کووید-۱۹ نشست ریاض را به یک وبینار بزرگ تبدیل کرد
هشدار گروه ۲۰ درباره دوقطبی کرونایی
عکس: Reuters
فایزر و مدرنا اعلام کرده‌اند که واکسن‌های آنها افراد را ۹۵ درصد علیه ویروس کرونا مصون می‌کند و موضوعات مربوط به این خبر، از محورهای گفت‌وگوها در نشست دو روزه ثروتمندترین کشورهای جهان موسوم به گروه۲۰ است که از روز شنبه، یکم آذر، در ریاض پایتخت عربستان سعودی به‌صورت مجازی آغاز به کار کرد. اکنون با گذشت شمار مبتلایان در ایالات‌‌متحده از رقم ۱۲ میلیون نفر، شرکت‌های تولیدکننده واکسن امیدوارند که اداره نظارت بر کیفیت دارو در آمریکا تا اواسط ماه دسامبر این واکسن را تأیید کند و تولید انبوه آن بلافاصله شروع شود. شرکت فایزر اعلام کرده که تا پایان سال جاری میلادی می‌تواند حدود ۵۰ میلیون دز واکسن تولید کند که برای واکسینه کردن حدود ۲۵ میلیون نفر کفایت خواهد کرد.
ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی که میزبان نشست گروه ۲۰ است روز شنبه نسبت به این خبرها ابراز خوش‌بینی کرد اما گفت: «باید تلاش کنیم شرایطی فراهم شود که همگان به این داروها دسترسی مقرون به‌صرفه و عادلانه داشته باشند.» او با اشاره به شوک اقتصادی و خسارات اجتماعی ناشی از ویروس کرونا، اجلاس گروه ۲۰ را گشود و متعهد شد که این گروه تمام تلاش خود را برای غلبه براین بحران از طریق همکاری بین‌المللی به‌کار خواهد برد. آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان هم در این نشست ویدئویی گفت که چالش فراگیری چون ویروس کرونا تنها با یک تلاش فراگیر قابل حل است. رئیس‌جمهوری آمریکا دونالد ترامپ نیز پیش از رفتن به بازی گلف در ایالت ویرجینیا، نزدیک به دو ساعت از طریق تماس ویدئویی در این نشست مجازی شرکت کرد.
کشورهای مختلف، اکنون بار دیگر ناچار به اعمال محدودیت و تعطیلی شده‌اند. همزمان با نزدیک شدن زمستان و افزایش شیوع ویروس کرونا در سراسر خاورمیانه، مدیر منطقه‌ای سازمان جهانی بهداشت روز پنج‌شنبه در مورد موج دوم مرگبار کرونا در خاورمیانه هشدار داد و گفت که بیش از ۶۰ درصد از کل موارد جدید ابتلا در هفته گذشته از ایران، اردن و مراکش گزارش شده است.» در این شرایط رهبران گروه ۲۰ نسبت به دو قطبی شدن جهان در مواجهه با این بیماری تقسم جهان به فقیر و غنی ابراز نگرانی کرده‌اند. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه در این نشست مجازی تصریح کرد: «ما باید به هر قیمتی از ایجاد یک ماراتن جهانی که تنها افراد ثروتمندتر می‌توانند از خود در برابر ویروس محافظت کرده و زندگی عادی را شروع کنند، اجتناب کنیم.»
برای انجام این کار، اتحادیه اروپا از رهبران گروه ۲۰ خواست که به سرعت در یک پروژه جهانی برای واکسن‌ها، آزمایش‌ها و روش‌های درمانی - به نام دسترسی به ابزار مقابله با کووید-۱۹ موسوم به (ACT) - و مرکز COVAX ناحیه یورو برای توزیع واکسن، سرمایه بیشتری صرف کنند. اورسولا فون‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا در توییتر خود نوشت: «در اجلاس گروه۲۰ من خواستار ۵/ ۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای توسعه سریع ACT تا پایان سال ۲۰۲۰ برای خرید و تحویل آزمایش‌ها، درمان‌ها و واکسن‌های کووید-۱۹ در همه جا شدم.» او در این توییت خاطرنشان کرد که لازم است در این خصوص همبستگی جهانی نشان داده شود.
آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان به گروه۲۰ گفت: «آلمان بیش از ۵۰۰ میلیون یورو به این تلاش کمک می‌کند و طبق متن اظهارات خود، کشورهای دیگر را به پرداخت سهم خود ترغیب می‌کند.»
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه نیز پیشنهاد واکسن ویروس کرونای کشورش موسوم به اسپوتنیک -وی را داد و گفت که مسکو در حال آماده‌سازی واکسن‌های دوم و سوم است.
درخصوص کارآیی واکسن روسی هنوز سازمان بهداشت جهانی اظهارنظر نکرده است. چین نیز که خاستگاه این بیماری است پیشنهاد واکسن ساخت خود را داد و گفت که واکسن‌هایش در فاز نهایی به سر می‌برد. شی جین پینگ گفت: «چین تمایل قدرتمندانه‌ای برای تحقیق و همکاری برای تولید و توزیع این واکسن با سایر کشورها را دارد.: او تصریح کرد: «ما به کشورهای در حال توسعه پیشنهاد کمک خواهیم داد و تلاش می‌کنیم به‌طور منصفانه واکسن در اختیار این کشورها قرار بگیرد.» در این جلسه رهبران اروپایی با هشدار نسبت به شیوع پاندمی‌های بعدی گفتند که دنیا باید خود را آماده رویارویی با این نوع بیماری‌ها کند. صندوق بین‌المللی پول در گزارشی در این نشست گفت: «در حالی که اقتصاد جهانی در حال بهبود از این بحران عمیق بوده است، سرعت حرکت در کشورهایی که با ابتلای مجدد مواجهند، دوباره رو به کاهش است و پاندمی ممکن است زخم‌های عمیق‌تری ایجاد کند.» در این راستا آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد روز جمعه گفت: «به‌ویژه کشورهای فقیر و بدهکار بسیار آسیب‌پذیر که در پرتگاه نابودی مالی و تشدید فقر، گرسنگی و رنج‌های ناگفته به‌سر می‌برند.»
در پیش‌نویس اعلامیه این گروه آمده است که برای حل این مساله، گروه ۲۰ طرحی را برای تمدید مهلت پرداخت بدهی توسط فقیرترین کشورها تا اواسط سال ۲۰۲۱ مورد تایید قرار می‌دهد و رویکرد مشترکی هم برای رسیدگی به مشکلات فراتر از بدهی لحاظ می‌کند. دیوید مالپاس، رئیس بانک جهانی به گروه ۲۰ هشدار داد که عدم بخشودگی دائمی بدهی برخی از کشورها در حال حاضر می‌تواند منجر به افزایش فقر و تکرار بی‌نظمی‌های دهه ۱۹۸۰ شود. طرح تمدید پرداخت بدهیِ گروه ۲۰ به ۴۶ کشور کمک کرده است که ۷/ ۵ میلیارد دلار از پرداخت بدهی خود را به تعویق بیندازند و ۷۳ کشور که واجد شرایط هستند، از جانب گروه ۲۰ وعده کمک ۱۲ میلیارد دلاری را دریافت کرده‌اند.
یک مقام ارشد سازمان تجارت جهانی روز شنبه گفت: گروه ۲۰ اقتصاد بزرگ دنیا باید برای تامین چند تریلیون دلاری برای کشورهای در حال توسعه تلاش کنند تا از آسیب‌های اقتصاد جهانی که ناشی از بیماری پاندمی کووید-۱۹ است بکاهند. آلن ولف، معاون مدیرکل سازمان تجارت جهانی به رهبران گروه ۲۰ گفت که استفاده از تجارت برای کمک به زیربنای اقتصاد، تسهیل تجارت کالاهای اساسی پزشکی و اصلاح چارچوب نهادی تجارت جهانی بسیار مهم است.
ولف، به‌عنوان یک شهروند ایالات‌‌متحده، به رهبران گروه ۲۰ گفت: «وقتی محصولات کشاورزی جابه‌جا نشوند و کارخانه‌ها در کشورهای در حال توسعه بیکار شوند، بهبود جهانی برای همه به تاخیر می‌افتد.» مجمع جهانی اقتصاد در سال جاری اعلام کرد که پاندمی کووید-۱۹ شکافی را در امور مالی تجارت جهانی تشدید می‌کند که پیش از شروع بحران این شکاف در حدود ۵/ ۱ تریلیون دلار بود و در چنین شرایطی، بیش از ۵۰ درصد از درخواست‌های حمایت مالی از تجارت هم پذیرفته نشد. عدم دسترسی به تامین مالی تجاری، بیشترین لطمه را به کشورهای کمتر توسعه یافته می‌زند که هم اکنون از هزینه‌های بالای معاملات مالی رنج می‌برند. ولف گفت: «همکاری نزدیک بین موسسات مالی بین‌المللی، سازمان تجارت جهانی و بانک‌های تجاری بزرگ برای آزادسازی تریلیون‌ها دلار مورد نیاز برای این بودجه از اولویت برخوردار است.»
