گام‌های لرزان ترکیه در سیاست خارجی
دولت حزب عدالت و توسعه که سرمایه کشورهای عربی را به‌عنوان چاره‌ای برای حل بحران اقتصادی می‌داند، این روزها برای آشتی با کشورهای عربی که در گذشته آنها را «قاتل» و «کودتاگر» خوانده بود، تلاش می‌کند. بعد از اینکه رئیس جمهور ترکیه از ولیعهد امارات که قبلا او را تامین‌کننده مالی کودتای ۱۵ جولای می‌خواند، در آنکارا از او استقبال کرد، این بار نوبت به عربستان و ولیعهد آن به‌عنوان آمر قتل جمال خاشقجی در سرکنسولگری این کشور در استانبول رسیده است. اخیرا اطلاعاتی مبنی بر تلاش قطر برای وساطت بین ترکیه و عربستان و نزدیک کردن اردوغان و ولیعهد عربستان به یکدیگر در رسانه‌های بین‌المللی مطرح شده است، اما سعودی‌ها برای مذاکره با ترکیه یک شرط تعیین کرده‌اند. طبق این شرط، اردوغان به‌هیچ وجه به جنایت خاشقجی اشاره نخواهد کرد و از پرداختن رسانه‌های ترکیه به این قتل جلوگیری خواهد شد.
چاووش اوغلو در سفر به امارات، بر لزوم باز ماندن کانال‌های ارتباطی و گفت‌وگو میان دو کشور تاکید کرده و پیام‌های مهمی درباره آینده مناسبات داده است. او اعتقاد دارد ترکیه نزدیک‌ترین و امن‌ترین مرکز اقتصادی خلیج‌فارس است و فرصت‌های مهمی ارائه می‌دهد. مذاکره بر سر قرارداد تامین تجارت زمینی به کشورهای خلیج‌فارس به زودی آغازخواهد شد و احتمالا در سفر فوریه ۲۰۲۲ رئیس‌جمهوری ترکیه به امارات به امضا خواهد رسید. ترک‌ها با امارات درخصوص برگزاری یا عدم برگزاری انتخابات در لیبی تبادل نظر می‌کنند و به جای رقابت یا مخالفت با یکدیگر در عرصه بین‌المللی در راستای حمایت و همکاری به‌توافق می‌رسند و تلاش خواهند کرد محدودیت‌ها را به‌طور متقابل لغو کنند. آنکارا امیدوار است سرمایه‌گذاری‌های امارات در ترکیه اقتصاد را احیا کرده و به تبدیل ترکیه به یک غول صادراتی کمک کند و روند تجارت و سرمایه‌گذاری بین دو کشور که میانگین تجارت سالانه آن به‌حدود ۸میلیارد دلار رسیده است، افزایش یابد. حجم روابط تجاری بین دو کشور که در ۲۰۱۷ به ۸/ ۱۴میلیارد دلار رسیده بود، در پی روابط سرد در سال ۲۰۱۸ به ۶/ ۷میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۹ نیز به ۴/ ۷میلیارد دلار کاهش یافته بود.
پس از آغاز بهار عربی، ترکیه، امارات، قطر، عربستان، مرسی (البته نه مصر) در یک بلوک جای گرفتند. کشورهای عضو این بلوک از جمله ترکیه تصور می‌کردند که بهار عربی تا چند ماه دیگر آن‌طور که می‌خواهند به پایان خواهد رسید؛ اما با مقاومت سوریه و سپس سرنگونی محمد مرسی توسط عبدالفتاح السیسی، از حاکمیت اخوان‌المسلمین در خاورمیانه ممانعت به عمل آمد. روابط مصر و ترکیه پس از کودتای سیسی کاملا قطع شد و به همین دلیل مصر در مبارزه انرژی در شرق مدیترانه و لیبی، در مقابل ترکیه قرار گرفت. در ادامه این روند ابتدا ترکیه برای عادی‌سازی روابط با مصر اقدام کرد. هر چند این روابط هنوز بهبود نیافته است، اما گام‌هایی در این راستا برداشته شد. البته حل مساله تا حدودی به حل مسائل بین ترکیه با عربستان و امارات به‌عنوان شرکای مصر بستگی داشته و لذا به یک راه‌حل یکپارچه نیاز است. در پی برداشتن گام‌های مورد نظر توسط قطر درباره اخوان‌المسلمین، برداشتن گام‌های ترکیه به درخواست مصر در همین راستا نیز باعث نرم‌شدن مواضع کشورهای حوزه خلیج‌فارس نسبت به ترکیه شد. ترکیه به‌دنبال فرصت‌هایی برای عادی‌سازی روابط با مصر و کشورهای خلیج‌فارس است. اردوغان می‌خواهد از انزوا در منطقه بیرون بیاید؛ اما تلاش‌ها برای بهبود مناسبات با مصر و اسرائیل نتیجه مطلوب نداشته است.
یکی دیگر از شکست‌های سیاست خارجی دولت حزب عدالت و توسعه در شرق مدیترانه است. صدور مجوز اکتشاف نفت/ گاز طبیعی برای شرکت نفت دولتی قطر و شرکت آمریکایی اکسون‌موبیل در منطقه ۵ به‌عنوان یکی از مناطق اکتشاف نفت/ گاز طبیعی که توسط قبرس به‌صورت یک‌جانبه اعلام شده و با فلات قاره ترکیه تلاقی می‌کند، نگاه‌ها را به آنکارا جلب کرد. وزیر خارجه ترکیه مدعی شد آنها از قطر و آمریکا ضمانتی مبنی بر اینکه منطقه‌ای که در آنجا فعالیت‌های اکتشاف نفت/ گاز طبیعی انجام خواهند داد در محدوده فلات قاره ترکیه قرار ندارد، دریافت کرده‌اند. پیش از هر چیز قبرس مجوز اکتشاف نفت/ گاز طبیعی برای قطر- اسکون موبیل را به‌گونه‌ای که فلات قاره ترکیه را پوشش دهد، صادر کرده است. دولت ترکیه ظاهرا آن را پذیرفته است. «دوره عقب‌نشینی» در آرمان فلسطین نیز مشاهده می‌شود. اظهارات تند دولت حزب عدالت و توسعه علیه اسرائیل که بیت‌المقدس را پایتخت خود اعلام کرده بود و واکنش‌های این دولت به عادی‌سازی روابط برخی ازکشورهای عربی با اسرائیل نیز هنوز فراموش نشده است. اسرائیل تا کنون نه از بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت خود دست کشیده و نه به سیاست همگون‌سازی خود علیه فلسطینی‌ها پایان داد. این روزها اخباری مبنی بر برنامه‌ریزی اردوغان، برای سفر به اسرائیل به گوش می‌رسد. اردوغان از احتمال آغاز روند مذاکرات و عادی‌سازی روابط با اسرائیل (مشابه روند امارات با اسرائیل) خبر می‌دهد. او حتی اعضای جامعه یهودیان ترکیه و اتحاد خاخام‌های کشورهای اسلامی را به‌حضور پذیرفت و ترکیه را پناهگاه صلح برای یهودیان دانست و مدعی شد برای تقویت صلح و ثبات در خاورمیانه باید با یکدیگر همکاری کنیم، هر گامی‌که درباره مساله فلسطین برداشته شود، نه تنها به فلسطینی‌ها بلکه به امنیت و ثبات اسرائیل نیز کمک خواهد کرد.
