تهران و مسکو این روزها انگیزه بیشتری برای همکاری با یکدیگر دارند
تقابل روزافزون شرق - غرب در خاورمیانه
۱) وضعیت سوریه چگونه است؟
نشست تهران در حالی برگزار میشود که تنش‌‌ها در منطقه در حال افزایش است. در اول ژوئن، ترکیه اعلام کرد که به زودی عملیات نظامی جدیدی را در حداقل دو شهر شمالی سوریه برای هدف قرار دادن گروه‌های مسلح کرد که ترکیه آنها را «تروریست» می‌خواند، آغاز خواهد کرد. «مازیار معتمدی» در گزارشی در تاریخ ۱۸ژوئیه در الجزیره نوشت: درحالی‌که اردوغان از ایجاد یک «منطقه امنیتی» ۳۰کیلومتری (۵/ ۱۸مایلی) سخن گفته و از قصد خود برای «پاکسازی» دو شهر «تل رفعت» و «منبج» پرده‌برداری کرد؛ اما مسکو و تهران از آنکارا خواستند از حملات جدید خودداری کند. واشنگتن نیز با اقدام برنامه‌ریزی‌شده آنکارا مخالف است. این در حالی است که روسیه و ایران دو حامی بزرگ بشار اسد هستند. به تازگی اردوغان با دو کشور جدیدی که عضو ناتو شدند در خصوص «گروه‌های تروریستی » دچار تقابل شد. در اواخر ژوئن، اردوغان در نهایت مخالفت خود با پیوستن فنلاند و سوئد به ائتلاف ناتو را پس از موافقت این دو کشور شمال اروپا مبنی بر توقف حمایت از گروه‌های مسلح کرد و استرداد ده‌ها نفر از افرادی که ترکیه آنها را «تروریست» می‌‌داند، کنار گذاشت. روسیه نیز در اوایل این ماه قطعنامه شورای امنیت را برای تمدید کمک‌های فرامرزی به سوریه به مدت یک سال وتو کرد.
۲) ترکیه و ایران درباره اوکراین کجا ایستاده‌اند؟
پس از حمله روسیه به اوکراین، سفر پوتین به تهران یک سفر خارجی نادر برای رهبر روسیه تلقی میشود. اردوغان طی جنگ روسیه و اوکراین دست به یک توازن ظریف میان طرفین زده است. ترکیه که ضمن مخالفت با دامنه تحریم‌های غرب علیه روسیه، حمایت خود را از اوکراین اعلام کرده است، تلاش کرده تا میان مسکو و کی‌یف با هدف دستیابی به توافق آتش‌بس میانجی‌گری کند. اما در عین حال پهپادهای جنگی «بیرق‌دار» [بایراک‌دار] خود را به اوکراین فروخته است که در جنگ مورد استفاده قرار گرفته و خشم روسیه را برانگیخته است. ترکیه همچنین با الحاق کریمه به روسیه در سال۲۰۱۴ مخالفت کرده بود. با این حال، آنکارا در سال های اخیر روابط نزدیکی با روسیه در زمینه‌های انرژی، دفاعی و تجارت برقرار کرده و در عین حال به گردشگران روسی نیز متکی بوده است. در همین حال، ایران نیز از محکوم کردن روسیه به‌دلیل حمله به اوکراین خودداری کرده و گسترش ناتو را مقصر بحران و ریشه درگیری دانسته است. با این حال، تهران نیز با جنگ مخالفت کرده و خواستار گفت‌وگو برای توقف درگیری شده است.
۳) آیا ایران می خواهد به روسیه پهپاد بفروشد؟
سفر پوتین به تهران پس از آن صورت می‌گیرد که جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، هفته گذشته ادعا کرد که ایران می‌خواهد «صدها» پهپاد مسلح به روسیه بفروشد تا در جنگ اوکراین از آنها استفاده شود. «ناتاشا برتراند» در گزارش ۱۶ژوئیه در سی‌ان‌ان نوشت که یک هیات روسی حداقل دو بار در ماه گذشته از یک پایگاه هوایی در مرکز ایران بازدید کردند و در آنجا ویترینی از دو مدل پهپاد ایرانی با قابلیت حمل سلاح را مشاهده کردند. کرملین از اظهارنظر درباره این موضوع خودداری کرد؛ اما تهران به صراحت این اتهام را رد کرد و گفت که به هیچ یک از طرفین درگیری کمک نظامی نخواهد کرد؛ زیرا تهران خواهان پایان جنگ است. «جورجیو کافایرو» رئیس شرکت مشاوره ریسک ژئوپلیتیکی Gulf State Analyticsمستقر در واشنگتن دی‌سی گفت که اگر ایران این تعداد پهپاد صادر کند، امری «بی سابقه» خواهد بود و این ادعای ایالات متحده باید با «میزانی مناسب از شک و تردید» نگریسته شود. او به الجزیره گفت: «ایران فاقد تجربه صادرات این تعداد پهپاد به کشوری دیگر است و این مساله‌ای است که باعث میشود صحت ادعای سالیوان زیر سوال برود.»
