روسیه و غرب در ژنو به تنش‌زدایی تن می‌دهند؟
لحظات سرنوشت‌ساز در تاریخ اروپا
عکس: AFP
آخرین تهدید تهاجم ماه گذشته دوچندان شد؛ زمانی که روسیه بیش از صدهزار سرباز را در امتداد مرزهای خود با اوکراین گرد هم آورد و خواستار امتیازات گسترده - و از نظر تحلیلگران غربی غیرممکن - از ایالات متحده و ناتو درباره مسائل امنیتی اروپا شد. اینها در دو پیش‌نویس معاهده پیشنهاد شده توسط مسکو بیان شد که دولت کی‌یف – به‌دلیل اینکه عضوی از ائتلاف نیست - اختیاری درباره آن ندارد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه هم تهدید کرده است که در صورت شکست گفت‌وگوها درباره پیشنهادهای این کشور، به اوکراین حمله خواهد کرد. کوستیانتین یلیسیف، سفیر سابق اوکراین در اتحادیه اروپا گفت که در واقع این امر اوکراین را به «گروگان» روسیه تبدیل کرده است. یلیسیف تصریح می‌کند که روسیه عامدانه خواستار حذف اوکراین از فرآیند گفت‌وگوها بوده و خواستار گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا شده است. یکی از خواسته‌های کلیدی روسیه این است که ناتو هرگونه امکان عضویت اوکراین در این ائتلاف را رد کند - ناتو قبلا این درخواست را رد کرده است - و تمام همکاری‌های نظامی با این کشور را متوقف کند. روسیه همچنین اصرار دارد که این ائتلاف تمام فعالیت‌های نظامی در سراسر اروپای شرقی و آسیای مرکزی را متوقف کند. اما مذاکرات روز یکشنبه زمانی با مشکل شروع شد که یک مقام ارشد روسیه هشدار داد که ایالات متحده از خواسته‌های امنیتی کرملین درک کاملی ندارد و ایالات متحده درباره اینکه آیا روسیه درباره کاهش تنش و بحران در اوکراین «جدی» است یا خیر ابراز تردید کرد.
در اظهاراتی که توسط خبرگزاری‌های روسی گزارش شد، سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه گفت که قصد دارد به‌صورت پویا و بدون وقفه مذاکره کند و خواستار پایان دادن به بحث‌های بی‌پایان در مذاکره با هدف تسریع در پیشبرد اهداف روسیه شد. در مقابل آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، با حضور در برنامه‌های خبری صبح یکشنبه گفت که ایالات متحده هشت سال پس از ضمیمه کردن کریمه توسط روسیه و حالا با تهدید به حمله مجدد به اوکراین، قصد ندارد امتیازی به این کشور بدهد.
سی‌ان‌ان هم در گزارشی درباره مذاکرات اخیر بین کشورهای غربی و روسیه نوشت: «این هفته ممکن است شاهد یکی از مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین لحظات در روابط بین سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و روسیه از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی باشیم.»
روز چهارشنبه نمایندگان ناتو، ۳۰ کشور عضو آن و فدراسیون روسیه در بروکسل در وهله اول درباره تجمع نظامی اخیر نیروهای روسی در مرز بین روسیه و اوکراین دیدار خواهند کرد. در این ارتباط دیپلمات‌های آمریکایی و روسیه روز دوشنبه در ژنو دیدار و درباره این بحران با یکدیگر گفت‌وگو کردند.
