ماراتن مذاکرات تجاری «برگزیت» سرانجام به پایان رسید
طلاق توافقی بریتانیا از اروپا پس از ۴۷ سال
عکس: AFP
بوریس جانسون گفت: «هر آنچه طی همه‌پرسی سال ۲۰۱۶ و در انتخابات عمومی سال گذشته به مردم وعده داده شده بود، با این توافق انجام شده است». او افزود: «ما کنترل پول، مرزها، قوانین، تجارت و آب‌های ماهی‌گیری خود را دوباره به دست گرفتیم». فون در لاین هم در نشست خبری خود گفت: «این یک توافق منصفانه است، آنچه به دست آوردیم یک معامله متوازن و انجام یک کار درست و مسوولانه توسط هر دو طرف بوده است». او گفت بریتانیا و اتحادیه اروپا در زمینه‌های مشترک به همکاری‌های خود ادامه خواهند داد. او تغییر اقلیم، انرژی، امنیت و حمل‌و‌نقل را از جمله این همکاری‌ها خوانده است. فون در لاین گفته است اتحادیه اروپا و بریتانیا «متحدان دیرینه» هستند. وی افزود که اکنون «وقت باز کردن فصلی جدید و نگاه به آینده است» و بریتانیا «همچنان یک شریک قابل اعتماد باقی می‌ماند». وی در مورد قسمت اصلی این توافق گفت: «برای صنعت ماهی‌گیری یک دوره گذار پنج و نیم ساله پیش‌بینی شده است».
به نوشته گزارشگران نیویورک‌تایمز، سند این توافق که شاخص هزاران صفحه می‌شود کار روی بخش‌های مهم را به آینده موکول می‌کند. با این حال، این توافق مانع برخی اختلال‌ها در تجارت در کانال انگلیس نخواهد شد، زیرا صادرکنندگان بریتانیایی همچنان مشمول برخی کنترل‌های مرزی خواهند بود و هزینه‌ای برای شرکت‌ها به‌دنبال خواهد داشت و موجب تاخیرهای احتمالی در بنادر می‌شود. با این حال، این توافق یک نقطه عطف در روابط دیرینه دو طرف است. این توافق می‌تواند سنگ بنایی برای روابط دو طرف باشد و نشان دهد که چگونه می‌توانند با یکدیگر همزیستی داشته باشند البته پس از آنکه روابط عمیق ۴۷ ساله با خروج بریتانیا از اتحادیه دچار نوسان شد. اگر توافقی صورت نمی‌گرفت دو طرف در یک بن بست تلخ قرار می‌گرفتند و همین می‌توانست موجب مسموم شدن روابطشان طی سال‌های آتی شود.
فون در لاین گفت: «این یک جاده طولانی و پر پیچ و خم بود، اما ما تعامل خوبی داشتیم و اراده خود را نشان دادیم. این توافق لحظه پایان یک سفر طولانی است». برگزیت به‌عنوان طرحی برای اعمال حاکمیت انگلیس و کنار زدن محدودیت‌های اعمالی از سوی بروکسل است. این طرح که با شور و حرارت ضد مهاجرتی تشویق می‌شد باور داشت که یک بریتانیای مستقل عملکرد و آینده بهتری در جهان در حال تغییر خواهد داشت. در هر حال، توافق‌نامه اتحادیه اروپا با بریتانیا در دوره ریاست آلمان بر اتحادیه اروپا حاصل شد. بحث برگزیت در زمانه‌ای عجیب رقم خورد: از یکسو پوپولیست‌هایی مانند ترامپ ظهور کردند که موانعی در مسیر تجارت برافراشتند؛ از سوی دیگر، پاندمی کرونا جهانی‌سازی را در حالت دفاعی قرار داد؛ و پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری بحث برگزیت را زیر سوال برد و علامت سوال بزرگی بر سر آن قرار داد.
«لاندر- کاستل» در گزارش خود همچنین افزودند برای اینکه زمان کافی برای حل مسائل باقی‌مانده وجود داشته باشد، بریتانیا پذیرفت که تا پایان سال جاری به بسیاری از قوانین و مقررات اتحادیه اروپا عمل کند در حالی که مذاکره‌کنندگان در حال حک و اصلاح و چانه‌زنی بر سر ترتیبات جدید برای تجارت گسترده در کانال مانش هستند که ارزش آن ۹۰۰ میلیارد دلار در سال می‌شود. در هر حال، اگر این توافق‌نامه تایید شود، در یک ژانویه اجرایی می‌شود یعنی چهار سال و نیم پس از آنکه اکثریت شکننده‌ای از مردم بریتانیا رأی به خروج از اتحادیه دادند و باعث شد این کشور وارد بحث و جدال‌ها و اختلافات سیاسی سخت شود. بوریس جانسون که در انتخابات ۲۰۱۹ پیروز شد، متعهد شده بود که برگزیت را عملیاتی کند. او که لحنی پیروزمندانه داشت و از اینکه توانسته بود وعده خود را محقق سازد خوشحال به نظر می‌رسید، گفت: «برای اولین بار از سال ۱۹۷۳ ما یک کشور ساحلی مستقل خواهیم بود که کنترل کاملی بر آب‌های خود خواهد داشت».
