برنامه ابومحمد الجولانی برای «دولت‌سازی» در آینده پسا اسد چیست؟
گذر از بنیادگرایی
الف) کارزار داخلی: «احمد الشرع» یا همان «ابومحمد الجولانی» سرکرده گروه «هیئت تحریرالشام» از زمانی که بر کرسی اسد تکیه زده سخت تلاش کرده تا به‌نوعی اعتمادسازی در داخل دست بزند. او طی مدت حضور خود در اریکه قدرت کوشیده این سیگنال را به جهان مخابره کند که دیگر «جولانی» سابق نیست. او دیگر آن لباس‌های یشمی‌رنگی را که نشانه رزم بود، نمی‌پوشد. در عوض، کت‌وشلوار بر تن می‌کند تا نشان دهد که در حال گذار از «تروریسم» به «مدنیت» است. اگرچه ظاهر او عوض‌شده اما باید دید آیا او و همراهانش به لحاظ ذهنی هم تغییر کرده‌اند یا همان جولانی سابق است؛ اما فقط ظاهر او عوض شده است. به‌هرروی، او دست به چند کار مهم زده است: اول، به مصاحبه با خبرنگاران رسانه‌های مختلف می‌پردازد تا نشان دهد از اعلام دیدگاه‌هایش باکی ندارد. به‌طور مثال، در گفت‌وگو با «هادی العبدالله» خبرنگار سوری می‌گوید: «کار ما تازه شروع شده و از سوری‌های خارج می‌خواهیم به کشور برگردند و تخصص خود را در اختیار سرزمینشان قرار بدهند.» دوم، اعلام کرد همه گروه‌های مسلح در این کشور منحل خواهند شد و سلاح تنها در دست نیروهای دولتی باقی خواهد ماند. بر همین اساس، جولانی افزود که دیگر سربازی اجباری هم در کار نخواهد بود. مدت سربازی اجباری در سوریه پیش از جنگ داخلی، به‌طور متوسط دو سال و نیم بود؛ اما در سال۲۰۰۵ به دو سال و در سال۲۰۰۸ به ۲۱ماه کاهش یافت. در سال۲۰۱۱، چندماه پیش از آغاز جنگ، این مدت به یک‌سال‌ونیم کاهش پیدا کرد. سوم، با توجه به بحران اقتصادی در این کشور و کاهش ارزش پول سوریه در برابر پول‌های خارجی، جولانی وعده افزایش «۴۰۰درصدی» حقوق را داده است. در عین حال، او وعده داده که پس از تثبیت و بهبود ارزش پول فعلی، پول جدیدی در سوریه منتشر خواهد شد. او همچنین اعلام کرد اولویت اول اداره‌کنندگان جدید سوریه بازسازی خانه‌های ویران‌شده و بازگرداندن آواره‌ها خواهد بود.
ب) ارتباطات خارجی و عادی‌سازی رابطه: الشرع روز یکشنبه (۲۵ آذرماه) در دمشق با «گی یر پدرسن»، نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه، دیدار و گفت‌وگو کرد. رهبر «تحریرالشام» در این دیدار با اشاره به «تغییراتی که در صحنه سیاسی رخ داده» خواستار بازنگری و به‌روزرسانی قطعنامه۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل شد. این قطعنامه که در سال۲۰۱۵ و به دنبال جنگ داخلی سوریه به تصویب شورای امنیت رسید شامل یک نقشه راه برای حل‌وفصل سیاسی در سوریه است. پدرسن روز یکشنبه در بدو ورود به دمشق در گفت‌وگوی کوتاه با خبرنگاران به «امیدهای بزرگی» که تغییرات اخیر در سوریه ایجاد می‌کند، اشاره کرد و خواستار ازسرگیری کامل خدمات عمومی، ارائه کمک‌های انسانی و همچنین اجرای عدالت بدون روی آوردن به انتقام‌گیری شد. جولانی همچنین در این دیدار بر ضرورت حفظ تمامیت ارضی سوریه و بازسازی این کشور و اهمیت فراهم شدن شرایط برای بازگشت آوارگان سوری تاکید کرد.
