ابوظبی روز جمعه به مریخ می‌رسد؟
طراح ایرانی پروژه فضایی امارات
ساره امیری، وزیر علوم پیشرفته، سمت راست- عمران شرف، مدیر پروژه کاوشگر امید، سمت چپ
«پرتاب کاوشگر «امید» به‌دلیل بدی آب و هوا به تاخیر افتاد و احتمالا فردا از ژاپن به مریخ سفر کند»؛ این بخشی از گفته‌های دولت امارات بوده که قرار است نخستین کاوشگر خود را به مریخ یا همان مارس بفرستد. هدف دولت امارات حضور در کاوش‌های مرسوم در سیاره سرخ است. امارات جزو معدود کشورهایی است که سرمایه‌گذاری عظیمی روی صنعت هوا - فضای خود کرده است. حالا امارات امید دارد که کاوشگر «امید» موجب تحریک و انگیزش دانشمندان این کشور شود. نکته قابل توجه اینکه این پروژه توسط یک زن ایرانی‌الاصل اداره می‌شود و دولت امارات امید فراوانی به جاه‌طلبی‌های وی بسته است. به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، ساره امیری در حالی که به‌عنوان یک دختر در دوبی در حال قد کشیدن بود، مدام سرش در کتابی بود که عکس‌هایی از سیارات کهکشان راه شیری محتوایش بود. امیری در یک مصاحبه گفته بود: «اصلا نمی‌توانم چیزهایی را که در آن کتاب دیدم توصیف کنم؛ من خود در سیاره‌ای زندگی می‌کردم که در میان این همه سیاره جزو کوچک‌ترین‌ها بود.» وقتی او به سن دانشگاه رسید، چندین فرصت مطالعاتی در خاورمیانه برای ساره وجود داشت، اما وی ترجیح داد که علوم کامپیوتری را دنبال کند. اما حالا امارات قصد دارد تا به جوانان خود انگیزه دهد به سمت مشاغل فناورانه و علومی از این دست بروند و ساره هم به شغلی که در آسمان‌ها دنبالش بود، رسیده است. او تنها ۳۳ سال دارد و رئیس عملیات علمی و معاون پروژه تحقیقات فضایی در مریخ شده است. وظیفه این معاونت فرستادن کاوشگر به مریخ و ایجاد پایگاه تحقیقاتی در آن سیاره سرخ است. قرار است کاوشگر امید به‌زودی سفر خود را به مارس آغاز کند. در حالی که قرار بود روز سه‌شنبه کاوشگر امید به مارس فرستاده شود، این برنامه به خاطر بدی آب و هوا به تاخیر افتاد اما حالا ساعت ۴ و ۴۳ دقیقه عصر پنج‌شنبه به وقت محلی و روز جمعه به وقت خاورمیانه این کاوشگر به فضا فرستاده خواهد شد. این پرتاب جسورانه‌ترین حرکتی است که یک کشور ثروتمند نفتی به‌دنبال تحقق امیدهایش در حوزه‌ای دیگر، یعنی فضا است.
قرار است امارات این پرتاب را به‌طور مستقیم از سامانه «emiratesmarsmission» پخش کند. قرار است در ماه آینده خبرهای زیادی از مارس شنیده شود؛ به‌ویژه اینکه کاوشگری روباتیک قرار است یک سفر سریع به مریخ داشته باشد. پس از چندین بار تاخیر به‌دلیل مسائل شیمیایی موجود، قرار است در تاریخ سی ژوییه با ابزارهای جست‌وجو، کاوشگری در این سیاره سرخ از سر گرفته شود. در این راستا چین نیز جزو کشورهایی است که جاه‌طلبی‌های زیادی درباره سیاره سرخ داد و قرار است به‌زودی کاوشگر «تیان‌ون ۱» را به این سیاره بفرستد.