اجلاس ریاض؛ شرمساری برای حقوق بشر
برای عربستان سعودی، میزبانی نشست گروه ۲۰ در ریاض گامی است برای تحکیم وجهه و جایگاه جهانی این کشور. روسای دولت‌های ثروتمند جهان احتمالا از زیبایی‌های بدوی و البته جامعه در حال تغییرِ این پادشاهی متاثر خواهند شد و احتمالا ترغیب شوند که جنگ در یمن و قطعه قطعه شدن روزنامه‌نگار معروف را به گذشته بسپارند و سخنی از آن به میان نیاورند. برای منتقدان سوابق حقوق بشری عربستان سعودی، این رویداد بسیار متفاوت به نظر می‌رسد: یک فرصت طلایی است برای برجسته کردن سوء‌استفاده‌های این پادشاهی و فشار به رهبران جهان برای شرمسار ساختن ولیعهد این کشور محمد بن سلمان. «بن هوبارد» در گزارش ۲۱ نوامبر در نیویورک تایمز نوشت، با این حال، این نشست دو روزه که از شنبه (یکم آذرماه) شروع شد انتظار نمی‌رفت که امیدهای دو طرف را برآورده سازد. در عوض، ویروس کرونا این نشست را- همچون بسیاری از نشست‌های دیگر- به یک وبینار عظیم(حداقل۴۰ نفر) تبدیل کرد.
این خبر کاملا بدی هم برای شاهزاده محمد نبود. با وجود کارزارهای سخت کنشگران اما هیچ دولتی مبادرت به تحریم این نشست مجازی نکرد و همین گام مهمی در احیای وجهه این پادشاهی و ولیعهد آن در انظار رهبران جهان بود. «کارن یونگ»، محقق مقیم در موسسه امریکن اینترپرایز که اقتصادهای کشورهای خاورمیانه را مطالعه می‌کند، می‌گوید: «آشکارا است که اوضاع طبق برنامه پیش نرفت، اما این برای سعودی‌ها احتمالا یک امتیاز و یک خوش‌شانسی محسوب می‌شود». این محقق می‌افزاید، روسای دولت‌ها و دیگر مقام‌هایی که احتمالا تمایل نداشتند در قالب قاب‌های عکس در ریاض دیده شوند، در این نشست مجازی چیز چندانی برای از دست دادن نداشتند. به گفته «یونگ»، این نشست به نفع هدف این پادشاهی تمام شد؛ هدفی که بر اساس آن قرار بود عربستان به کشوری «برابر» در میان کشورهای قدرتمند جلوه‌گر شود. به عبارت دیگر، هدف این پادشاهی این بود که نشان دهد عربستان چیزی از قدرت‌های بزرگ کم ندارد و به‌عنوان قدرتی «برابر» با دیگران حضور دارد.
به گفته کارل یونگ، «این کنفرانس مجازی به نفع عربستان تمام شد و در اصل، نقطه قوتی برای این پادشاهی محسوب می‌شد. این نشست مجازی همچنین توانست جلوی هر گونه اقدام شرمسارکننده از سوی دیگر کشورها را بگیرد». در نشست مجازی عملا دست رهبران جهان برای انتقاد بسته است و آنها ترجیح می‌دهند به مسائل کمتر چالش‌آور بپردازند. این نشست بر محور مبارزه با کرونا، شروعی دوباره برای اقتصادهای آسیب دیده و کمک‌های مالی بالقوه برای کشورهای فقیرتری که از این ویروس به شدت آسیب دیده‌اند متمرکز بود. ملک سلمان، پادشاه عربستان، این نشست را روز شنبه با ویدئو کنفرانس افتتاح کرد و از کشورهای ثروتمند خواست اطمینان دهند که کشورهای فقیرتر نیز می‌توانند به ابزارهایی برای مبارزه با کرونا دست یابند. از جمله مباحثی که در این نشست مجازی مطرح شد می‌توان به تسویه بدهی کشورهای فقیر برای مقابله موثرتر با کرونا اشاره کرد. همچنین به پیشنهاد اتحادیه اروپا برای پیمان بین‌المللی برای همکاری و مبارزه با کرونا هم اشاره شد.
