پیام انتصاب سفیر جدید ایالات متحده در ریاض چیست؟

ماموریت ژنرال «ابی زید» در عربستان

دنیای اقتصاد : دونالد ترامپ رئیس‌‌جمهوری آمریکا، سه‌شنبه ۱۳ نوامبر ۲۰۱۸ برابر با ۲۲ آبان ماه ۹۷ اعلام کرد که جان ابی زید ژنرال بازنشسته را به سمت سفیر ایالات‌متحده در عربستان سعودی منصوب می‌کند. این سمت از زمان روی کار آمدن ترامپ، خالی مانده بود. آخرین سفیر آمریکا «جوزف دابلیو وستفال» نام داشت که از ۲۸ مارس ۲۰۱۴ تا ۹ ژانویه ۲۰۱۷ سفیر ایالات‌متحده در عربستان بود.

ژنرال ابی‌زید (۶۷ساله) تباری لبنانی دارد و از خانواده مسیحیان کاتولیک است. او زبان عربی را به خوبی صحبت می‌کند و ۳۴ سال درارتش آمریکا خدمت کرد‌ه است. این ژنرال چهار ستاره آمریکایی در شش نبرد این کشور (عمدتا در منطقه خلیج‌فارس و خاورمیانه) حضور داشته و به‌خاطر حضور در جنگ‌های کویت، عراق و افغانستان برای کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس چهره شناخته شده‌ای است. او پیش از بازنشسته شدن در سال ۲۰۰۷، ریاست مرکز فرماندهی آمریکا (سنتکام) را نیز برعهده داشت. سنتکام بر عملیات نظامی آمریکا در منطقه‌ای متشکل از ۲۷ کشور از شاخ آفریقا، شبه‌جزیره عربستان تا آسیای جنوبی و آسیای مرکزی، که بیشتر خاورمیانه را پوشش می‌دهد نظارت می‌کرد.

ابی زید در اول مه ۲۰۰۷ پس از ۳۴ سال خدمت نظامی بازنشسته شد. سپس به‌عنوان عضو پیوسته به استخدام انستیتو هووردر دانشگاه استنفورد درآمد. ژنرال ابی زید مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه‌ ‌هاروارد گرفت و پایان‌نامه‌اش را نیز درباره هزینه‌های نظامی عربستان سعودی و نحوه تصمیم‌گیری در مورد آن نوشت. وی سابقه تدریس در دانشگاه عمان را هم در کارنامه خود دارد. «کریستین وانگ»، در گزارش ۱۳ نوامبر خود در CNBC نوشت، این ژنرال بازنشسته «مدال خدمات برجسته دفاعی»، «مدال خدمات برجسته ارتش»، «لژیون شایستگی» و «ستاره برنز»ی را دریافت کرده است. او اکنون یکی از اعضای شورای روابط خارجی است و در مورد مسائل امنیتی بین‌المللی و ملی مشورت می‌دهد. او همچنین به‌عنوان مدیر «برنامه‌های استراتژیک و سیاست‌های ستاد مشترک» و همچنین «مدیر ستاد مشترک» کار کرده است. این ژنرال آمریکایی کوله باری از تجربیات در خاورمیانه دارد. او در مقطع بحران هسته‌ای ایران بر این ایده تاکید داشت که امکان همکاری و همزیستی با ایران هسته‌ای وجود دارد. او برای توجیه استدلالش به دوران جنگ سرد و روابط و قراردادهای امنیتی و نظامی ایالات متحده با شوروی هسته‌ای اشاره می‌کرد. حال سوال این است که چرا دولت ترامپ او را برای سفارت آمریکا در عربستان انتخاب کرده‌است؟

