قاعده بازی در دیپلماسی ترکیه

قدیر گلکاریان استاد دانشگاه نییرایست قبرس بحث مهمی که در شناخت روش‌های پردازش منطقی دیپلماسی کشورها قابل توجه است، مبحث بازی دیپلماتیک در حفظ منافع بین‌المللی برای تثبیت و استقرار منافع ملی در دوره‌های زمانی مختلف است.

قاعده بازی دیپلماسی که توسط آلن برایان کالهامر در سال ۱۹۵۴ در علم سیاست مطرح شد، دربرگیرنده قواعدی است که دیپلماسی را بسان میز بازی شطرنج ترسیم می‌کند. در این بازی دولت‌ها در رابطه با اهداف خود، استراتژی‌های لازم را تعیین کرده و دوستان و دشمنان راهبردی خودشان را نیز در این میان برمی‌گزینند.  ایالات‌متحده نیز از سال ۱۹۵۹ برای نخستین بار بر این قضیه متمرکز شد. براساس نقشه مورد قبول و تنظیم شده در سال ۱۹۱۴ که ۴۲ منطقه در بین هفت قدرت سیاسی- نظامی آن زمان تقسیم شده بود، ترکیه یکی از بازیگران به‌شمار می‌رفت. پس از شکل‌گیری پیمان ناتو اهمیت ترکیه برای جامعه اروپا و به‌ویژه ایالات‌متحده آمریکا برای تسهیل مسیر دسترسی آبی- خاکی به سایر مناطق مهم در منتهی‌الیه قاره اروپا بیش از پیش مسجل شد. در سند راهبردی ایالات‌متحده آمریکا که در سال ۲۰۰۲ منتشر شد، ۳۴ منطقه به‌عنوان مناطق حساس صنعتی، تجاری یا امنیتی در جهان به‌شمار می‌روند.  ترکیه به‌رغم اینکه از زمان گذشته منطقه استراتژیک تجاری و امنیتی بود، اکنون به جمع بازیگران برخوردار از مناطق صنعتی و ترانزیت انرژی تبدیل شده است.

به همین دلیل کشورهای قدرتمند جهان در برابر ترکیه نمی‌توانند به صراحت سیاست خصمانه یا قهرآمیز مداوم و طولانی‌مدت را ادامه دهند و در عوض هرکسی تمایل به جذب ترکیه در اردوگاه سیاسی- اعتقادی و راهبردی خود دارد. دولتمردان و استراتژیست‌های کنونی ترکیه نیز با درایت و با تکیه بر علم سیاست روز توانسته‌اند برنامه‌ریزی لازم را در قاعده بازی در دیپلماسی پیش روی وزارت‌خارجه قرار داده تا ترکیه را در ادامه بازی موفق سازند.  تنش‌های موجود میان آنکارا- واشنگتن یا آنکارا- بروکسل(جامعه اروپا) هیچ‌گاه دوام نداشته است و نه تنها صاحبان کاخ سفید در دوره‌های مختلف که اتحادیه اروپا نیز در این رابطه همیشه جانب احتیاط و رعایت اصول رفتار سیاسی را نگه می‌دارد. ذکر این مقدمه به اظهارات امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه معطوف است که در مصاحبه خود با هفته‌نامه اکونومیست، پیمان ناتو را در شرایط مرگ مغزی توصیف کرده و عدم هماهنگی لازم میان ایالات‌متحده و شرکای اروپایی را نشانه چنین برداشتی دانسته است. به اعتقاد وی اعضای اروپایی پیمان ناتو باید به سمت و سوی ارتش واحد اروپایی که به‌نام پسکو مرکب از ۲۳ کشور اروپایی است، روی بیاورند.  این دیدگاه از چندی پیش با هدف شروع دوره جدید در ساختار دفاعی قاره اروپا مطرح شده است و مکرون نیز با در نظر گرفتن تمایزات سیاسی و اهداف متباین اتحادیه اروپا با ایالات‌متحده و همچنین اختلاف پاریس و واشنگتن بر سر حمله ترکیه به‌شمال سوریه و عملیات چشمه صلح، چنین موضوعی را مطرح ساخته است.  ناظران سیاسی بر این باورند که مکرون همیشه در سیاست خارجی خود دیدگاه‌های پوپولیستی را در عبور از ناتوانی‌های داخلی خود بیان می‌کند. ولی به‌نظر می‌رسد وی پیش از آغاز اجلاس سران ناتو در لندن با اردوغان در رابطه با عملیات نظامی ترکیه صحبت کرده و تصمیم اردوغان در آغاز عملیات و فشار بر نیروهای یگان‌های مدافع خلق را عاملی در عدم موفقیت سیاست فرانسه و حتی خود ایالات‌متحده می‌شمارد.

