمان انجام دهیم.» به علاوه جداسازی آفریقای جنوبی از سایر کشورهای جهان، این کشور را از صحنه رقابتها دور کرد.
در حالی که رقابتهای جهانی میتوانستند به برخی از صنایع کمک کند تا رقابتهای ملی برگزار کنند.
از زمانی که شرکتهای آفریقای جنوبی این امکان را به دست آوردند که در خارج از مرزهای کشورشان به فعالیت بپردازند، غولهای تجارت این کشور توانستند بسیاری از مجتمعهای صنعتی خود را به شرکتهای جهانی تبدیل کنند و فعالیت آنها را بر بازارهای خاص متمرکز کنند.
اگرچه شرکتهای بزرگ همچنان دورنمای تجاری آفریقای جنوی را تحت سلطه خود دارند، اما ناگزیر در معرض رقابتهای جهانی قرار گرفتند و فرهنگ تجاری آنها تغییر کرد.
هماکنون آفریقای جنوبی یکی از سرمایهگذاران عمده در میان کشورهای آفریقایی است و به توسعه اقتصادی منطقه کمک بسیار کرده است. معادن جدید به معنای صادرات بیشتر و ورود ارزهای خارجی است. اکنون میلیونها آفریقایی، اغلب برای اولین بار، به تلفن دسترسی دارند و آن را مدیون شرکتهای ووداکام و امتیان هستند.
در اوگاندا و زامبیا شرکت ساب میلر برای تولید گندم خوشهای با کشاورزان محلی کار میکند. سرمایهگذاران آفریقای جنوبی در مناطقی که دچار معضل بیکاری است مشاغل رسمی ایجاد میکنند.
اما تصویر کلی آن چنان که باید نویدبخش نیست. آفریقای جنوبی گاهی به عنوان رهبر نئوامپریالیست دیده میشود.
به عنوان مثال سوپرمارکتها متهم هستند که محصولات آفریقای جنوبی را به کنار میرانند و کشاورزان کوچک را بیکار میکنند. اما ۸۵ درصد از سرمایهگذاری خارجی شرکتهای آفریقای جنوبی در اروپا و آمریکای شمالی انجام میشود.
براساس گزارش سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه، نیمی از سرمایهگذاریهای خارجی مخابراتی در آفریقا توسط سایر کشورهای در حال توسعه انجام میشود. اگرچه چنین شرکتهای چند ملیتی گاهی برای سرمایهگذاری در خارج از منطقه اصلی خود با مشکلاتی مواجه میشوند، اما راز قدرت این شرکتها در تعامل با دو دنیای فقیر و غنی نهفته است.