۴) آیا تنش بین آمریکا و ایران همچنان داغ است؟
نشست ایران چند روز پس از آن برگزار میشود که جو بایدن، رئیسجمهور آمریکا سفر خاورمیانه‌‌ای خود را به پایان رساند و طی آن از دشمن سرسخت ایران یعنی اسرائیل و رقیب دیرین این کشور یعنی عربستان سعودی دیدار کرد که با واکنش تهران مواجه شد. به گفته کافیرو، مهم است که سفر پوتین و اردوغان به ایران را در چارچوب «دوگانگی روزافزون شرق - غرب» پس از جنگ اوکراین تفسیر کنیم. او گفت ازآنجاکه جنگ همچنان ادامه دارد و اقتصاد روسیه از تحریم‌های غرب ضربه خورده است، مسکو به دنبال روابط قوی‌تر با کشورهای غیرغربی‌ای است که از اقدامات غرب حمایت نمی‌کنند. او افزود: «پیامی قوی درباره تمایل مسکو، تهران و آنکارا برای همکاری با یکدیگر به واشنگتن ارسال میشود بدون آنکه سیاست‌‌ها، مواضع و برنامه‌های آمریکا به آنها تحمیل شود.» همچنین مساله توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران هم وجود دارد. در طول سفر بایدن، ایالات متحده، اسرائیل و برخی از رهبران عرب خاورمیانه بر محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران تاکید داشتند. مذاکرات تهران با غرب برای احیای توافقی که آمریکا به‌صورت یک‌جانبه در سال۲۰۱۸ از آن خارج شد هنوز راه به جایی نبرده است.
۵) چه چیز دیگری ممکن است در این اجلاس مورد بحث قرار گیرد؟
انتظار می‌رود رهبران سه کشور در حاشیه «مذاکرات نورسلطان» گفت‌وگوهای دوجانبه مهمی داشته باشند. پوتین و اردوغان علاوه بر صادرات ایمن غلات از اوکراین می‌توانند درباره انرژی، تجارت و دیگر راه‌های بهبود روابط گفت‌وگو کنند. ایران در عین حال مایل به امضای قراردادهای همکاری ۲۰ساله با هر دو کشور است و در ماه‌های اخیر پیشنهادهایی را ارائه کرده است. ایران همچنین خواهان تقویت تجارت با روسیه و ترکیه است و مقامات ایران درباره استفاده از پول‌های ملی با مسکو گفت‌وگوهایی داشته‌اند. «نیکول گراجوسکی» پژوهشگر برنامه امنیت بینالمللی در مرکز علوم و امور بین‌الملل بلفر گفت: «روسیه و ایران تقاضاهای مشابهی برای واردات و صادرات دارند: هر دو محصولات مشابهی صادر می‌‌کنند که بخشی از دلیل این است که مسکو روابط اقتصادی بسیار مهم‌تری با ترکیه نسبت به ایران دارد.» گراجوسکی گفت بعید است پوتین و رئیسی در این سفر توافق‌نامه ۲۰ساله را نهایی کنند، «اما به نظر می رسد انگیزه بیشتری برای تقویت روابط در مقایسه با دهه‌های گذشته وجود دارد.»
«منیر قائدی» نیز در گزارش ۱۸ژوئیه در دویچه‌وله به جنبه‌ای دیگر از سفر رهبران روسیه و ترکیه اشاره می‌کند. او می‌نویسد وجه مشترک این سه کشور در سوریه این است که هر سه حضور نظامی قوی در سوریه دارند. با این حال، این دیدار فرصتی را برای مسکو و تهران برای همکاری بیشتر در حوزه‌های اقتصادی و نظامی فراهم می‌کند؛ چراکه هر دو کشور اکنون زیر تحریم غرب هستند و این مانور دیپلماتیک نشان می‌دهد که منزوی نیستند. به نوشته این گزارشگر، سفر پوتین حدود یک هفته پس از آن صورت می‌گیرد که کاخ سفید اعلام کرد تهران در حال آماده شدن برای فروش پهپادهای مسلح به روسیه برای استفاده در اوکراین است. ایران با تکذیب ادعای آمریکا گفته است که همکاری در حوزه نظامی و فناوری با روسیه قبل از جنگ اوکراین هم بوده است و فقط محدود به جنگ اوکراین نبوده است. یک کارشناس که نخواست نامش فاش شود، به دویچه‌وله گفت: «این همکاری عمدتا یک همکاری تاکتیکی بر سر موضوعات مورد علاقه طرفین در منطقه است.» پوتین در دیدار با همتای ایرانی خود در حاشیه اجلاس منطقه‌ای در ترکمنستان ماه گذشته خاطرنشان کرد که تجارت بین دو کشور در سال گذشته (۲۰۲۱) ۸۱درصد افزایش یافته است.
