بازگشت ترکیه به عملگرایی

دولت جمهوری قبرس با دولت‌های فرانسه، رژیم صهیونیستی و در این اواخر با ایالات‌متحده آمریکا توافق کرده که پایگاه‌های نظامی احداث کنند. البته انگلیس دارای دو پایگاه نظامی در جنوب قبرس است. هفته گذشته محافل سیاسی جمهوری قبرس با لرزه‌های شدید کتمان حقایق امنیتی- سیاسی به‌خود آمد چراکه معلوم شده است ایالات‌متحده به‌طور مخفیانه از سال ۲۰۱۳ تا به حال در داخل پایگاه‌های نظامی انگلیس نیروهای هلی‌برد خود را جایگزین کرده و بارها عملیات نظامی در سوریه و لیبی را از آنجا مدیریت کرده است.

گفتنی است که نفوذ روزافزون روسیه در مدیترانه‌شرقی در سال‌های اخیر، همچنین تحرکات چین و آلمان برای تاثیر‌گذاری در توازن قدرت در خاورمیانه و مدیترانه‌شرقی با هدف استراتژی انرژی نشان از تلاش آنها برای دسترسی به منابع انرژی دارد تا بتوانند زمینه رقابت‌های موجود را به نحوی تغییر داده و خود شاخص‌های لازم امنیتی- سیاسی را در منطقه تعیین کنند.

شرایط کنونی در منطقه خاورمیانه از سوی دولت ترکیه در حوادث سوریه، عراق و حتی قبرس باعث شده است که دولت آنکارا مجبور به تجویز نسخه‌های عمل‌گرایانه برای گذار از تحولات ناخواسته شود و به‌صورت مرحله‌ای سیاست لازم را به مرحله اجرا درآورد. این هم موجب شده است که ترکیه در برابر حوادث و تحولات مختلف سیاسی به‌صورت مقطعی و به‌روز عمل کند و هر از گاهی مواضع متنوعی را پیشه سازد.

قبرس، موضوعی است که ترکیه نسبت به آن دچار خطاهای زیادی شده است. اکنون بخش ترک‌نشین قبرس به دلیل فقدان زیرساخت‌های عمرانی، صنعتی، انرژی و اقتصادی در شرایط بحران معیشتی، اقتصادی و حتی انزوای سیاسی به‌سر می‌برد. حال آنکه قبرس شمالی با برخورداری از پتانسیل انرژی‌های طبیعی و موقعیت استراتژیک در منطقه می‌تواند به‌عنوان جزیره مونت‌کارلوی مدیترانه باشد. خطای ترکیه در پذیرش طرح کوفی‌عنان بود که باعث شد بخش جنوبی با رفراندوم منتج به اکثریت آرای منفی، به‌راحتی به جامعه اروپا بپیوندد و بخش شمالی هنوز هم به‌عنوان بخش اشغال‌شده در اقیانوسی از مشکلات عدیده سیاسی- اقتصادی- اجتماعی اسیر باشد.

تشکیل دو دولت با حقوق برابر و مستقل در جزیره و همچنین تداوم اصل ضمانت فعال و واقعی ترکیه و ضرورت توجه به شرایط توازن قدرت ترکیه – یونان از خطوط قرمز بوده است. آغاز کنفرانس کرانس‌مونتا و به بن‌بست رسیدن آن در چندین ماه گذشته موجب شد که تلاش‌های نخستین رئیس‌جمهور قبرس شمالی مرحوم رئوف دنکتاش به حالت انفعال در‌ آید. ماه گذشته در اثنای برگزاری اجلاس سالانه سازمان ملل، نیکوس آناستاسیادیس، رئیس‌جمهور قبرس و مصطفی آکینجی، رهبر بخش ترک‌نشین شمالی قبرس در ملاقات خود با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل خواستار ادامه مذاکرات برای حل بحران قبرس شدند. از این‌رو از این هفته مذاکرات به‌صورت مجدد آغاز شده و طبق ادعای مصطفی آکینجی رئیس‌جمهور بخش ترک‌نشین قبرس قرار است این‌بار مذاکرات تابع شرایط محدودیت زمانی برای نیل به نتیجه باشد.

قبرس شمالی به‌دلیل نداشتن مجوز حضور در بازارهای جهانی و فعالیت در بخش صادرات، تنها متکی به ترکیه است و ترکیه نیز هر سال میلیون‌ها دلار کمک بلاعوض به بانک مرکزی قبرس سرازیر می‌کند و علاوه بر فشارهای مالی از نظر سیاسی و دیپلماتیک هم تحت‌فشارهای بین‌المللی است. در عوض جمهوری قبرس(بخش جنوبی) با کشورهای حوزه مدیترانه مانند رژیم اسرائیل، یونان، مصر تفاهم‌نامه‌های امنیتی، اقتصادی، تجاری، سیاسی به امضا می‌رساند. اگر ترکیه در طول این سال‌ها می‌توانست موضوع قبرس شمالی را در پلت‌فرم‌های دیپلماتیک مطرح و با دیالوگ لازم نسبت به حل آن اقدام کند، اکنون می‌توانست از موضع برحق نسبت به تفاهم امضا شده میان رهبران یونان، قبرس و مصر با هدف ایجاد خطوط انتقال انرژی میان مصر- قبرس واکنش لازم را نشان دهد. بخش جنوبی قبرس در جامعه اروپا از قدرت رایزنی و تاثیرگذاری سیاسی در صحنه روابط بین‌المللی برخوردار است. امضای تفاهم‌نامه‌های سه‌جانبه و چندجانبه میان جمهوری قبرس با کشورهای حوزه مدیترانه در ابعاد سیاسی، نظامی، اقتصادی، امنیتی و انرژی دربرگیرنده توانمندی کشورهای حوزه مدیترانه‌شرقی در تعیین موازنه قدرت است. اما به‌نظر می‌رسد ترکیه در شرایط فعلی ضمن مواجه‌شدن با موضوع سوریه، در زمینه منابع انرژی مدیترانه و تثبیت قدرت منطقه‌ای خود با چالش‌های جدی روبه‌روست. مادامی که قضیه قبرس حل نشود، فشار سیاسی بین‌المللی بر ترکیه مثل همیشه از سوی کشورهای اروپایی تداوم خواهد داشت. ترکیه در شرایط اقتصادی کنونی از نظر امنیتی- سیاسی در دریای مدیترانه به دام تحولات گام به گام افتاده که حاصل دیدگاه سیاست‌ورزی مقطعی و مرحله‌ای آن کشور است.

جمهوری قبرس با تکیه بر اتحادیه اروپا و حمایت‌های مختلف آمریکا و چین و حتی درک وجود اختلاف میان ترکیه با برخی از کشورهای مهم عربی می‌خواهد مذاکرات آتی را از موضع قدرت به نفع خود تمام کند. این‌بار به‌دلیل رسیدن به نقطه نظر مشترک بحث ایجاد کنفدراسیون قبرس به‌جای دولت فدرال به میان کشیده شده است. آتاتورک سال‌ها پیش قبرس را شاه‌کلید مسیر مواصلاتی استراتژیک ترکیه دانسته و حفاظت از آنجا را مورد تاکید قرار داده بود. از این‌رو قبرس نه‌تنها نقطه‌ای حساس و مهم برای ترکیه محسوب می‌شود که برای دوستان آن کشور مثل ایران نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است.