اگرچه توافق جدید برای شرکت‌های دو طرف، امکان دسترسی ترجیحی به بازارهای یکدیگر در مقایسه با مقررات سازمان تجارت جهانی را فراهم کرده و این اطمینان را به‌وجود آورده که کالاهای وارداتی دو طرف از تعرفه و تعیین سهمیه معاف باشند، اما در مجموع توافقی که از اول ژانویه به اجرا گذاشته می‌شود، روابط اقتصادی دو طرف را در مقایسه با اکنون، محدودتر خواهد کرد. از جمله اینکه بر اساس آنچه در جریان مذاکرات بروکسل و لندن حاصل شده، تولید ناخالص داخلی بریتانیا پس از برگزیت در مقایسه با دورانی که عضو اتحادیه اروپا بود، ۴ درصد کاهش خواهد یافت. تحلیلگران بر این باورند که چنانچه لندن این اتحادیه را بدون رسیدن به توافقی ترک می‌کرد، افت تولید ناخالص داخلی این کشور تا ۶ درصد افزایش می‌یافت. در ادامه به برخی از امتیازاتی که دو طرف در جریان مذاکرات برگزیت بر سر اعطای آن به یکدیگر توافق کردند، اشاره می‌شود.
تجارت کالا
نقطه شروع مذاکرات بریتانیا و اتحادیه اروپا در این مدت، حول این محور بود که باید به توافقی برسند تا در چارچوب آن هیچ تعرفه‌ای بر کالاهای طرفین وضع نشود. آنها همچنین می‌خواستند برای حجم کالاهای بدون تعرفه‌ای که تبادل می‌شود نیز محدودیتی وضع نشود. مذاکرات در این باره به نتیجه رسید و به این ترتیب امتیازاتی که اتحادیه اروپا در چارچوب این بخش از توافق به لندن می‌دهد، فراتر از هرگونه امتیازی است که تا کنون در این موضوع به هر اقتصاد پیشرفته‌ای خارج از بازار واحد اروپا داده است. با وجود این امتیازات داده شده به لندن در این بخش کاملا متفاوت با امتیازات تجاری در زمانی بود که این کشور عضوی از بازار واحد اروپا محسوب می‌شد. از جمله اینکه با آغاز مرحله پسابرگزیت، یک مرز سخت گمرکی و نظارتی بین اتحادیه اروپا و بریتانیا به‌وجود خواهد آمد و کالاها تنها پس از عبور از مراحل کنترل، اجازه ورود به این اتحادیه را خواهند داشت.
رقابت تجاری عادلانه
موافقت اتحادیه اروپا در زمینه تجارت بدون تعرفه، منوط به موافقت بریتانیا با برقراری «شرایط برابر» برای فعالیت اقتصادی و قبول اصل رقابت تجاری عادلانه به‌ویژه در زمینه‌هایی همچون رعایت استانداردهای زیست محیطی و حقوق نیروی کار بود. بروکسل همچنین می‌خواست مطمئن شود که بریتانیا قصد اعطای کمک‌های دولتی نامحدود به صنایع خود را ندارد. حفظ «شرایط برابر برای بازی» یکی از پردردسر‌ترین موضوعات مذاکرات بود و هدف از آن هم اطمینان از فعالیت شرکت‌های دو طرف در یک محیط رقابتی عادلانه بود. رسیدن به توافق در این باره از آن رو سخت بود که بریتانیا دیگر ملزم به رعایت قوانین اتحادیه اروپا یا پاسخگویی در مقابل دیوان عدالت اروپا نبود.
ماهی‌گیری
توافق حاصل شده یک دوره گذار پنج سال و نیمه را ایجاد کرده که در جریان آن ماهی‌گیران اتحادیه اروپا می‌توانند وارد آب‌های بریتانیا شوند. اگرچه در این مدت سهمیه‌های اتحادیه اروپا در آب‌های بریتانیا در مقایسه با سطح فعلی آنها کاهش خواهد یافت اما اتحادیه حقوق قابل توجهی را برای ماهی‌گیری حفظ خواهد کرد. در وضعیت کنونی ارزش صید قایق‌های ماهی‌گیری اتحادیه اروپا در آب‌های بریتانیا سالانه حدود ۶۵۰ میلیون یورو است؛ این رقم در دوران گذار پنج ساله تا ۲۵ درصد کاهش می‌یابد و این باعث می‌شود ماهی‌گیران بریتانیایی بتوانند درآمد بیشتری کسب کنند. پس از پایان این دوره گذار، دسترسی به این آب‌ها بستگی به مذاکرات سالانه دو طرف دارد. در این گفت‌وگوها مقدار کلی گونه‌های مختلف قابل صید نیز مشخص خواهد شد. بریتانیا خواستار دوره انتقالی سه ساله بود در حالی که اتحادیه اروپا خواستار دوره‌ای ۱۴ ساله بود.