ترامپ اگرچه در لیست مشارکت‌کنندگان اصلی نبود اما از کاخ سفید در این نشست حضور یافت. او به جای مباحث معمول، شروع به ارسال توییت‌هایی در مورد ادعاهای بی‌اساس در مورد تقلب انتخاباتی در آمریکا و مسائلی از این دست کرد. در هر حال، گزارشگر نیویورک تایمز نوشت، گروه ۲۰ متشکل از ۱۹ کشور با اقتصادهای برتر به علاوه اتحادیه اروپاست که در مورد مسائل اقتصادی جهانی بحث می‌کنند. ریاست دوره‌ای این گروه در میان ۵ کشور می‌چرخد که یکی از میان این ۵ کشور ریاست اصلی را در دست می‌گیرد. این بار عربستان با کانادا، استرالیا و ایالات‌‌متحده هم گروه شده و از دسامبر گذشته ریاست آن را بر عهده دارد. این اولین بار است که یک کشور عربی ریاست این گروه را در دست می‌گیرد. گزارشگر نیویورک تایمز می‌افزاید پادشاهی سعودی تمایل دارد هم به‌عنوان بزرگترین صادرکننده نفت جهان شناخته شود و هم به مثابه فرصتی که در آن تغییر و تحولات اجتماعی و اقتصادی چشمگیری در حال اجراست که می‌تواند چهره این کشور را تغییر دهد. باعث و بانی تمام این تغییرات هم محمد بن سلمان است. او از سال ۲۰۱۵ که به قدرت رسید و عنان این پادشاهی را در غیاب پدر بیمارش به عهده گرفته است تلاش‌های زیادی به خرج داده تا برخی محدودیت‌ها را از زنان بردارد، صنعت گردشگری را تقویت کند و طرح‌هایی را برای تنوع بخشیدن به اقتصاد غیرنفتی انجام دهد. از جمله می‌توان به سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری عربستان برای تاسیس ۳۰۰ استارت‌آپ هوش مصنوعی اشاره کرد. سه سال قبل «محمد بن سلمان»، از طرح «چشم‌انداز ۲۰۳۰» برای ایجاد تحول عمیق در اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت پرده برداشت که شامل تمرکز بر فناوری‌های مدرن است. با این حال، هم او آغازگر حمله عربستان به یمن بود که به یک بحران عمیق بشردوستانه انجامیده است. همین محمد مبادرت به بازداشت و دستگیری روحانیون، تاجران، کنشگران و حتی برخی اعضای خاندان سلطنت کرده است.
در سال ۲۰۱۸، عوامل سعودی جمال خاشقجی، منتقد سیاست‌های سعودی را قطعه قطعه کردند. اگرچه به وجهه محمد خدشه وارد شد و درخواست‌هایی از سوی کنشگران برای تنبیه وی مطرح شد اما عملا این درخواست‌ها راه به جایی نبرد. این کنشگران امیدوار بودند که رهبران جهان در اجلاس گروه ۲۰ ضرب شستی به عربستان نشان دهند و از این فرصت برای آزادی زندانیان یا لااقل کاستن از فشار بر آنها استفاده کنند اما ظاهرا این هم راه به جایی نبرد. شهرداران پاریس، لندن، لس‌آنجلس، نیویورک و... هم سخنی از دعوت خود به این نشست مطرح نکردند اما برخی گروه‌های حقوق بشری اجلاس‌های آلترناتیوی را برگزار کردند تا سوابق حقوق بشری عربستان را در بوق و کرنا کنند. روز شنبه طی یک کنفرانس خبری «خالد الفالح»، وزیر دارایی عربستان، در جمع خبرنگاران حضور یافت. وقتی از او در مورد تیترهای منفی اخبار و احتمال عدم ورود سرمایه‌گذاران برای شرمسار کردن این کشور پرسیده شد، او پاسخ عجیبی داد. بسیاری گمان می‌کردند که این مقام سعودی از کنار این پرسش بگذرد اما در نهایت تعجب وی پاسخ خبرنگار را چنین داد:«سرمایه‌گذاران، خبرنگار نیستند. آنها به دنبال کشورهایی هستند که بتوانند به کارآمدی دولتشان اعتماد کنند؛ دولت و کشوری که از تصمیم‌سازی‌های اقتصادی درست برخوردار است».