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا گفته است که «دو راه» وجود دارد و گزینه «دیپلماسی و تنش‌زدایی» یکی از دو راهی است که ایالات متحده و جامعه بین‌المللی قرار است پیش پای روس‌ها بگذارند. بلینکن در ماه دسامبر با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در استکهلم سوئد، در بحبوحه نگرانی فزاینده قدرت‌های غربی مبنی بر اینکه روسیه به‌دنبال حمله به اوکراین است، دیدار کرد. تشدید تنش اخیر باعث ترس از تکرار سال ۲۰۱۴ شده است؛ زمانی که روسیه شبه‌جزیره کریمه در دریای سیاه را به زور ضمیمه و از جدایی‌طلبان در شرق اوکراین حمایت کرد. اقدام روسیه در سال ۲۰۱۴ که بدون پاسخ شدید مواجه شد، این سوال را ایجاد کرده است در برابر روسیه چه بوده و شبهاتی را مورد توانایی یا عدم توانایی در مواجهه با مسکو ایجاد کرده است. روابط روسیه و غرب پس از داستان شبه‌جزیره کریمه هرگز بهبود نیافت و در عوض به پایین‌ترین سطح خود از زمان جنگ سرد رسید. همچنین «شورای ناتو-روسیه» که در سال ۲۰۰۲ به‌عنوان مرکز گفت‌وگو برای همکاری بین غرب و روسیه تاسیس شد، بیش از دو سال است که تشکیل جلسه نداده است.
بلینکن روز جمعه گفت که می‌توان در مذاکرات دیپلماتیک این هفته بین مقامات آمریکایی-اروپایی و روسیه پیشرفت‌هایی داشت؛ اما این باید به مثابه یک «خیابان دو طرفه» باشد و روسیه تجاوزاتش به اوکراین را کاهش دهد. درحالی‌که چندین مقام ناتو به سی‌ان‌ان گفته‌اند که از نظر آنها، این واقعیت که روسیه سرانجام با مذاکرات موافقت کرده، یک امتیاز بزرگ است و نشانه‌ای از این است که دیپلماسی می‌تواند به تنش‌زدایی منجر شود، اما آنها در نتیجه‌گیری محتاط هستند و به گفته آنها ممکن است روسیه حسن‌نیت از این مذاکرات نداشته باشد. برخی می‌گویند شاید روسیه قصد دارد به بهانه اینکه با غرب به توافق نرسید به اوکراین حمله کند.
مقامات روسی و آمریکایی یکشنبه شب برای یک شام مقدماتی ملاقات کردند تا مذاکراتی را درباره تهدیدات علیه اوکراین و شکاف بین مسکو و غرب آغاز کنند؛ اما بدبینی عمیقی در هر دو طرف وجود دارد که راه‌حل دیپلماتیک شاید چندان در دسترس نباشد. حتی قبل از نشست آنها، یک مقام ارشد روسیه که به مذاکرات اعزام شده بود هشدار داد که ایالات متحده از خواسته‌های امنیتی کرملین درک درستی ندارد و این همان هشداری است که می‌تواند منجر به ناکامی گفت‌وگوهای آتی شود. هنوز از سوی سرگئی ریابکوف اظهارات تند و خصمانه‌ای به گوش می‌رسد و برخی آن را زمینه‌سازی روسیه برای تهاجم می‌دانند. اظهارات او پیش از نشست این شائبه را مطرح کرد که شاید روسیه قصد دارد مسیر برای رسیدن به توافق را سخت یا غیرممکن کند. در این میان بلینکن روز یکشنبه چندین بار احتمال احیای معاهده «منع توسعه موشک‌های هسته‌ای میان‌برد» را مطرح کرد که استقرار این موشک‌ها را در اروپا یا روسیه ممنوع می‌کند. این در حالی است که هر دو دولت اوباما و ترامپ مسکو را به نقض توافق متهم کردند و ایالات متحده در سال ۲۰۱۹ از این معاهده خارج شد. او در برنامه «این هفته» شبکه ای‌بی‌سی گفت: «ممکن است زمینه برای تجدید آن فراهم شود.»
در این برنامه بلینکن ایده بازنگری در توافق‌نامه «استقرار نیروهای متعارف» در اروپا را مطرح کرد که می‌تواند تمرین‌های نظامی را از مرزها دور نگه دارد و در نتیجه ترس از تبدیل شدن یک رزمایش به یک تهاجم ناگهانی را کاهش دهد. او گفت: «اینها قطعا چیزهایی هستند که اگر روسیه در انجام آن جدی باشد، قابل بازنگری هستند.» روس‌ها در پاییز امسال وقتی که ایالات متحده و نیروهای متحد ناتو تمریناتی را در دریای سیاه، نزدیک سواحل اوکراین و روسیه انجام دادند، بسیار خشمگین شدند.
