چهل سالگی اصلاحات اقتصادی چین

رئیس‌جمهوری چین دیروز سه‌شنبه (۲۷ آذرماه) خواستار اجرای اصلاحات شد؛ اما هیچ تدبیر مشخص جدیدی در سخنان خود به مناسبت چهلمین سالروز حرکت چین به سوی آزادسازی بازار ارائه نکرد. شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین در سخنرانی طولانی خود با حمایت از اقتصاد این کشور رهنمودهایی هم برای توسعه بخش‌خصوصی داشت و گفت: چین تلاش‌هایش را برای آغاز و تضمین اجرای اصلاحات مهم گسترده خواهد کرد. «کوین یائو»، گزارشگر رویترز، در گزارش ۱۸ دسامبر به نقل از رئیس‌جمهوری چین نوشت: «ما باید، بدون تردید، توسعه اقتصاد دولتی را تقویت کنیم؛ درحالی‌که بدون تردید، تشویق، حمایت و هدایت توسعه اقتصاد غیردولتی را تقویت می‌کنیم.» به نوشته گزارشگر رویترز، حمایت اساسی چین از بخش دولتی اش یکی از موارد اختلافی چین با آمریکاست.

سخنرانی شی‌جین‌پینگ در چهلمین سالروز آغاز کمپین «اصلاحات و گشایش» دنگ شیائوپینگ، از رهبران پیشین چین، مطرح شد. این سیاستمدار چینی از اواخر دهه ۱۹۷۰ تا اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی حاکم چین بود و رشد صنعتی سریعی به‌وجود آورد که اقتصاد چین را به دومین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل کرد. رئیس‌جمهوری چین در سخنرانی خود همچنین به سایر کشورها هشدار داد تا به چین چیزی «دیکته» نکنند. او گفت: «هیچکس در جایگاهی قرار ندارد که به مردم چین دیکته کند که چه کاری انجام بدهند یا ندهند. ما باید قاطعانه آنچه باید و می‌تواند تغییر کند اصلاح کنیم و باید قاطعانه چیزی که نباید و نمی‌تواند تغییر کند، اصلاح نکنیم.» «شی» بر رهبری حزب حاکم کمونیست چین در تمام ابعاد جامعه تصریح کرده و گفت: اصلاحات باید با بهبود نظام سوسیالیستی با مختصات چینی همراستا باشد. «شی» گفت: «گشایش پیشرفت می‌آورد؛ درحالی‌که انسداد به عقبگرد منجر می‌شود. هر گام اصلاحات و گشایش آسان نیست. در آینده، ما ناگزیر با تمام انواع خطرات و چالش‌ها و حتی توفان‌های غیر قابل تصور مواجه خواهیم شد.» او در این سخنان بر نقش حزب کمونیست هم تاکید کرد.

رئیس‌جمهوری چین این سخنان را در بحبوحه افزایش فشارها برای تسریع اصلاحات و تقویت دسترسی بازار برای شرکت‌های خارجی مطرح می‌کند و همزمان با جنگ تجاری ایالات‌متحده علیه اقتصاد چین روبه‌رو است. اظهارات رئیس‌جمهور چین نتوانست موجب تهییج سرمایه‌گذاران شود و شاخص بازار سهام چین هم بیش از یک درصد سقوط کرد. «شی» افزود که کشورش «هرگز به دنبال هژمونی جهانی» نخواهد بود. او افزود: «چین درحال نزدیک شدن به مرکز عرصه جهانی است و به‌عنوان سازنده صلح جهانی شناخته می‌شود؛ یک مشارکت‌کننده در توسعه جهانی و یک مدافع نظم جهانی.» در سخنرانی خود بارها اشاره کرد «تمام گروه‌های قومی» باید پشت حزب حاکم متحد شوند. به‌نظر می‌رسد این اظهارات واکنشی به انتقادات بین‌المللی از سیاست‌های چین در منطقه سین کیانگ، واقع در غرب چین باشد که سکونتگاه یک میلیون اقلیت مسلمان است که عمدتا اویغور هستند و بسیاری از آنها به کمپ‌ها فرستاده می‌شوند.

رئیس‌جمهوری چین بر کنترل کامل حزب کمونیست بر کل این کشور تاکید کرد. او گفت: «چه حزب، چه دولت، چه ارتش، چه مردم عادی یا دانشجویان، چه ‌شرق، چه غرب، چه جنوب، چه شمال یا مرکز کشور، این حزب بر همه چیز رهبری دارد.» گزارشگر رویترز به نقل از «یوناس شورت»، یکی از تحلیلگران مسائل چین مستقر در این کشور می‌نویسد: «با وجود وعده‌های مهمی که در سخنرانی‌اش داده بود؛ اما چیز چندانی در این سخنرانی نبود.» این تحلیلگر می‌نویسد اکنون توجهات به «کنفرانس مرکزی اقتصادی کار» معطوف شده که قرار است طی چند روز آینده در مورد خط سیر سیاسی متمرکز باشد.