«کارولین هاولی» هم در گزارش شنبه اول آذرماه در بی‌بی سی نوشت: برای عربستان برگزاری اجلاس گروه ۲۰ یک «افتخار ملی بزرگ» محسوب می‌شود اما برای فعالان حقوق بشر در اقصی نقاط دنیا، این مساله «یک شرمساری بزرگ ملی» و موجب «تالمات عمیق» است. بسیاری از کنشگران از رهبران جهان می‌خواستند این اجلاس را به فرصتی برای انتقاد از کارنامه حقوق بشری عربستان تبدیل کنند و مقام‌های این کشور را در راستای کاستن از فشار بر کنشگران مدنی زیر فشار بگذارند. «لوجانی الهتلول» برجسته‌ترین فعال حقوق زنان است که در سال ۲۰۱۸ دستگیر شد. خانواده‌اش می‌گویند وی مورد ضرب و شتم قرار گرفته، به او شوک الکتریکی داده‌اند و حتی تهدید به تجاوز هم شده است. این زن ۳۱ ساله یکی از منتقدان نظام پدرسالانه و قیم مآبانه سعودی است و سال‌ها کوشید تا حق رانندگی به زنان داده شود تا اینکه این خواسته او در سال ۲۰۱۸ محقق شد. اما از زندان نیز بی‌نصیب نماند.
گزارشگر بی‌بی سی همچنین نوشت: اگرچه عربستان هر گونه شکنجه را رد می‌کند اما از این اجلاس برای تقویت وجهه خود استفاده و اعلام کرد که در راستای «تقویت حقوق زنان و دختران در جهان حرکت می‌کند.» با این حال، الهتلول که روزگاری از سوی تایم قدرتمندترین زن جهان عرب نام گرفته بود اکنون دست به اعتصاب غذا زده تا به خانواده اش دسترسی یابد. «هلنا کندی» وکیل بریتانیایی هم گزارش‌هایی در مورد بازداشت فعالان زن منتشر کرده که به الهتلول هم اشاره کرده است. عفوبین‌الملل در نامه‌ای از بوریس جانسون خواسته بود اجلاس گروه ۲۰ را به فرصتی برای اعمال فشار بر ریاض تبدیل کند تا بدین وسیله فعالان حقوق زنان آزاد شوند یا فرآیند آزادی‌شان تسریع شود. عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجی عربستان، به بی‌بی سی گفت:«نظام قضایی عربستان مستقل است و تحت تاثیر فشارهای خارجی قرار نخواهد گرفت. ما اجازه نمی‌دهیم دیگران چیزی به ما دیکته کنند یا به ما بگویند چنین و چنان کنید. درست همان طور که ما به مردم آمریکا یا بریتانیا یا دیگر جاها نمی‌گوییم چنین و چنان کنند».
خبرگزاری آلمان هم در گزارش اول آذرماه خود با اشاره به اجلاس گروه ۲۰ در ریاض نوشت: اعضای پارلمان اروپایی از رهبران اتحادیه اروپا خواسته بودند حضور خود در اجلاس گروه ۲۰ در عربستان را در اعتراض به وضعیت حقوق بشر در عربستان تعلیق کنند یا حضور کمرنگ‌تری داشته باشند. اعضای پارلمان اروپایی در همین رابطه قطعنامه‌ای صادر کردند که «قوی‌ترین پیام سیاسی» به عربستان دو سال پس از کشته شدن خاشقجی بود. این قطعنامه ضمن محکوم کردن پیشینه حقوق بشری عربستان از رئیس کمیسیون اروپا و رئیس شورای اروپا خواسته بود در این اجلاس مجازی حضور نیابند. با این حال، این دو مقام اروپایی درخواست پارلمان را نادیده گرفته و گفتند اروپا نمی‌تواند در این نشست حضور نداشته باشد و غایب بزرگ نام گیرد.