انتخاب ابی زید؛ نظارت بر عربستان

گویا ترامپ به نظامیان علاقه خاصی دارد. برخی از گماشتگان او در پست‌های مختلف از میان نظامیان انتخاب می‌شوند. پایگاه اینترنتی The National در گزارش ۱۴ نوامبر خود نوشت: «ترامپ علاقه‌مند به ژنرال‌های سابق است. هم اکنون جیمز متیس به‌عنوان وزیر دفاع و جان کلی به‌عنوان رئیس کارکنان در دولت او مشغول به کارند هرچند، او برخی از ژنرال‌هایی که با او همفکر نبودند را برکنار کرد.» جان کلی ژنرال بازنشسته سپاه تفنگداران دریایی ایالات‌متحده آمریکا و فرمانده سابق فرماندهی جنوبی ایالات‌متحده (USSOUTHCOM) است. کلی پیش‌تر از فوریه ۲۰۰۸ تا فوریه ۲۰۰۹ به‌عنوان ژنرال فرمانده نیروی چند ملیتی در غرب عراق، و در اکتبر ۲۰۰۹ به‌عنوان فرمانده نیروهای ذخیره تفنگداران دریایی و تفنگداران دریایی شمال فعالیت کرد. این گزارش معتقد است: «انتخاب جان ابی زید ترامپ را به سوی ژنرالی دیگر می‌کشد که قرار است پستی مهم در یکی از مراکز مهم فعالیت غرب در خاورمیانه دریافت کند: ریاض.» به نوشته این پایگاه اینترنتی، ابی زید «این آینده‌نگری را داشت که بگوید آمریکایی‌ها پس از صدام حسین وارد نبردهای چریکی کلاسیک خواهند شد درحالی‌که همقطارانش از پیروزی سریع سخن می‌گفتند.» اما سوال اساسی این است که چرا ترامپ او را برای پست سفارت در عربستان برگزید؟ آیا ژنرال مذکور حائز ویژگی‌هایی است که دیگران از آن بی‌بهره‌اند؟

۱- پایگاه اینترنتی The National در گزارشی به قلم «جویسی کارام» در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۸ نوشت از زمان فاش شدن جزئیات مربوط به مرگ جمال خاشقجی و گزارش سیا دال بر مقصر بودن محمد بن‌سلمان و از سوی دیگر به‌دلیل اینکه از ژانویه ۲۰۱۷ آمریکا در عربستان فاقد سفیر بود،در عمل جرد کوشنر، داماد و مشاور ترامپ، همه کاره سیاست خارجی آمریکا در عربستان بود.

 در واقع، به‌دلیل فقدان سفیر در عربستان، این کوشنر بود که یکه تاز سیاست آمریکا در این کشور بود. به نوشته «کارام»، انتصاب ابی زید به‌عنوان سفیر آمریکا در عربستان در حقیقت برای جلوگیری از موازی‌کاری در دولت آمریکا و در نهایت محدود کردن قدرت عمل کوشنر بود. اما این سوال مطرح می‌شود که آیا ابی زید به‌دلیل محدود کردن احتمالی کوشنر با ترامپ اصطکاک نخواهد یافت؟ «مارک لینچ»، تحلیلگر نشنال اینترست در توییتی می‌نویسد: «بعید است که ابی زید کانال‌های موازی و پشت پرده کوشنر را تحمل کند.» به نوشته جویسی کارام، خلأ دیپلماتیک در ریاض باعث شده بود که کوشنر مدیریت روابط با ریاض و نظارت ترامپ بر این کشور را در دست بگیرد. محتمل است که با انتخاب ژنرال ابی زید، لااقل سیاست خارجی آمریکا در قبال عربستان به سر و سامان جدیدی برسد.

«پیتر برگن»، تحلیلگر سی.ان.ان نیز در تحلیل ۱۹ نوامبر خود مدیریت روابط با عربستان را دلیل اصلی اعزام او به ریاض می‌داند. «جرالد فیرشتین»، سفیر سابق آمریکا در یمن و مدیر فعلی موسسه خاورمیانه، می‌گوید انتخاب ابی زید موجب نظارت دیپلماتیک واقعی‌تر بر روابط آمریکا – عربستان خواهد شد زیرا خلأ تقریبا دو ساله موجب شده بود که کانال‌های سیاسی سنتی آمریکا که از سوی وزارت‌خارجه دنبال می‌شد تضعیف شود. او به The National گفت: «انتخاب ابی زید پایانی است بر دو سال خلأ دیپلماتیک و نظارت موثرتر بر عربستان.»

