نگاه دیگران-بخش چهلوهشتم
قطر بهمثابه یک« قدرت عاریهای»
موقعیت الجزیره بهعنوان رسانه اصلی منطقهای، قاطعانه توسط العربیه، یک رسانه مورد حمایت عربستان، به چالش کشیده شده است؛ اگرچه الجزیره و دیگر ایستگاههای رسانهای خاورمیانه تهدید اصلی برای نفوذ خود را رسانههای محلی مانند « Dream TV» و تلویزیون ONTV میدانند که در مصر پسامبارک ظهور کرد. الجزیره از طریق پوشش مغرضانه و با ارتباط با اسلامگرایانی که رژیمهای دیگر خاورمیانه را «بیثبات» میکردند، موقعیت خود را از دست داد. در نتیجه، قطر از دیگر بازیگران رسانهای غیردولتی حمایت کرد.
۵- دامنه: حمایت غیرمستقیم از بازیگران رسانهای غیردولتی
با انتقاداتی که الجزیره پس از بهار عربی دریافت کرد، قطر نیاز به یافتن استراتژیهای جدیدی برای استفاده از دیگر بازیگران رسانهای غیردولتی داشت. قطر بهجای اعتراف آشکار به تامین مالی آنها –همانطور که درباره الجزیره انجام داد- و درحالیکه آشکارا از رسانههای فراملی سود میبرد، به حمایت از آنها اعتراف نکرد. بنابراین اطلاعات ارائهشده توسط دانشگاهیان مقیم قطر درباره اینکه قطر از چه رسانههای دیگری حمایت مالی میکند، مهم است. زویری، یک دانشگاهی اردنی در دانشگاه قطر معتقد است که قطر از حداقل ۱۰رسانه در کنار الجزیره استفاده میکند؛ از آن جمله «عربی ۲۱»، «عربی پُست»، «الوطن» و «تلویزیون العربی» و اینکه قطر همچنان در تلاش برای یافتن رسانههای جدید بهمنظور ترویج روایتهای خود است. با وجود تلاش برای ایجاد این توهم که آنها با کشور قطر ارتباط ندارند، چنین تصور میشود که همه این رسانهها در حمایت از دستور کار حامیان قطری خود فعالیت میکنند.
قطر روشهای مختلفی را در استفاده از این بازیگران رسانهای غیردولتی بهکار گرفت: این کشور از رسانههای معتبری استفاده کرد که پیشتر بهعنوان منابع خبری موثق شهرت یافته بودند، مانند «هافینگتون پست»؛ این کشور همچنین کانالهای رسانهای واقع در خارج از قطر مانند «دِ نیو عرب» (العربی الجدید) را تاسیس و تامین مالی کرد یا بهطور مخفیانه از رسانههای «دارای تامین مالی مستقل» حمایت کرد که با نمایندگان قطر ارتباط دارند. این را میتوان به عنوان یکی از حوزهها و دامنههای قدرت عاریهای قطر (حمایت از بازیگران رسانهای غیردولتی) تعمیم داد. هیچ مدرک قانونی استانداردی وجود ندارد که نشان دهد قطر به آنها کمک مالی میکند و این رسانهها آشکارا از ارتباط با قطر فاصله میگیرند. همچنین همانطور که در زیر ذکر شده است، این اتهامات و موارد مرتبط علیه حامیان قطر بر اساس پیوندهای موجود آنها با سیاستگذاران قطری و مدیریت الجزیره و بهدلیل همراهی با اهداف سیاست خارجی قطر انجام میگیرد.