اما کشورهای خارجی هم بیکار ننشسته‌اند. درحالی‌که سخنانی مبنی بر بازگشایی سفارت سوریه در واشنگتن پس از ۱۱سال به گوش می‌رسد، وزیر خارجه ایالات‌متحده هم برای اولین بار به‌طور علنی تایید کرد که واشنگتن «تماس مستقیم» با شورشیان سوریه داشته است. از سوی دیگر، «دیوید لمی»، وزیر خارجه بریتانیا اعلام کرد که لندن «تماس دیپلماتیک» با شورشیان سوریه برقرار کرده است. او روز یکشنبه گفت که گروه هیئت تحریرالشام همچنان یک سازمان تروریستی محسوب می‌شود؛ اما برای «تماس دیپلماتیک» منعی نیست و «همان‌طور که می‌توان انتظار داشت، ما تماس دیپلماتیک داریم.» لمی همچنین در سخنان روز یکشنبه‌اش اعلام کرد که دولت بریتانیا مبلغ ۵۰میلیون پوند به کمک‌های بشردوستانه برای سوریه اختصاص داده است. فرانسه نیز روز یکشنبه اعلام کرد که برای برقراری اولین تماس با شورشیان، یک هیات دیپلماتیک را به سوریه می‌فرستد. قطر نیز می‌گوید یک هیات دیپلماتیک این کشور وارد سوریه شده و با مقامات دولت انتقالی این کشور دیدار کرده است. همچنین قرار است سفارت قطر در دمشق بعد از ۱۳سال روز سه‌شنبه ۲۷آذر بازگشایی شود.
ج) آموزش حکمرانی : هنگامی‌که نخست‌وزیر منصوب‌شده از سوی شورشیان سوریه برای اولین‌بار با مقامات رژیم سرنگون‌شده اسد به گفت‌وگو نشست، در پس‌زمینه پرچمی قرار داشت که با پرچم خاندان اسد متفاوت بود. محمد البشیر اندکی بعد با پرچم جدید سوریه ظاهر شد. به‌هرروی، نحوه حکمرانی شورشیان بر ادلب، در شمال غربی سوریه، نگرشی را درباره چگونگی حکومت آنها بر کشور ارائه می‌دهد. کارشناسان و ساکنان ادلب، حکومت آنها را «عمل‌گرا» توصیف کرده که می‌کوشند از گذشته جهادی‌شان فاصله بگیرند تا به کسب مقبولیت بین‌المللی دست یابند. با این حال، حکومت آنها نشانی از لیبرال بودن در خود نداشت؛ چراکه در یک منطقه کوچک حکومت می‌کردند. اکنون آنها قرار است بر یک کشور دارای تنوع قومی – جمعیتی حکمرانی کنند که حکمرانی بر آن چالشی کاملا متفاوت است.
«مصطفی سلیم» در گزارشی برای سی‌ان‌ان نوشت، جولانی همواره ترجیح داده که از سایه حکومت کند. او که اکنون از نام اصلی خود «احمد الشرع» استفاده می‌کند، یک تکنوکرات به نام «محمد البشیر» را برای رهبری سوریه در دوره موقت انتخاب کرده است. الجولانی گفته مقام‌هایی که او در دوران حکومت بر ادلب انتخاب کرده تجربیات ارزشمندی به‌دست آورده‌اند؛ اما درعین‌حال اذعان کرد که شاید این کافی نباشد. جولانی به البشیر گفت: «آنها (یعنی شورشیان) از هیچ شروع کردند. ادلب کوچک و بدون منابع است؛ اما خدا را شکر که در گذشته توانستیم کارهای بسیار خوبی انجام دهیم... تجربه آنها صفر نیست و مناطقی وجود دارد که در آنها موفق بوده‌اند.» تنها در مدت ۱۳روز، وزرای جولانی از حکومت بر استان کوچک ادلب به آرزوی اداره کشور سوریه (آن هم پس از اولین تغییر رژیم در ۶دهه گذشته این کشور) رسیدند. کارشناسان و ساکنانی که زیر «حکومت نجات سوریه» (SSG) به رهبری شورشیان زندگی می‌کردند، می‌گویند که کابینه بی‌تجربه جولانی اگر بخواهد دوره انتقالی را به‌طور موثر رهبری کند، باید به‌طور قابل‌توجهی خود را با شرایط جدید سازگار کند.
دکتر «ولید تامر» یکی از ساکنان ادلب که شاهد تحولاتی در استان تحت حاکمیت شورشیان بود و می‌گفت که شخصا با جولانی تعامل داشته است، از «حکومت نجات سوریه» در ادلب ستایش کرد و افزود که اگرچه تا حدودی از آزادی بیان محافظت می‌شود؛ اما هشدار داد که شورشیان برای حکومت بر بقیه کشور آمادگی ندارند. تامر، «رئیس اتحادیه پزشکان آزاد شمال سوریه» که خود را لیبرال توصیف می‌کند، گفت: «آنها از حکومت ادلب به اداره یک کشور رسیدند... من فکر نمی‌کنم توانایی‌های دولتی که در ادلب دیدیم برای اداره کل سوریه کافی باشد.» تامر می‌گوید که ادلب در دوران حکمرانی «حکومت نجات سوریه» امن بود و شورشیان هیچ محدودیتی برای رفت‌وآمد و حرکت در داخل استان تحت کنترل «هیئت تحریرالشام» نداشتند. بااین‌حال، زندگی در این استان با رفاه همراه نبود. «عبداللطیف زکور»، یکی از ساکنان ادلب که تحت حاکمیت شورشیان زندگی می‌کرد و اکنون به ترکیه نقل‌مکان کرده است، به سی‌ان‌ان گفت که شرایط اقتصادی در دوران حکمرانی «حکومت نجات سوریه» شرایطی «بسیار دشوار» بود. او گفت: «کار کافی وجود نداشت و بسیاری از مردم فقط در خانه می‌ماندند.»
