«دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان تحلیل کرد
چالش‌های اضطراری دیپلماسی رئیسی
همچنان که در تاریخ ۳۰ فروردین ماه نشریه فایننشال‌تایمز در گزارشی اعلام کرد که مقام‌های ارشد امنیتی تهران و ریاض دور اول مذاکرات مستقیم را در بغداد و با میانجی‌گری نخست‌وزیر عراق در ۲۰ فروردین ماه برگزار کرده‌اند. گفت‌وگوهایی که آن را نسبتا مثبت ارزیابی کرده‌اند و روز گذشته نیز وزیرخارجه ایران اعلام کرد: «من حاضرم همین فردا به عربستان سعودی سفیر بفرستم، اما به خودشان بستگی دارد. هیچ دلیلی وجود ندارد که ما نتوانیم اختلافاتمان را با سعودی‌ها حل‌وفصل کنیم.» از این رو «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی تحلیلی و در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی مهم‌ترین چالش‌ها و موانع در عرصه سیاست خارجی ایران در دولت جدید پرداخته است.
فوری‌ترین چالش‌های سیاست خارجی
دکتر رحمن قهرمانپور، کارشناس ارشد مسائل ژئوپلیتیک در پاسخ به «دنیای‌اقتصاد» فوری‌ترین چالش سیاست خارجی ایران را درحال‌حاضر «مساله لغو عملی تحریم‌ها و مسائلی که بعد از احیای توافق برجام ممکن است پیش بیاید» عنوان کرد و گفت: «قاعدتا مدت زمانی طول خواهد کشید تا ما بتوانیم از فرصت‌های عملی که بعد از احیای برجام ایجاد می‌شود استفاده کنیم و این مساله مهمی است.»
وی معتقد است که شرایط سیاسی ممکن است تغییر کند بنابراین باید نیروی انسانی و نقشه راه مشخص و معینی داشته باشیم تا به محض نهایی شدن توافق بتوانیم سریعا از فرصت‌های عملی ناشی از توافق برای بازگرداندن پول‌های بلوکه‌شده ایران استفاده کرده و بخشی از موانع معاملات تجاری را برطرف کنیم. قهرمانپور با اشاره به اینکه این امر قاعدتا آسان نخواهد بود، افزود: «چراکه به هر حال ممکن است در وزارت‌خارجه و شورای‌عالی امنیت ملی ایران تحولاتی رخ بدهد و کسانی که بر سر کار می‌آیند باید این توانایی را داشته باشند که خودشان را با شرایط تطبیق دهند و برنامه‌ریزی کنند.»
وی با تاکید بر پرهیز از تکرار برخی اشتباهات گذشته گفت: «این صحیح نیست که هر وزیری که بیاید بخواهد از صفر شروع کند در این صورت کار دشوار خواهد بود.»
چشم‌انداز مثبت مذاکرات
این کارشناس مسائل بین‌الملل درخصوص چشم‌انداز برجام نیز با اشاره به صحبت‌های میخائیل اولیانوف که روز جمعه گفت بحث‌برانگیزترین مساله در مذاکرات حل شده است، توضیح داد: «بنابراین به‌نظر می‌رسد آمریکا، اروپا، چین و روسیه در رسیدن به توافق جدی هستند و ایران هم به این توافق نیاز دارد. هرچند با تمام قوا چانه‌زنی‌اش را نیز انجام می‌دهد. در نتیجه شواهد و قرائن بیانگر آن است که گفت‌وگوهای احیای برجام به نتیجه خواهد رسید و روز گذشته نیز وزیرخارجه ایران گفت که پیش از پایان کار دولت آقای روحانی مذاکرات به نتیجه می‌رسد.» به گفته قهرمانپور، آقای ظریف تا امروز خیلی محتاط صحبت می‌کرد و بنابراین نکته‌ای که وی اشاره کرده قطعا متکی بر یکسری داده‌هاست که ایشان با این اطمینان صحبت از توافق می‌کند.
فصل جدید در عرصه دیپلماسی
سیدرضا میرطاهر، کارشناس مسائل آمریکا نیز معتقد است که با مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری مبنی بر انتخاب آقای رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور آینده انتظار می‌رود که فصل جدیدی در عرصه روابط خارجی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران آغاز شود.
وی نیز یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هایی که اکنون در مورد مساله سیاست خارجی وجود دارد را مساله آینده توافق هسته‌ای عنوان کرد و گفت: «با توجه به مذاکراتی که اکنون در وین بین ایران و آمریکا با میانجی‌گری گروه ۱+۴ درحال برگزاری است، برخی برآوردها حاکی از آن است که احتمالا این مذاکرات قبل از روی کار آمدن رئیس دولت جدید به‌ثمر خواهد نشست. آقای ظریف، وزیرخارجه نیز به صراحت این مساله را اعلام کردند. اگر این سناریو محقق شود انتظار داریم که در دولت آینده با یک پیشران یا پشتوانه جدید یعنی حل‌وفصل مساله هسته‌ای ایران مواجه شویم که مسلما این مساله به عنوان چشم‌اندازی مثبت در آغاز دوره فعالیت رئیس‌جمهور محسوب خواهد شد.»