جنگ تجاری بسیاری از بنگاه‌ها، مشاوران دولتی و اندیشکده‌ها را ترغیب کرده که خواستار اصلاحات سریع‌تر و آزادی بخش‌خصوصی از زیر یوغ کنترل دولتی شوند تا اعتبار بیشتری در میدان رقابت و سرمایه بیابند. روسای‌جمهوری چین و آمریکا اوایل ماه جاری یک آتش بس ۹۰ روزه اعلام کردند که موجب شد وضع تعرفه‌های تنبیهی فعلا متوقف شود. با این حال، در سخنرانی «شی» ظاهرا نشانی از رهایی بخش‌خصوصی نبود، بلکه وی بر «توسعه اقتصاد دولتی» و «هدایت» توسعه بخش‌های غیردولتی تاکید کرد. رئیس‌جمهوری چین روز سه‌شنبه در سخنرانی خود گفت: «ما توسعه اقتصاد دولتی را پیش خواهیم برد، همان‌طور که توسعه اقتصاد غیردولتی را نیز هدایت خواهیم کرد.» چهل سال پیش که دنگ شیائوپینگ عملا رهبری چین را در دست گرفت، سیاست «درهای باز» را کلید زد؛ سیاست‌هایی که به تغییرات گسترده‌ای در اقتصاد آن کشور انجامید. طی چهار دهه گذشته چین به دومین قدرت بزرگ اقتصادی جهان تبدیل شده و بنا بر داده‌های بانک جهانی آمار کسانی که زیر خط فقر زندگی می‌کردند، از سال ۱۹۸۱ تا ۲۰۱۲ از ۸۸ درصد به ۵/ ۶ درصد کاهش یافته است. اما از نظر سیاسی چین همچنان تحت کنترل یک حزب و اعضای ارشد آن اداره می‌شود. شی افزود: «پرچم سوسیالیسم همواره بر فراز سرزمین چین افراشته خواهد بود.» رهبر چین هرچند از اصلاحات بیشتر سخن گفت؛ اما جزئیات چندانی در مورد آن ارائه نکرد. وی گفت: «ما قطعا باید دست به اصلاح آنچه باید و می‌تواند عوض شود بزنیم، و آنچه را که نباید و نمی‌شود، قطعا نباید اصلاح کنیم.»

«شی» در ادامه سخنان خود با گریز به اقتصاد گذشته کشورش گفت: «کوپن غلات، کوپن لباس، کوپن گوشت، کوپن ماهی، کوپن روغن و تمام انواع کوپن‌هایی که روزگاری مردم نمی‌توانستند بدون آن زندگی کنند به موزه‌ها و تاریخ پیوسته است. رنج علیم گرسنگی، فقدان غذا و لباس و تمام دشواری‌های دیگری که برای هزاران سال ملت ما را در خود فرو برده بود همگی از این کشور رخت بربسته‌اند و دیگر باز نخواهند گشت.» در سخنرانی رئیس‌جمهور چین روسای برخی از بزرگ‌ترین شرکت‌های چینی مانند علی بابا، جیلی و ... هم حضور داشتند. سخنرانی رئیس‌جمهوری چین درحالی‌ انجام گرفت که انتقادهای گسترده‌ای از پکن در مورد نحوه و میزان دسترسی شرکت‌های خارجی به بازارهای آن می‌شود. بسیاری از طرف‌های خارجی در داد و ستد با جمهوری خلق، خواستار بهبود دسترسی شرکت‌های غیرچینی به بازار آن هستند. «کوین یائو» گزارشگر رویترز در ادامه می‌افزاید: «شی» وعده داد که از نقش دولت در اقتصاد بکاهد؛ اما نشانه‌ای برای آن ارائه نکرد. با این حال، برخی تحلیلگران می‌گویند اقتصاد چین که به‌دنبال جنگ تجاری با آمریکا لطمه زیاد دیده است احتمالا در مسیر آزادسازی بیشتر و کاهش نقش دولت در اقتصاد حرکت کند. یعنی اجبار بیرونی وی را وادار به چنین کاری کند. «ژانگ لیفان»، منتقد سیاسی مستقر در پکن، با تایید این مساله می‌گوید: «او از ضرورت دولت قوی، بنگاه‌های دولتی بزرگ و قدرتمند و سرمایه‌گذاری‌های کلان سخن گفت. ظاهرا موضع او در این باره تغییر نکرده است؛ اما ممکن است تحت فشار بیرونی اقتصاد غیردولتی را هم از زیر سلطه دولت به در آورد و نقش بیشتری به اقتصاد خصوصی بدهد.»  در هر حال، رئیس‌جمهور دومین اقتصاد بزرگ دنیا در این سخنرانی طولانی گفت: «پایبندی به هماهنگی کشوری ثروتمند و ارتش قوی؛ ساختن ارتشی قدرتمند که با جایگاه چین در جهان و توسعه این کشور منطبق است؛ وظیفه راهبردی سوسیالیسم چین است.»

«لی لی کیو» در گزارش ۱۸ دسامبر برای گاردین نیز به جنبه دیگری از سخنرانی «شی» اشاره می‌کند و می‌گوید سخنرانی «شی» حاکی از نوعی اعتماد به نفس و پرخاشگری از سوی او بود. او ضمن اینکه خواستار «تحقق رستاخیز بزرگ ملت چین» شد؛ اما سخنرانی‌اش حاکی از نقشه راهی برای آینده اقتصاد و سیاست در این کشور بود.