تغییر توازن در شام

به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای‌اقتصاد»، نشریه اکونومیست در شماره این هفته خود ویژه‌نامه‌ای رابه مناسبت سال نو میلادی به‌عنوان طرح روی جلد خود قرار داده است. این نشریه در یکی از مقالات خود موضوع تصمیم دونالد ترامپ برای خارج ساختن نیروهای نظامی آمریکا از سوریه و پیامدهای آن را مورد بررسی قرار داد. در این مطلب آمده است: دونالد ترامپ از ابتدای کمپین انتخاباتی خود مواضع دمدمی مزاجی را نسبت به سوریه اتخاذ کرد. او در سال ۲۰۱۵ هشدار داد: «هرکس که پا در خاورمیانه گذاشته در باتلاق فرو رفته است.» اما سال بعد او در این باره تغییر نظر داد. وی اظهار کرد: «ما چاره دیگری نداریم؛ باید داعش را شکست دهیم.» این نظرات متناقض طی دو سال اخیر بین کاخ‌سفید و پنتاگون نیز دست به دست شده است. روز چهارشنبه، ۱۹ دسامبر در نهایت تردید ترامپ به پایان رسید. سارا سندرز، سخنگوی کاخ‌سفید شکست داعش را تنها دلیل ماندن نیروهای آمریکایی در طول مدت ریاست‌جمهوری ترامپ دانست و اعلام کرد که نیروهای نظامی این کشور به‌زودی از سوریه خارج خواهند شد. تاکنون مقامات کاخ‌سفید جزئیاتی از نحوه و زمان خروج آمریکا از سوریه اعلام نکرده‌اند، با این حال گزارش‌ها حاکی از آن است از اوایل سال ۲۰۱۹ روند خروج سربازان آمریکایی از سوریه آغاز خواهد شد. این تصمیم می‌تواند نشانه‌ای از یک تغییر قابل‌توجه در توازن قدرت در عرصه جنگ داخلی سوریه پس از هشت سال باشد. نیروهای آمریکا برای نخستین بار به‌طور جدی برای شکست داعش در سال ۲۰۱۵ وارد سوریه شدند. در آن زمان داعش موفق به تسلط بر مناطق گسترده‌ای از شرق سوریه و شمال عراق شده بود که گستره این مناطق به اندازه بریتانیا بود.

افراط‌گرایان داعشی با اعلام خلافت در این منطقه مدعی شدند که به‌نمایندگی از همه مسلمانان جهان سخن می‌گویند. امروز تقریبا تمامی مناطق تحت سلطه داعش توسط نیروهای محلی بازستانده شده‌اند که بسیاری از این نیروها با نظامیان آمریکایی همکاری داشته‌اند. اکنون حدود ۲ هزار نیروی آمریکایی در سوریه به‌ویژه در مناطق شمالی این کشور استقرار دارند و شماری دیگر از این نظامیان در محدوده مرز اردن فعالیت می‌کنند. این نیروها اغلب به راهنمایی جنگنده‌های آمریکایی، شکار اعضای ارشد داعش و آموزش گروه‌های کرد مسلح که نقش بسزایی در مبارزه با داعش داشته‌اند کمک می‌کنند. حضور آمریکا همچنین هدف ایجاد یک خاکریز در برابر نفوذ ایران در سوریه را دنبال می‌کرد. مقامات آمریکایی مدعی هستند که نیروهای ایرانی به دنبال ایجاد یک کمربند زمینی از تهران تا بیروت هستند تا بتوانند بدون هیچ مانعی کمک‌های تسلیحاتی را به حزب‌الله ارسال کنند.

ترامپ پیش‌تر نیز زمزمه‌هایی از خروج آمریکایی‌ها از سوریه را بر زبان آورده بود. با این حال به‌نظر می‌رسید ژنرال‌های نظامی او را متقاعد به ادامه حضور نظامی آمریکا در سوریه و کمک به نیروهای محلی کردند. سه روز پس از اظهار نظر او مبنی بر تمایلش برای خروج از سوریه او سه سایت نظامی دولت سوریه را به‌دلیل «استفاده از تسلیحات شیمیایی» بمباران کرد. پس از آن به نظر می‌رسید که مقامات آمریکایی اطمینان یافته بودند که ترامپ را برای ماندن در سوریه قانع ساخته‌اند. جان بولتون، مشاور امنیت‌ملی کاخ‌سفید در ماه سپتامبر گفت: «ما تا زمانی که نیروهای ایرانی خارج از مرز‌های این کشور حضور دارند سوریه را ترک نمی‌کنیم.» پیش‌تر نیز برت مک‌گرک، نماینده آمریکا در منطقه خاطرنشان کرد: «به اعتقاد من می‌توان گفت که آمریکا پس از شکست داعش باید در خاک سوریه باقی بماند چراکه هر اقدام دیگری جز این بی‌پروایانه خواهد بود.»

ممکن است سقوط شهر «هجین» که تا چند روز پیش در اختیار داعش بود ترامپ را به این نتیجه رسانده باشد که کار آمریکا در سوریه به اتمام رسیده است. ترامپ تمایل زیادی به سرنگونی بشار اسد که مورد حمایت روسیه و ایران است ندارد. اما باید در نظر داشت که ادعای ترامپ مبنی بر شکست داعش نادرست است. این گروه تروریستی هنوز هم تعدادی از روستا‌های سوریه در شرق فرات را در اختیار دارد. حتی به‌رغم کاهش محدوده نفوذ داعش، این گروه همچنان قابلیت خود را در حملات غافلگیرانه حفظ کرده است. آنها در ماه نوامبر، ۳۰ مبارز کرد را اسیر کردند. در آن سوی مرزها و در عراق، داعش حملات خود را در استان‌ کرکوک افزایش داده است. تعداد دقیق اعضای این گروه مشخص نیست اما داعش اکنون نیز باید چند هزار نیروی نظامی را در اختیار داشته باشد. این گروه تروریستی همچنان به تبلیغات عقیدتی خود ادامه می‌دهد.

از سوی دیگر ایران نیز ممکن است با خروج آمریکا نیروهای شبه‌نظامی خود را به سمت شرق سوریه و در نزدیکی مرز عراق حرکت دهد. اگر آمریکا پایگاه خود در جنوب سوریه را تعطیل کند، نیروهای تحت حمایت ایران آزادی بیشتری برای فعالیت در این منطقه خواهند داشت. این موضوع می‌تواند موجب واکنش اسرائیل شود. تل‌آویو تاکنون نیز چند حمله نظامی علیه نیروهای تحت حمایت ایران در سوریه انجام داده است.

اما بزرگ‌ترین بازنده خروج آمریکا از سوریه کردها خواهند بود که از هر جهت مورد تهدید هستند. آنها بخش‌هایی از شمال شرق سوریه را در نزدیکی مرز‌های ترکیه کنترل می‌کنند. که البته ترکیه این دسته از کرد‌ها را تروریست می‌داند. ترکیه با حضور نظامی خود در شمال سوریه مانع از به هم پیوستن کرد‌ها شده است. آنکارا از سال ۲۰۱۶ دو عملیات نظامی علیه کرد‌ها انجام داده است. در ۱۲ دسامبر نیز این کشور وعده انجام عملیات جدیدی را داد. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرد که این کشور در روزهای آتی به کرد‌های مستقر در شرق رود فرات حمله می‌‌کند. این در حالی است که حضور نیروهای آمریکایی در این منطقه تاکنون موجب ممانعت از بروز چنین حمله‌ای شده بود. مساله‌ای که مشخص است آنکه خروج آمریکا پایان مصیبت‌های سوریه نخواهد بود.