چشم‌انداز مثبت برای اقتصاد
وی ادامه داد: «در طول چند سال اخیر یکی از مهم‌ترین معضلاتی که ایران با آن مواجه بود تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و تداوم فشارهای واشنگتن علیه تهران در قالب کارزار فشار حداکثری بود و اکنون با برطرف شدن نسبی این مساله یعنی بازگشت آمریکا به برجام و برداشتن تحریم‌های دوره ترامپ، چشم‌اندازی مثبت برای اقتصاد ایران و عرصه تجاری و انرژی ایران رقم خواهد خورد. همچنین این مساله به تقویت پشتوانه برای فعالیت‌های رئیس‌جمهور جدید خواهد انجامید.»
لزوم تنش‌زدایی با همسایگان عربی
میرطاهر به مسائلی که در عرصه منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای ایران مطرح است نیز اشاره کرد و گفت: «مهم‌ترین چالشی که اکنون در عرصه سیاست خارجی ایران در منطقه مطرح است لزوم تنش‌زدایی با همسایگان ایران به‌ویژه همسایگان جنوبی است که در این راستا رایزنی‌ها و دیدارهایی بین مقامات ایران و سعودی صورت گرفته است.» این کارشناس ادامه داد: «با توجه به واقعیت‌های منطقه‌ای به‌نظر می‌رسد که محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی به این جمع‌بندی رسیده که بهتر است روابط متشنج کنونی بین تهران و ریاض را به سمت عادی‌سازی پیش ببرد که اگر این مساله رخ بدهد انتظار می‌رود عربستان به عنوان سردمدار کشورهای حوزه جنوبی خلیج‌فارس با عادی‌سازی روابط تهران و ریاض باعث شود تا محیط کنونی اعم از محیط امنیتی و فضای اقتصادی و تجاری ناامن حاکم بر جنوب ایران بهبود یابد.»
گسترش روابط با پکن و مسکو
کارشناس مسائل بین‌الملل در خصوص روابط تهران با قدرت‌های رقیب آمریکا یعنی چین و روسیه نیز توضیح داد: «انتظار می‌رود که روابط با پکن و مسکو در دولت جدید به سمت گسترش پیش برود. به‌ویژه با توجه به توافقات مهمی که بین ایران و چین در قالب همکاری‌های ۲۵ساله و با روسیه در قالب تمدید توافق پیشین بین دو کشور صورت گرفته است.»
چالش در منطقه قفقاز
میرطاهر با اشاره به تحولاتی که در منطقه قفقاز رخ داده است استراتژی ایران در این منطقه را بسیار مهم توصیف کرد و گفت: «با در نظر گرفتن رویدادهایی که در سال ۱۳۹۹ در منطقه قفقاز جنوبی رخ داد یعنی جنگ قره‌باغ و تلاش ترکیه برای تشدید حضور و نفوذ خود در جمهوری آذربایجان و به‌طور کلی قفقاز جنوبی مسلما یکی از چالش‌های مهم ایران در عرصه سیاست خارجی این خواهد بود تا بتواند کماکان منافع کشور را در این منطقه مهم حفظ کند و از بروز تهدیدهای جدید به‌ویژه در صورت اجرایی شدن دالان زنگزور جلوگیری به عمل آورد.»
سرایت ناامنی از افغانستان به ایران
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در مورد باقی همسایگان به‌ویژه افغانستان نیز توضیح داد که با توجه به خروج نیروهای غربی از این کشور یکی از چالش‌هایی که مطرح است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت بروز خلأ امنیتی، تشدید درگیری‌ها بین طالبان و دولت مرکزی و احتمال تشدید فعالیت‌های تروریستی در افغانستان و سرایت آن به کشورهای همسایه از جمله ایران خواهد بود.
میرطاهر در ادامه در مورد روابط ایران و عراق نیز تاکید کرد: «این واقعیت مطرح است که روند روابط تهران-بغداد به سمت افزایش سطح مناسبات سوق پیدا کند.»
کاهش تنش فرامنطقه‌ای بین ایران و غرب
کارشناس مسائل آمریکا با اشاره به رویکرد احتمالی دولت جو بایدن مبنی بر کاهش تنش‌ها با ایران گفت در چنین شرایطی، این فرضیه مطرح است که در آینده ما شاهد نوعی کاهش تنش در عرصه فرامنطقه‌ای بین ایران و غرب نیز باشیم. وی ادامه داد: «البته تمام این مسائل تا حد زیادی مرتبط با آینده توافق هسته‌ای است و اینکه آیا این توافق در راستای منافع ایران احیا خواهد شد یا اینکه آمریکا کماکان سیاست خصمانه قبلی خود را در قبال ایران ادامه خواهد داد.»
افزایش سطح مناسبات تهران-بروکسل
میرطاهر در نهایت در رابطه با مناسبات تهران با اروپا با اشاره به اینکه پیش از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام، اتحادیه اروپا یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران به‌شمار می‌رفت، گفت: «در صورت عادی‌سازی روابط ایران و اروپا، عملی شدن مجدد برجام و اجرای تعهدات برجامی از سوی ایران و در مقابل لغو تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، این انتظار وجود دارد که روابط ایران و اروپا مجددا به سمت افزایش سطح روابط سوق پیدا کند.»