چهارمین عملیاتی که در پیش است به یک مریخ‌نورد روسی-اروپایی به نام «رزالنید فرانکلین» باز می‌گردد که به‌دلیل مشکلات فنی احتمالا با تاخیر به این سیاره سرخ فرستاده شود. اما پرتاب کاوشگر امید کوچکترین عملیات در میان سایر برنامه‌های مریخ‌نوردی به‌حساب می‌آید. امارات متحده عربی هنوز به فناوری پرتاب موشک دست پیدا نکرده است و به همین دلیل صنایع سنگین میتسوبیشی قرار است این وظیفه را بر عهده بگیرد. به‌رغم کوچک بودن این کاوشگر، انتظار می‌رود که در ماه فوریه به مریخ برسد. هزینه این پرتاب برای امارات ۲۰۰ میلیون دلار بوده و قرار است با خود سه وسیله را حمل کند: طیف‌سنج مادون قرمز، طیف‌سنج ماوراء بنفش و یک دوربین.
در این راستا «امید» قرار است از آب و هوای مریخ برای دانشمندان گزارش ارسال کند. در طول دو سال امید از توفان‌های گرد و غباری و سایر پدیده‌های آب و هوایی نزدیک به سطح مریخ خواهد گفت. با این حال ساخت امید تنها به خاطر این گزارش‌های آب و هوایی از مریخ نبوده است. عمران شرف، مدیر پروژه امید، روز سه‌شنبه در یک کنفرانس خبری گفت: «خیلی‌ها از ما می‌پرسند چرا فضا؟ ما قصدمان فقط رسیدن به مریخ نیست.» آن‌گونه که عمران شرف گفت، امارات قصد دارد تا با ترتیب دادن چنین برنامه‌هایی بچه‌های مدرسه‌ای را تشویق کند که به سمت علوم و فناوری روی بیاورند تا به این ترتیب امارات بتواند در آینده‌ای نه چندان دور از شر مسائل اساسی از جمله کمبود آب و غذا، انرژی و اقتصاد پسا نفتی رها شود. شرف می‌گوید: «ما می‌خواهیم توپ را قل دهیم و یک تغییر اساسی به‌وجود آوریم. این تغییر قرار است در ساختارهای فکری رخ دهد.» امارات پیش‌تر سه ماهواره رصد زمین را با همکاری یک شرکت اهل کره‌جنوبی ساخته و قرار است به تدریج سهم خود را در فضا و در این نوع مهندسی افزایش دهد. این کشور حتی برنامه دارد تا انسان را به فضا بفرستد. سال گذشته میلادی، امارات متحده عربی با یک فضاپیمای روسی نخستین فضانورد خود را به فضا فرستاد. هزاع المنصوری نزدیک به ۸ روز در یک ایستگاه بین‌المللی فضایی حضور داشت. برای ماموریت مریخ، این کشور رویکردی شبیه ارسال موشک‌های پیشین خود به فضا داشت و با دانشگاه «بولدر کلرادو» برای ساخت امید همکاری داشت. امید برای اولین‌بار در آنجا ساخته و برای آزمایش به دوبی فرستاده شد. در این راستا دانشمندان اماراتی پا به پای همتایان بولدری خود در توسعه این کاوشگر حضوری فعال داشتند و سرهم کردن و ساخت کاوشگر را از نزدیک یاد گرفتند. عمران شرف در این‌باره می‌گوید: «چیزی که دولت بارها به ما گفته، این است که ما نباید به خریدن اکتفا کنیم و باید خودمان در داخل آن را تولید کنیم.»
شکاف بزرگ علمی اما برای این کشور ساخت مریخ‌نورد بدون داشتن دانشمندی در این حوزه تا همین اواخر بود. اصلا انتخاب چنین شغلی در امارات تعریف نشده بود. حتی خود ساره امیری که رئیس شاخه علم است، به‌طور رسمی در مورد سیارات درس نخوانده است. پس از اینکه ساره امیری با مدرک علوم کامپیوتری از دانشگاه فارغ‌التحصیل شد، او وارد یک شرکتی در حوزه عیب‌یابی مشکلات شبکه شد اما این شغل وی را به اندازه کافی جذب نکرد. او قصد داشت چیزهای نو و بدیع طراحی کند و بسازد.