زمانی که جولانی در سال۲۰۱۷ نفوذ خود را در ادلب گسترش داد، گروه‌های سلفی رقیب را حذف و از پروژه جدیدی برای استقرار یک دولت غیرنظامی متشکل از تکنوکرات‌ها و دانشگاهیان محلی حمایت کرد و از روش‌های جهادی که شامل اجبار مذهبی تحت حاکمیت شمشیر بود، خود را جدا کرد. «جروم درِوون»، تحلیلگر ارشدی که در اندیشکده گروه بین‌المللی بحران درباره تحریرالشام تحقیق کرده است، به سی‌ان‌ان گفت: «قبل از حکومت نجات سوریه، جناح‌های مختلفی وجود داشتند که دادگاه‌ها، زندان‌ها و خدمات اجتماعی خاص خود را داشتند. اما تحریرالشام خود را بر جناح‌های دیگر تحمیل کرد و مسوولیت‌های حاکمیتی آنها را به‌دست گرفت.» گزارشگر سی‌ان‌ان نوشت، «حکومت نجات سوریه» جلسات عمومی کابینه را با مقامات برگزار کرد، بیانیه‌های مطبوعاتی صادر و بر یازده وزارتخانه از جمله دادگستری، ورزش و آموزش نظارت داشت. مالیات جمع‌آوری می‌کرد، منابع محدود ادلب را برای اداره ۴میلیون نفر مدیریت کرد و با گروه‌های بشردوستانه بین‌المللی برای رساندن کمک به ۳میلیون آواره در منطقه هماهنگی‌هایی انجام می‌داد. اما دولت به‌صورت دموکراتیک انتخاب نشد و وزیران از طریق تصویب شورا یا شورای مشورتی، متشکل از چهره‌های برجسته محلی که برخی از آنها توسط «تحریرالشام» انتخاب‌شده بودند، برگزیده شدند. هیچ زنی در مناصب رهبری «حکومت نجات سوریه» در طول هفت سال حکومت آن خدمت نکرد.
گزارش سازمان ملل در سال۲۰۲۲ تصویری شفاف از زندگی تحت رهبری «تحریرالشام» ترسیم کرد. در گزارش شورای حقوق بشر سازمان ملل درباره سوریه آمده است: «افراد به دنبال اظهارنظرهایی که در گفت‌وگوهای خصوصی درباره هزینه زندگی یا مسائل مذهبی بیان می‌شد، بازداشت می‌شدند. این اظهارات با عنوان تهمت یا توهین به مقدسات طبقه‌بندی می‌شد که منجر به یک سال حبس تعزیری می‌شد.» همچنین مقامات «به دستگیری‌ها به‌دلیل عدم رعایت ممنوعیت‌های مربوطه» ادامه می‌دادند.
شورشیان که فاقد قانون اساسی یا مجلس قانون‌گذاری منتخب بودند، با صدور «حکم» یا «فرمان» بر ادلب حکومت می‌کردند و یک ساختار دادگاه ترکیبی مبتنی بر اصول مدنی و آنچه «شریعت» می‌نامیدند، راه‌اندازی کردند که شامل وکلای مدافع، دادستان و فرآیند تجدیدنظر بود. «دروون» می‌گوید جولانی در انطباق با الزامات جامعه‌ای که بر آن حکومت می‌کرد، عمل‌گرا بود. او در رویکرد جدید خود به آرامی اجرای قوانین اسلامی را کنار گذاشت، از اختلاط مرد و زن و سیگار کشیدن چشم پوشید و اجازه اعتراض علیه خود را می‌داد.
