یادداشت (بخش آخر)
اجلاس ناتو زیر سایه پدیده ترامپ
ـ راهبرد کلان ناتو درقبال روسیه: روسیه به‌واسطه اشغال کریمه و تشدید حضور نظامی‌اش در شرق اروپا و نیز حضور نظامی و امنیتی در سوریه و لیبی، هم مخاطب بال جنوبی و هم بال شرقی ناتو است و از دلایل مهم تخریب روابط بین ناتو و ترکیه به‌حساب می‌آید. این درحالی است که هم در داخل اتحادیه اروپا و هم بین اتحادیه اروپا و آمریکا، موضع منسجمی در برابر روسیه وجود ندارد و این امر اتخاذ یک راهبرد مشخص ازسوی ناتو درقبال مسکو را دشوار ساخته است.
ـ تقسیم کار و هزینه بین اروپا و آمریکا: بحث تقسیم هزینه‌ها موضوع اصلی نشست سران در بروکسل است و می‌توان انتظار داشت که ترامپ کشورهایی چون آلمان را دراین‌زمینه به‌صراحت مورد انتقاد قرار دهد. در نشست سران ناتو در ولز در سال ۲۰۱۴ برای جلب‌نظر آمریکا طبق برنامه‌ای با نام قول سرمایه‌گذاری دفاعی قرار شد اعضای ناتو تا سال ۲۰۲۴، ۲درصد تولید ناخالص داخلی خود را صرف هزینه‌های دفاعی کنند. این برنامه دارای سه معیار معروف به C۳ است که عبارتند از پرداخت نقدی هزینه‌های جاری، پرداخت براساس توانمندی‌های کشورهای عضو و پرداخت برای عملیات‌های نظامی فوری و انجام تعهدات. اما تا به امروز تنها هشت عضو به این سقف رسیده‌اند یا به آن نزدیکند (فرانسه، بریتانیا، لهستان، استونی، لتونی، لیتوانی، رومانی و یونان) و برآوردها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۲۴ تنها ۱۵کشور بتوانند به سطح ۲درصد برسند.
این مساله در بین اعضای ناتو بسیار چالش‌برانگیز شده است؛ مثلا یونان ۷۵درصد ۲درصد را صرف حقوق پرسنل نظامی خود کرده است؛ درحالی‌که دانمارک این رقم را اکثرا به بحث نوسازی اختصاص داده است. آلمان درحال‌حاضر تنها ۲/ ۱درصد تولید ناخالص داخلی‌‌اش را به بودجه نظامی اختصاص داده است و تا ۲۰۳۵، این رقم به ۵/ ۱درصد خواهد رسید. از دید منتقدان، سقف ۲درصد معیاری کمی و نه کیفی است و پاسخگوی طیف گسترده‌ای از نیازهای دفاعی اعضای اروپایی ناتو (که تاکید بیشتری بر کمک‌های توسعه‌ای دارند) نیست.
اجلاس بروکسل و موضوع ایران
در بیش از ۴۰نشست رسمی و غیررسمی ناتو از بدو تاسیس تا به امروز، موضوع ایران به‌واسطه بحث هسته‌ای از سال ۲۰۰۹ مطرح شده و به‌شکل کلی در اسناد ناتو و جزو یکی از بندهای متعدد بیانیه آن قرار گرفته است. با وجود این، طرح بیان موضوع ایران بسیار کلی بوده و به‌رغم تلاش‌های آمریکا، به‌عنوان موضوع محوری مطرح نشده است. بعد از خروج آمریکا از برجام و به‌دلیل افزایش تخاصم آن با ایران و تحرکات رژیم اسرائیل و عربستان در منطقه در همسویی با این کشور، می‌توان انتظار داشت که در موضع‌گیری‌های ترامپ در اجلاس، موضوع ایران از جهات مختلف موشکی، امنیت منطقه‌ای و تهدید ادعایی تروریسم مطرح شود، با این‌حال نباید فراموش کرد که در موضوع هسته‌ای و برجام افتراق بین آمریکا و متحدانش به چشم خواهد آمد. اما روی دیگر سکه تهدیدات احتمالی است که ازسوی ناتو و برنامه‌های در دست اجرای آن ممکن است متوجه ایران شود. دراین زمینه موارد زیر شایان توجه است:
ـ حضور ناتو در مناطق پیرامونی ایران: این حضور با توجه به راهبرد جنوبی ناتو که به‌دنبال ایجاد یک فرماندهی جدید (طرح از ۱۹۹۴ آغاز شده و درحال گسترش است) برای عملیات‌های ثبات‌سازی، ضدتروریسم و بازدارندگی در بال جنوبی این سازمان است و برنامه‌های جدید ناتو در عراق و افغانستان طبق آن سازماندهی شده است، اهمیت می‌یابد. عملیات جدید ناتو در عراق از سال ۲۰۱۶ و در قالب عملیات آموزشی به درخواست دولت عراق شروع شد و تا پایان ۲۰۱۷، ۵۰۰ افسر عراقی تحت برنامه
«Train the Trainers» آموزش دیدند. در ۱۴ فوریه ۲۰۱۸ در نشست وزرای دفاع ناتو مصوب شد که حضور ناتو در عراق گسترش یابد. دراین‌راستا آموزش ۲هزار نیرو در سال، تمرکز برنامه‌های مشابه ذیل این برنامه، ایجاد مرکز مبارزه با بمب‌های دست‌ساز، تاسیس آموزشگاه یا دانشکده نظامی ناتو در عراق و درنتیجه افزایش شمار نیروهای ناتو در این کشور در دستور کار قرار خواهد گرفت. حضور ناتو در افغانستان نیز تا سال ۲۰۱۴ تحت برنامه ایساف قرار داشت و از ۲۰۱۴ تاکنون تحت برنامه حمایت قاطع دنبال می‌شود. حمایت مالی از ارتش افغانستان تا ۲۰۲۴ ازسوی آمریکا، ناتو و برنامه توسعه سازمان ملل، افزایش شمار کشورهای حاضر در افغانستان از ۳۹ کشور به ۴۱ کشور، افزایش شمار نیروهای ناتو از ۱۳هزار به ۱۶هزار نفر از برنامه‌های جدید این سازمان در افغانستان خواهد بود.