او در این اثنی یک آگهی از مرکز فضایی محمد بن رشید در دبی دید. در سال ۲۰۰۹ به‌عنوان مهندس برنامه‌های فضاپیمایی وارد این مجموعه شد. تا سال ۲۰۱۴ در این موقعیت شغلی قرار داشت و در آن سال او به ریاست شاخه علم این مجموعه رسید و مسوولیت ساخت و پرتاب کاوشگر امید را بر عهده گرفت. او هم‌اکنون در امارات پست وزارت علوم پیشرفته را هم بر عهده گرفته است. این وزارتخانه یک شورای مشورتی است که دانشمندان این کشور را در این نقطه گرد هم آورده است. اگر امارات زودتر توانسته بود دانشمندانی در حوزه فضا تربیت کند، زودتر می‌توانست کاوشگر امید را پرتاب کند. به همین منظور ساره امیری دنبال یک راه میان‌بر گشت: «تبدیل برخی از مراکز مهندسی مجموعه فوق‌الذکر در جهت تربیت نوآموزانی در حوزه سیارات و فضا با همکاری محققان ایالات متحده». امیری می‌گوید: «من در آنجا مستقر شده‌ام تا استعدادهای علمی درون سازمان را کشف کنم و به شیوه غیرسنتی این استعدادها را پرورش دهم.» با این حال شیوع ویروس کرونا، چالش‌های زیادی به‌وجود آورد. زمانی که ساخت کاوشگر امید در کلرادو به پایان رسید، با یک هواپیمای غول‌پیکر به دوبی فرستاده شد؛ جایی که قرار بود قبل از ارسال به ژاپن مورد آزمایش قرار گیرد. اما در پایان ماه فوریه شرف و خانم امیری متوجه شدند که انتشار این بیماری به هر حال در برنامه‌های آنها اختلال ایجاد خواهد کرد و به همین منظور برنامه را به تاخیر انداختند. امیری می‌گوید: «با این پیش‌زمینه ما روی طرحی کار کردیم تا بتوانیم زودتر به برنامه ژاپن برسیم.» این کشور برای اینکه از برنامه چندان عقب نیفتد، چندین مرحله از آزمایش‌ها را به سرعت به پایان برد و به این ترتیب توانستند سه هفته برنامه خود را جلو بیندازند. اما باز هم موانعی وجود داشت. ممنوعیت ورود مسافر از کشورهای خارجی به ژاپن یکی دیگر از این موانع مهم به حساب می‌آمد. یک تیم کوچک در ماه آوریل به قرنطینه فرستاده شدند. دو هفته بعد این تیم کوچک به همراه کاوشگر مریخ به ژاپن سفر کردند. به محض اینکه به ژاپن رسیدند، تمام کسانی که همراه این کاوشگر بودند، دوباره مجبور شدند به مدت دو هفته دیگر به قرنطینه بروند.
شرف و امیری اما می‌گویند برنامه حالا آماده است و برنامه ملی فضانوردی امارات بدون توجه به نتایجش پیش خواهد رفت. شرف می‌گوید: «دولت ریسک‌های موجود در این برنامه را می‌داند، تیم هم می‌داند. بیایید صادق باشیم. ۵۰ درصد احتمال دارد که این برنامه شکست بخورد.» او اما می‌گوید: «مهم‌ترین عایدی این برنامه تربیت این افراد برای آینده است.» شرف ادامه می‌دهد: «برای امارات این چیزی بیش از یک سفر است. امارات بیشتر به‌دنبال تاثیرگذاری است. رسیدن به مریخ فقط بخشی از اهداف ما است. اما اگر به آنجا نرسیم، این به معنای شکست ما نیست. شکست نیز یکی از گزینه‌های این کار است.»