۲- دلیل دیگری که The National برای انتخاب ژنرال ابی زید مطرح می‌کند نظارت دقیق‌تر آمریکا بر جنگ یمن است. این باور وجود دارد که ایالات‌متحده در تحولات یمن یک رویکرد دووجهی را دنبال می‌کند: یک وجه استراتژی آمریکا را مارتین گریفیتس، دیپلمات بریتانیایی و از اندیشمندان دانش روابط بین‌الملل، به‌عنوان نماینده سازمان ملل در امور یمن هدایت می‌کند. «ریان براون» و «باربارا استار»، گزارشگران سی‌ان‌ان در ۱۰ نوامبر (۱۹ آبان) به نقل از جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا، نوشتند ایالات‌متحده و سعودی «بر حمایت از حل‌وفصل درگیری به رهبری مارتین گریفیتس، نماینده ویژه سازمان ملل، تمرکز دارند.» وجه دیگر را قرار است احتمالا ابی زید به پیش ببرد.

در همین رابطه « براون- استار» می‌نویسند دو دیدگاه در واشنگتن در مورد جنگ یمن وجود دارد: (الف) اینکه واشنگتن با همکاری ریاض قصد دارد سیگنال‌هایی به دنیا مخابره کند که نشان دهد دولت ترامپ به‌دنبال کاهش حمایت خود از عربستان در جنگ یمن است. در قاموس حامیان این دیدگاه، این اقدام گامی پیشدستانه و با رضایت سعودی است تا مانع تحریم‌های گسترده آمریکا شوند. همچنین، تصمیم هماهنگ واشنگتن و ریاض برای پایان دادن به سوخت‌رسانی به جنگند‌ه‌های ائتلاف عربی می‌تواند به تلاش هر دو کشور برای جلوگیری از ورود کنگره به این موضوع تعبیر شود. اقدام به توقف سوخت‌رسانی هوایی در بحبوحه فشار قانون‌گذاران دموکرات و جمهوری‌خواه اتخاذ شده که خواستار توقف فروش سلاح آمریکا به ریاض و توقف سوخت‌رسانی به جنگنده‌های ائتلاف سعودی شدند.