ـ منابع تهدید ناتو: در اسناد و راهبردهای ناتو اغلب از تهدیداتی نام برده شده است که نوع آن به‌شکل تصریحی و تلویحی ایران را دربر می‌گیرد؛ برای مثال تهدید موشکی، تروریسم، تسلیحات کشتارجمعی، ثبات منطقه‌ای و بحث‌های حقوق بشری و زنان به‌گونه‌ای مطرح می‌شود یا ازسوی مقامات آمریکایی مورد اشاره قرار می‌گیرد که ایران را شامل شود.
ـ بحث مشارکت‌های ناتو: اصولا ناتو ازطریق ابزارهای مختلف مانند دفاع مبتنی‌بر همکاری، مدیریت بحران‌های بین‌المللی، بند ۵ منشور ناتو و فرمول N+۲۹ به‌دنبال گسترش حضور و دامنه همکاری‌های خود با کشورهای غیرعضو اما همکار و شریک است و از این ابزارها برای مشارکت، احاله مسوولیت و تقسیم هزینه‌ها با تمام کشورهای همسو نظیر اعضای شورای همکاری خلیج فارس استفاده می‌کند. ازجمله مهم‌ترین این مشارکت‌ها می‌توان از مشارکت برای صلح در منطقه قفقاز، گفت‌وگوهای مدیترانه‌ای در منطقه مدیترانه و ابتکار استانبول در منطقه خلیج فارس نام برد. در قالب ابتکار استانبول، همکاری‌های ناتو با منطقه خلیج فارس گسترش یافته و شاهد گشایش مرکز ناتو در کویت (۲۰۱۷)، حضور آواکس‌های ناتو در کویت، درخواست قطر و امارات برای حضور در افغانستان، سفر مجمع پارلمانی ناتو به عربستان و میزبانی پادشاه عربستان از این مجمع و نیز درخواست قطر برای عضویت رسمی در ناتو بوده‌ایم.
فرجام
سازمان ناتو با چالش‌های متعدد به‌خصوص داخلی روبه‌رو است. بحث بر سر ۲درصد تولید ناخالص داخلی و تخصیص آن به بودجه دفاعی تا ۲۰۲۴ از موضوعات مناقشه‌برانگیز این نشست خواهد بود و اختلاف‌نظر بر سر اولویت‌ها بین اعضای اروپایی ناتو از یکسو و اروپا و آمریکا ازسوی‌دیگر نظیر اختلاف‌نظر بر سر نحوه برخورد و مواجهه با روسیه، نشست را تحت تاثیر قرار خواهد داد. با این‌حال، نباید فراموش کرد که اروپا در کوتاه‌مدت و میان‌مدت بدیلی برای قطع وابستگی به ناتو ندارد بنابراین تلاش خواهد کرد تا حد امکان موجبات رضایت ترامپ را فراهم آورد. این امر می‌تواند فرصت خوبی برای ترامپ در راستای فشار بیشتر بر اروپا و امتیازگیری از آن بر سر ایران باشد. افزایش حضور نظامی ناتو در محیط پیرامونی ایران به‌خاطر برنامه‌های جدید آن نیز از دیگر مواردی است که مورد توجه است. هرچند به‌دلیل چالش‌های ذکرشده انتظار نمی‌رود ایران در کوتاه‌مدت یا میان‌مدت در کانون توجه ناتو قرار گیرد و ناتو در وضعیت ایفای نقش موثر و عملیات نظامی در منطقه و علیه ایران باشد، اما پرداختن به ناتو و داشتن برنامه‌ای مدون درقبال آن باید از اولویت‌های مهم ایران باشد.
خنثی کردن تلاش‌های آمریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش برای ایجاد درک تهدید ازسوی ایران و جلوگیری از دیگرسازی آنها از ایران برای ناتو و تقویت روایت دراین‌زمینه، از فوریت‌های سیاسی- دفاعی در‌این‌خصوص است. برای این کار، در کنار افزایش قدرت دفاعی کشور، کاربست دیپلماسی دفاعی و استفاده از سازوکار همکاری- هشدار در ارتباط با ناتو می‌تواند موثر باشد. نباید فراموش کرد که تمام ناتو، آمریکا نیست و فرصت‌های ایجابی بسیاری برای کار با شاخه اروپایی ناتو به‌خصوص در زمینه ثبات و امنیت منطقه‌ای، مساله مهاجرت، مبارزه با جرائم سازمان‌یافته و... در دل دیپلماسی دفاعی وجود دارد. علاوه‌براین، می‌توان به موارد انتزاعی‌تر اما ممکن همکاری با روسیه، چین و هند برای مقابله با ناتو یا رایزنی با آنها برای رسیدن به ابتکارات مشترک نیز فکر کرد.
ارسال نظر