خدمات مالی
در پایان دوره گذار برگزیت یعنی در ۳۱ دسامبر سال جاری ۲۰۲۰، شهر لندن در موضوع خدمات مالی از بازار واحد اروپا خارج خواهد شد و پس از آن، دسترسی به بازار برای شرکت‌های خدمات مالی بریتانیا و اتحادیه اروپا براساس تصمیمات یکجانبه هر کدام از طرف‌های لندن و بروکسل ممکن خواهد شد. این تصمیم‌گیری‌های یکجانبه نیز با تکیه بر این موضوع که طرف مقابل تا چه اندازه درباره مقررات خدمات مالی سختگیر است، گرفته خواهد شد. بانک‌ها و بازرگانان نسبت به این شیوه تصمیم‌گیری ابراز نگرانی کرده‌اند و معتقدند چنین سیستمی از ثبات کمتری برخوردار است. به نوشته نیویورک‌تایمز، بخش مالی بریتانیا ۸۰ درصد اقتصاد این کشور را در بر دارد.
مهاجرت
آن دسته از اتباع بریتانیا و اتحادیه اروپا که اکنون ساکن سرزمین طرف مقابل هستند، با تکیه بر توافق بریتانیا با اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ میلادی می‌توانند همچنان از این حق سکونت استفاده کنند. اما بزرگ‌ترین تغییر در مقررات مهاجرت از اول ژانویه اعمال خواهد شد و بر اساس آن، بریتانیایی‌ها دیگر نمی‌توانند از مزایای حق آزادی رفت و آمد در اتحادیه اروپا بهره ببرند. منظور از حق آزادی رفت و آمد در اروپا، حق رفتن به هر کدام از کشورهای عضو این اتحادیه و حق اسکان یا جست‌وجوی کار در آن کشور است؛ آن هم با تکیه بر همان حقوقی که شهروندان آن کشور دارند. با وجود این بریتانیایی‌ها پس از برگزیت همچنان اجازه سفر کوتاه‌مدت آن هم بدون نیاز به ویزا به اتحادیه اروپا را خواهند داشت. پایان دادن به حق رفت و آمد آزاد اتباع اتحادیه اروپا به بریتانیا، یکی از اهداف اصلی برگزیت بود. لندن قصد دارد پس از خروج از این اتحادیه یک سیستم مهاجرتی جدید طراحی کند.
امنیت
اتحادیه اروپا و بریتانیا بر اهمیت ادامه همکاری در مبارزه با تروریسم و جرائم سازمان‌یافته تاکید داشتند؛ اما گفت‌وگوها در این زمینه به دلیل قصد بریتانیا برای فرار از صلاحیت دادگاه حقوق بشر پیچیده شده بود. با وجود این روز چهارشنبه میشل بارنیه، مذاکره‌کننده ارشد اتحادیه اروپا تأیید کرد که دو طرف راه‌هایی برای «همکاری نزدیک» در مورد موضوعات مهمی از جمله همکاری با آژانس‌های مبارزه با جرم در اتحادیه اروپا همچون یوروپول و دادگستری اروپا (یوروجاست) و به اشتراک گذاشتن داده‌های مربوط به جنایتکاران پیدا کرده‌اند.
مارک لاندر، در گزارش دیگری در تاریخ ۲۴ دسامبر برای نیویورک‌تایمز نوشت، اگرچه این توافق نیم‌بند حاصل شد اما از بسیاری جهات این معامله چهار سال و نیم از دنیا عقب است. جهان از سال ۲۰۱۶ به بعد تغییرات چشمگیری کرده است یعنی همان زمانی که اکثریتی شکننده رای به جدایی بریتانیا از اروپا دادند. در آن روزها چشم‌انداز یک بریتانیای چابک و مستقل- آزاد در توسعه صنایع نسل آینده و سودآوری مانند هوش مصنوعی و...- یک بحث جذاب بود. حامیان برگزیت قول ایجاد یک «بریتانیای جهانی» را داده بودند. این البته قبل از ظهور رهبران پوپولیست ضد مهاجرت و ضد جهانی‌سازی مانند ترامپ بود که موانعی برای تجارت و مهاجرت وضع می‌کردند. در طلوع پراضطراب ۲۰۲۱، اوضاع فرق خواهد کرد. جهان در انحصار سه قدرت اقتصادی قرار دارد: ایالات متحده، چین و اروپا. بریتانیا با نهایی کردن طلاق خود از یکی از آنها جدا شد و خود را در زمانه‌ای منزوی ساخت که مسیر پیشرفت خطرناک‌تر از گذشته است. «توماس رایت»، مدیر مرکز آمریکا و اروپای موسسه بروکینگز می‌گوید: «کل الگوی «بریتانیای جهانی» بازتاب یک جهان حمایت‌گرا و ملی‌گرایی که در آن زندگی می‌کنیم نیست. تبدیل شدن به یک معامله‌گر و تاجر آزاد جهانی در سال ۲۰۱۶ چیزی شبیه به کمونیست شدن در سال ۱۹۸۹ است». با این حال، بوریس جانسونی که رهبری برگزیت را در دست داشت ممکن است به لحاظ سیاسی از گردونه خارج شود.