به همین دلایل است که دو کشور در اقدامی پیشدستانه و تاکتیکی کوشیدند از بار فشار بر سیاست خارجی خود بکاهند. دیدگاه دوم معتقد است که توقف سوخت‌رسانی هوایی مقدمه‌ای برای پایان جنگ یمن و احتمالا تاوان قتل خاشقجی است. این دیدگاه معتقد است اگرچه در روز ۲ اکتبر یک قتل رسوا‌کننده در کنسولگری عربستان در ترکیه رخ داد و اگرچه آمریکا تمایل چندانی به مجازات ولیعهد عربستان ندارد و به یک «تشر» بسنده کرده، اما پربیراه نیست که بگوییم ولیعهد عربستان احتمالا تاوان قتل خاشقجی را با خاتمه بحران در یمن پرداخت خواهد کرد. «رابین رایت» نیز در تحلیل ۲نوامبر خود در مجله نیویورکر نوشت: «نشانه‌هایی از این مساله وجود دارد که قتل خاشقجی درحال تبدیل شدن به ابتکار عملی دیپلماتیک برای آسیب‌پذیر کردن عربستان و به‌ویژه برای بازداشتن سیاست خارجی تهاجمی محمد بن‌سلمان، ولیعهد این کشور است» [روزنامه «دنیای اقتصاد» در گزارش ۱۴آبان ماه با عنوان «همهمه در واشنگتن علیه عربستان» و گزارش ۲۰ آبان با عنوان «کاهش حمایت ترامپ از جنگ یمن» به این مسائل اشاره کرده بود]. در هر حال، ابی زید به‌دلیل حضور در بحران‌های منطقه چهره شناخته‌شده‌ای برای اعراب است و به نوشته کارام، در منطقه عربی دارای «مقبولیت» است. از او با عنوان «عرب دیوانه» و «مرد بحران‌ها» نام برده می‌شود. بنابراین، پر بیراه نیست که این ژنرال بازنشسته با پرونده‌ای در زیر بغل برای نظارت بر پایان دادن به بحران یمن راهی ریاض می‌شود. «مارسلا وهبا»، سفیر سابق آمریکا در امارات که مدیر یک اندیشکده عربی هم هست و سابقه دوستی با ژنرال دارد، می‌گوید: «از سال ۲۰۰۳ ابی زید را می‌شناسم. او گزینه‌ای عالی برای هدایت سیاست خارجی آمریکا در عربستان است. او منطقه را خوب می‌شناسد.» این سفیر سابق می‌افزاید: «او دارای کوله‌باری از تجربه و تخصص نظامی و مهارت دیپلماتیک است.» شاید یکی از دلایل انتخاب یک نظامی در عربستان ارسال این پیام به ریاض باشد که «پرخاشگری نظامی بس است.» از آنجا که منطقه در وضعیت نظامی است (محاصره قطر، بحران یمن، فضای پرتنش در عربستان، تحولات سوریه و ...) اعزام یک ژنرال ۴ ستاره شاید این پیام را به عربستان و دیگر رقبا ارسال کند که آمریکا در حل بحران جدی است. به نوشته جویسی کارام «شاید انتخاب ابی زید بهترین قمار و برگ برنده ترامپ برای داشتن رابطه‌ای خوب با عربستان باشد.»

۳- دلیل آخر هم این است که ژنرال ابی زید نقش مهم‌تری هم دارد: نظارت بر فرآیند احتمالی جابه‌جایی قدرت در عربستان. «آن گیران» و «دان لاموث» در گزارش ۱۳ نوامبر برای واشنگتن‌پست نوشتند که اکنون که روابط ریاض-واشنگتن پس از ماجرای خاشقجی سخت‌ترین دوران خود را می‌گذراند و در عربستان هم بحث جانشینی احمد بن‌عبدالعزیز، برادر تنی پادشاه، مطرح شده، حضور یک نظامی با سوابق سیاسی می‌تواند فرآیند نظارت آمریکا بر جانشینی را با دقت بیشتری همراه سازد. [«دنیای اقتصاد» در گزارش «کودتای خاموش آمریکا علیه پسر سلمان» در روز چهارشنبه ۳۰ آبان به تفصیل به این موضوع پرداخته بود]. حضور این ژنرال، به نوشته جویسی کارام، همچنین می‌تواند زمینه‌ای برای پایان دادن به پرونده خاشقجی و مختومه اعلام کردن آن در یک بازه زمانی مشخص باشد. شاید بتوان گفت آمریکا با اعزام ابی زید نقش «لنگر ثبات» را در عربستان ایفا خواهد کرد تا هم بر فرآیندهای سیاسی در این کشور نظارت کند و هم اجازه ندهد اوضاع در این کشور از کنترل خارج شود و هم مانع چرخش احتمالی عربستان به سوی مسکو و پکن شود. بی‌جهت نیست که ترامپ گفته است که قتل خاشقجی نباید به مناسبات آمریکا و عربستان خدشه‌ای وارد کند. او عربستان را شریک ثابت‌قدم متعهد آمریکا در خاورمیانه دانسته و گفته است لغو قراردادهای تسلیحاتی با این کشور به نفع روسیه و چین تمام می‌شود.

 

محمدحسین باقی