یک واحد اخلاق مبتنی بر شریعت خود‌خوانده منحل شد؛ اما زنان تشویق شدند تا پوشش مورد قبول آنها را داشته‌باشند. اما استثناهایی هم وجود داشت. سال گذشته، «حکومت نجات سوریه» یک «فرمان اخلاقی» صادر کرد که به کودکان دستور می‌داد به قوانین پوشش پایبند باشند و موسیقی را در مراکز آموزشی محدود کنند. دروون می‌گوید جولانی برای متوقف کردن این فرمان مداخله کرد؛ زیرا می‌ترسید که هیاهوی بین‌المللی بر ارسال کمک‌های مالی تاثیر بگذارد.
دروون بر این باور است که گذار سوریه به دموکراسی پس از ۶دهه دیکتاتوری، روندی طولانی و پیچیده خواهد بود. او گفت: «شما نمی‌توانید انتظار داشته باشید که یک گروه مسلح فعال در جنگ که کنترل منطقه‌ای بسیار کوچک را داشته است بتواند یک سیستم سوسیال دموکراتیک ایجاد کند... آنها باید درباره تحولات حقیقی روی زمین واقع‌بین باشند. سوریه پنج، شش دهه است که دموکراسی ندارد. شما در یک هفته دموکرات نخواهید شد.»
د) آغاز فرآیند دولت‌سازی: «آرون زلین»، محقق ارشد در موسسه واشنگتن، بر این باور است در پایتخت‌های غربی، یک دوگانگی واضح و قابل‌درک درباره «هیئت تحریرالشام» وجود دارد. ابومحمد الجولانی، رهبر «هیئت تحریرالشام» کسی است که ۱۰میلیون دلار جایزه از سوی آمریکا برای دستگیری او در‌نظر گرفته‌شده‌است. بااین‌حال، برخی در غرب بر این باورند که «دشمنِ دشمنِ من هنوز می‌تواند دشمن من باشد.» جولانی سخت در تلاش است تا چهره‌ای متفاوت از خود بروز دهد.
او در سال۲۰۲۱، طی مصاحبه‌ای با PBS، شبکه تلویزیونی دولتی ایالات‌متحده، برچسب تروریستی به این گروه را «ناعادلانه» و «سیاسی» خواند و افزود که تحت لوای «حکومت نجات سوریه» - بازوی اداری «هیئت تحریرالشام» - حکومت باید اسلامی باشد «اما نه مطابق با استانداردهای داعش یا حتی عربستان سعودی». جولانی در آن سال گفت که در منطقه ادلب به زنان اجازه داده است که حجاب نداشته باشند.
زمانی که رهبر «هیئت تحریرالشام» نیروهای خود را در ادلب برای حرکت به‌سوی دمشق مسلح و آماده می‌کرد، بر اهمیت «دولت‌سازی» تاکید کرد. در ماه مارس سال جاری، جولانی به جمعی از دانشجویان برتر دانشگاه ادلب گفت که شورشیان باید در بحبوحه جنگ – و نه پس از پایان درگیری - دولت بسازند.
او اکنون این اصل را با انبوهی از ارگان‌های بوروکراتیک به اجرا درآورده است. به نوشته زلین، جمع‌آوری زباله‌ها آغازشده و خدمات برق و آب مجددا از سر گرفته شده است. تحریرالشام شماره تلفن‌هایی را برای ساکنان محلی توزیع کرده تا درباره خدمات اداری پرس‌وجو کنند.
کمیسیون عمومی زکات -یک سازمان جمع‌آوری مالیات اسلامی که با فقرا نیز سروکار دارد- توزیع اضطراری سبدهای نان را آغاز کرده است؛ درحالی‌که سازمان عمومی تجارت و فرآوری غلات تحریرالشام سوخت را در اختیار نانوایی‌ها قرار داده است تا از ادامه تولید اطمینان حاصل کند.
شهرداری شهر ادلب هم جاده‌هایی را که قبلا مسدود شده بودند، باز کرده است. « E-Clean»، یک شرکت همسو با تحریرالشام که فضاهای عمومی را پاک‌سازی می‌کند، بر عملیات پاک‌سازی جاده بین شهرهای سرمین و سراقب نظارت داشت؛ جاده‌ای که برای چندین سال مسدود شده بود. رسانه‌های اجتماعی مملو از کلیپ‌های ویدئویی از ملاقات‌های خانوادگی برای تقویت تلاش‌های این گروه برای به‌دست آوردن قلب‌ها و ذهن‌ها هستند.
جولانی توصیه‌ها، بیانیه‌ها و اطلاعیه‌هایی را صادر کرده است تا مطمئن شود که هیچ‌کس به جامعه مسیحی یا کرد آسیبی نرساند. آنها همچنین تنوع فرهنگ و میراث سوریه را برجسته می‌کنند و به‌طور مثال می‌گویند: «حلب محل ملاقات تمدن با تنوع فرهنگی و مذهبی برای همه مردم سوریه است.»