به‌طوری که اعلام خروج نیروهای آمریکایی از شمال سوریه از سوی ترامپ و بسترسازی گفتمانی از جانب مهره‌های مهم سیاسی آمریکا برای فردی همچون فرهاد عبدی شاهین (مظلوم کوبانی) که مستندات زیادی از عملکرد فعالیت‌های شورشی و تروریستی وی وجود دارد،خود نشان از رویکرد جدید مکرون دارد.  ایالات‌متحده با توافق انجام گرفته با ترکیه در ۷ اوت ۲۰۱۹ باعث شد که کاخ الیزه به این نتیجه برسد که فعالیت آن کشور در شکل‌گیری نظام سکولاریستی به کمک کردها در سوریه بی‌ثمر مانده و آمریکا بعد از چندی برای بهره‌برداری از منابع نفتی سوریه بار دیگر نیروهایش را از عراق روانه سوریه کرده است و این کشورهای اروپایی هستند که تنها بازنده ماجرای بحران سوریه شده‌اند. به‌طوری‌که اردوغان در سفر خود به مجارستان اعلام کرد که زندانیان داعشی اروپایی تبار را روانه کشورهایشان خواهد کرد و اگر اتحادیه اروپا حمایت مادی تعهد کرده خود در حمایت از پناهجویان سوری را عملی نسازد، مرزهای خود را برای عزیمت پناهجویان به قاره اروپا خواهد گشود. در همین حال آمریکا بعد از توافق ترکیه با روسیه در ۲۳ اکتبر سال‌جاری مایل نیست که کارآمدترین متحد خود در ناتو و همپیمان خود در منطقه را از دست بدهد و قرار است دیدار دو جانبه اردوغان با ترامپ ۱۳ نوامبر در کاخ سفید محقق شود.  ترکیه قاعده بازی را در استفاده از پتانسیل‌های منطقه‌ای به خوبی به‌کار می‌گیرد. اردوغان در دیدار خود با ترامپ خواستار شفافیت دولت آمریکا در رابطه با حساسیت‌های دولت ترکیه در حل معضلات خواهد شد. از مسائل کردها و حمایت آن کشور از کردهای سوری گرفته تا موضوع فتح‌الله گولن، خاتمه دادن به تنش موجود میان دو کشور در مساله جنگنده‌های اف ۳۵ و پرونده‌هالک بانک و عدم صداقت آمریکا در انجام تعهدات خود در بازه زمانی ۱۲۰ ساعته مشترک در آتش‌بس شمال سوریه در این دیدار سخن به میان خواهد آمد. گمان می‌رود آمریکا با توجه ناکارآمدی خود در خاورمیانه مشوق‌هایی را برای اردوغان منظور خواهد کرد و این موجب سردرگمی بسیاری از رهبران اروپایی همچون مکرون خواهد شد. ابراز عقیده اردوغان در مورد اعتراضات عراق با هدف کشاندن بحران به ایران و همدردی با تهران در آستانه سفرش به واشنگتن بسان پیام زرد هشداری به آمریکا در به چالش کشیدن اهداف آن کشور در قبال ایران است. همچنین ترکیه اعلام کرده است تا حضور نیروهای نظامی کشورهای مختلف در سوریه، آنکارا نیز خاک سوریه را به هیچ‌وجه ترک نخواهد کرد. این همان قاعده بازی دیپلماسی است که ترکیه در برابر متحدان و رقبای خود به‌خوبی به‌کار می‌گیرد.