رقابت بزرگان در مدیترانه شرقی

یورگوس لاکوتریپیس، وزیر انرژی، صنایع و تجارت جمهوری قبرس این خبر را طی کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرده و با انتشار این خبر نگاه تحلیلگران اقتصاد سیاسی در غرب و حتی روسیه و چین به منطقه مدیترانه شرقی با رویکردی جدید معطوف شد. براساس اظهارات کارشناسان اکسون موبیل، میزان ذخایر تثبیت شده در این منطقه بیش از پیش‌بینی اولیه بوده است. شرکت اکسون موبیل در همین حال اعلام کرده است که در آب‌های حوزه گلاکوس -۱

 نیز میزان ذخایر گازی قابل‌توجهی پیش‌بینی می‌شود. در شرایط فعلی شرکت اکسون موبیل به همراه شرکت نفتی قطر ۶۰درصد منطقه دهم را تحت فعالیت خود دارند. آغاز فعالیت‌های اکتشافی و حفاری در مدیترانه شرقی همراه با بروز تنش‌های جدی میان بخش ترک‌نشین قبرس و به‌ویژه ترکیه بوده است. پیش‌تر هدف این بود که با حل مساله قبرس میان دو بخش ترک و یونانی‌نشین و همگامی ترکیه در حل‌وفصل اختلافات و خارج کردن نیروهای نظامی خود که درخواست دولت قبرس جنوبی است، ترانزیت گاز از طریق خاک ترکیه به اروپا فراهم شود که این امر می‌توانست منافع زیادی را برای ترکیه فراهم بیاورد. اما شکست مذاکرات رهبران قبرسی و کشورهای ضامن در کنفرانس کرانس مونتانای سوئیس در ۴ ژوئیه سال ۲۰۱۷ باعث شد که گزینه‌های دیگری در برابر جمهوری قبرس قرار گیرد. عقد تفاهم‌نامه‌های همکاری میان یونان، اسرائیل، قبرس و مصر در زمینه مسائل سیاسی، اقتصادی، انرژی و امنیتی و معاهده همکاری در انتقال گاز از طریق قبرس به مصر از جمله این اقدامات محسوب می‌شوند. مصر قابلیت تبدیل گاز طبیعی به گاز مایع و ذخیره‌سازی آن را دارد تا بتواند منابع گازی منطقه را به بازارهای جهانی عرضه کند. در شرایط حاضر شرکت‌های انی ایتالیا و توتال فرانسه نیز در بلوک‌های دیگر مدیترانه درحال فعالیت و اکتشاف هستند که در صورت به نتیجه رسیدن حفاری‌های آنها ظرفیت‌های موجود در قبرس افزایش خواهد یافت.  در این میان رژیم اسرائیل در سال ۲۰۱۰ حوزه گازی لویاتان را با ذخیره گازی ۲۲ تریلیون مترمکعب کشف کرد و در ماه نوامبر سال گذشته بهره‌برداری از این حوزه گازی امکان‌پذیر شد. ذخیره گازی ۳۰ تریلیون متر مکعبی حوزه گازی ظهران مصر هم باعث شده است مدیترانه شرقی از نظر استراتژی انرژی مورد توجه قدرت‌های جهانی قرار گیرد. کارشناسان بر این عقیده‌اند که ذخایر گازی جمهوری قبرس برای عرضه به بازارهای جهانی نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی است. این امر به توسعه اقتصادی قبرس منجر شده و منطقه را مهم‌تر خواهد ساخت. در همین حال دولت ترکیه نیز با فرستادن کشتی‌های حفاری خود به نام‌های فاتح و بارباروس خیرالدین پاشا به مرمره، اژه و مدیترانه شرقی و حوزه آب‌های ساحلی قبرس شمالی درصدد آن است که منابع گازی و نفتی را کشف و استخراج کند. پیش‌تر فاتح دونمز، وزیر انرژی ترکیه از وجود ذخایر هیدروکربن و تثبیت آن در منطقه تراکیا خبر داده و درحال‌حاضر سکوی عملیاتی دیپسی مترو- ۱ وارد آب‌های منطقه شده و فعالیت‌های جدی خود را آغاز کرده است. از چندی پیش کشتی فاتح عملیات حفاری در منطقه آلانیا را در یکصد کیلومتری جنوب آنتالیا شروع کرده بود و کشتی بارباروس خیرالدین پاشا نیز تا منتهی‌الیه حدود جنوبی آب‌های ترکیه در مدیترانه برای عملیات سونداژ وارد منطقه شده که اعتراضات دولت جمهوری قبرس را در پی داشت و حتی ایالات‌متحده نیز حضور آن کشتی و رزمناوهای پشتیبانی ترکیه را مانعی در عملیات شرکت اکسون موبیل دانسته و هشدارهای ضمنی به آنکارا داده بود.

هفته پیش مولود چاووش اوغلو وزیرخارجه ترکیه به صراحت اعلام کرد هر گونه تحرک و تصمیم‌گیری در منابع هیدروکربن مدیترانه بدون کسب رضایت ترکیه غیرقابل قبول و حتی غیرممکن است. در این رابطه یونانی‌ها به صراحت اعتراف کردند که اگر ترکیه در تصمیماتی که در مورد منابع مدیترانه اتخاذ می‌شود، نادیده گرفته شود، طرفین و شرکای موجود دچار ناامیدی در اهدافشان خواهند شد.  به‌طوری‌که نیکوس کوچیاس وزیرخارجه سابق یونان در چهارمین همایش اقتصادی دلفی با محور تعامل در بحث انرژی در مدیترانه شرقی سخنرانی کرده و قاطعانه اعلام کرد که باید ترکیه را در تحولات و توسعه تجاری منطقه سهیم کرد. اگر یونان، قبرس و سایرین همه چیز را متعلق به خود بدانند، دچار ناامیدی و تاسف شدیدی خواهند شد. وی همچنین خواستار میانجیگری ایالات‌متحده در این رابطه شده بود. البته سفر کوشنر، داماد ترامپ به ترکیه در هفته گذشته و بحث در رابطه با مسائل منطقه‌ای و حتی قضیه انرژی در مدیترانه از محورهای مورد بحث دوجانبه‌ وی با مقامات آنکارا بوده است.

بدیهی است که ایالات‌متحده تمایلی به بی‌ثباتی در منطقه مدیترانه ندارد. از طرفی هر دو کشور یونان و ترکیه عضو ناتو و از هم‌پیمانان آمریکا بوده و واشنگتن نمی‌تواند در این رابطه موضع‌گیری جانبدارانه‌ای داشته باشد. از سوی دیگر ایجاد بسترهای لازم تسهیل و تمرکز منابع گازی منطقه و انتقال آن به اروپا از دو منظر برای ایالات‌متحده حائز اهمیت است. نخست اینکه وابستگی قاره اروپا به روسیه در مورد انرژی کاهش یافته و روسیه هر از گاهی نخواهد توانست برتری سیاسی- اقتصادی داشته باشد و در معادلات سیاسی منطقه تاثیرگذار شود. دوم اینکه، تجمیع ذخایر گازی حوزه مدیترانه اعم از اسرائیل، قبرس، مصر و یونان باعث خواهد شد که ثبات سیاسی- امنیتی در مدیترانه محض حمایت از آینده اسرائیل در دستور کار باشد. تشکیل اجلاس رهبران اتحادیه اروپا با اتحادیه عرب در شرم‌الشیخ مصر در چند روز گذشته و برنامه صلح خاورمیانه را باید از این منظر ارزیابی کرد.