یکم) «عربی پست» (که پیشتر «هافینگتون پست» عربی شناخته میشد)
«وضاح خنفر» یک چهره کلیدی رسانهای در خاورمیانه است. در سال۲۰۱۵، او یک پلتفرم تحت رهبری «رسانههای یکپارچه» یا «اینتگرال مدیا» به نام «هاف پستِ عربی» را با همکاری «دِ هافینگتون پست» راهاندازی کرد. در سال۲۰۱۸، «هاف پست عربی» اعلام کرد که «دیگر محتوا منتشر نخواهد کرد» و بهجای آن «عربی پست» درخواهد آمد. ایدهای که در پس تاسیس «هاف پست عربی» بود همانا توسعه «رسانههای یکپارچه» بود که بهترین بخشهای رسانههای تعاملی مانند تمرکززدایی، مشارکت، تنوع و سرعت را با بهترین عناصر رسانههای سنتی یعنی اولویتهای سردبیری، حرفهای بودن، شفافیت و متنی نگری ترکیب میکرد. تعامل با «هاف پست عربی» نمونهای از این است که چگونه افراد مرتبط با قطر سعی کردند با بازیگران غیردولتی معتبر برای ترویج و تبلیغ روایتهای خود برای اعمال قدرت عاریهای مشارکت کنند.
نقش برجسته خنفر در رسانهها و مشارکت بین هافینگتون پست و شرکت او (Integral Media Strategies)، از ادعای این منبع ناشناس حمایت میکند که عملیات رسانهای خنفر توسط قطر تامین مالی میشود. یکی دیگر از چهرههای مهم «هاف پست عربی» یعنی سردبیر سابق (نسخهی عربی) «انس فودا»، نیز با الجزیره ارتباطاتی دارد. او علاوه بر نقش فعلی خود به عنوان مدیر محتوای آنلاین در آنجا، پیشتر تهیهکننده اجرایی «رسانه جدید»، یعنی «شبکهی رسانهای الجزیره» بود. فودا برای گروه MBC مستقر در دُبی در چندین نقش مدیریتی کار کرده بود، قبل از اینکه توجه دولت را به خود جلب کند، یعنی زمانی که نوشتههایش بهعنوان نوشتههای حامی اخوانالمسلمین مصر تلقی شد. بنابراین، «هاف پست عربی» را میتوان بهعنوان پیوندهای ترکیبی بین قطر، الجزیره و رسانههای جدید در نظر گرفت و این پتانسیل را دارد که بستری برای روایتهای اسلامگرایانه مرتبط با سیاست خارجی قطر فراهم کند.
دوم) «دِ نیو عرب» (العربی الجدید)
«دِ نیو عرب» (العربی الجدید) یک رسانه است که بهجای دوحه در لندن مستقر است و تلاشی برای اجتناب از وابستگی به دولت قطر را نشان میدهد. این مجموعه رسانهای شامل یک روزنامه روزانه، یک نسخه انگلیسی وبسایت و یک ایستگاه تلویزیونی است. این دو شرکت خواهر - «تلویزیون العربی» «دِ نیو عرب» (العربی الجدید) - متعلق به شرکت چترمانند، به نام «فدات مدیا» هستند. رهبری «العربی الجدید» تصدیق میکند که «تامین مالی ما [العربی الجدید] از یک شرکت هلدینگ خصوصی قطری است.» علاوه بر این، این شرکت تحت نظارت «عزمی بشاره» است «که به امیر قطر، شیخ تمیم بنحمد آلثانی نزدیک است» و بشاره برای «دِ نیو عرب» (العربی الجدید) بسیار مهم است. بهطور ناشناس، یک گزارشگر «تلویزیون العربی» منشأ این شبکه را نتیجه ارائه این ایده به امیر قطر و جلبتوجه بشاره توسط سه شهروند مصری توصیف کرد. به گفته این گزارشگر، یکی از ویژگیهای جذاب این ایده برای بشاره این بود که ابتکار عمل از طرف هواداران سابق اخوانالمسلمین بود که دیدگاه خود را تغییر داده بودند. در ابتدا قرار بود این پروژه بر مصر متمرکز باشد؛ اما پس از کودتای نظامی سال۲۰۱۳، این سه بنیانگذار در لندن بودند و بهدلیل صدور حکم بازداشتِ فعال نتوانستند به مصر بازگردند. در نتیجه، آنها این کانال تلویزیونی را در بریتانیا راهاندازی کردند و بهجای تمرکز بر مصر بر «پان عربی گری» متمرکز شدند. مدیران عامل هر دو شبکه «تلویزیون العربی» و «دِ نیو عرب» (العربی الجدید) اظهار کردند که هیچ نفوذ سردبیریای از قطر وجود ندارد و سرمایهی آنها از یک شرکت هلدینگ خصوصی است.