نگاه به شرق سعودی‌ها

عربستان سعودی که مدت‌ها است قدرت مسلط در دنیای نفت است، حالا باید جاه‌طلبی‌ها و منافع خود را رها کند. اینک این نظام پادشاهی باید راهبرد خود را به‌دلیل اینکه دست ضعیف‌تر را دارد عوض کند و حتی شاید از بسیاری جهات نحوه بازی را. به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، ماهیت انرژی در دنیا درحال تغییر است. پیدا شدن نفت «شیل» در آمریکای شمالی، پایین آمدن قیمت متواتر نفت و افزایش گاز طبیعی، معادلات ژئوپلیتیک را تغییر داده است. درحالی‌که عربستان سعودی همچنان تولیدکننده بزرگ دنیای انرژی است، باید درآمد از دست داده خود را جبران کند. ایالات‌متحده، چین و روسیه همه امید دارند که از این موقعیت نهایت استفاده را ببرند. روسیه که از تحریم‌های دنیای غرب و قیمت پایین نفت زخمی است، در نظر دارد بی‌توجه به رقابتی که با ریاض در سوریه دارد و هر دو از دو جبهه متفاوت در سوریه حمایت می‌کنند، این کشور را در آغوش خود بگیرد. چین که با کاهش تولید شدید نفت داخلی روبه‌رو است، به دنبال یک جریان با ثبات تامین انرژی مورد نیاز خود است، آن هم نه فقط از طریق خرید نفت سعودی، بلکه حضور در صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی سعودی که درحال رشد است.

واشنگتن البته امیدوار است که عربستان از خواسته‌های خود چشم‌پوشی کند و همچنان به سیاست‌های خصمانه خود علیه ایران ادامه دهد. خواسته‌های هر سه ابرقدرت به راهبرد عربستان سعودی برای تامین شرکای جدید گره خورده است، جایی که عربستان سعودی به‌دنبال پر کردن شکاف درآمد نفتی و کمبود بزرگ بودجه خود است تا رفاهی که قول آن را برای آینده داده است، به این طریق این نظام مونارشی را تضمین کند. نکته اصلی در این راستا، پروژه‌ای است که عربستان را مجاب به در نظر گرفتن فروش بخشی از سهام شرکت نفت دولتی آرامکو کرده است و آن می‌تواند صدها میلیارد دلار ارزش داشته باشد.

مهم‌ترین نشانه در تغییر این بازی ژئوپلیتیک زمانی بود که خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی، به‌عنوان میهمان افتخاری ولادیمیر پوتین در افتتاحیه بزرگ‌ترین پایانه گاز طبیعی حضور داشت. برای پوتین این یک حرکت خوشایند بود، زیرا که قرار گرفتن متحد آمریکا در آغوش او نشان می‌دهد به‌رغم تحریم‌های گسترده‌ای که علیه مسکو صورت گرفته، کرملین به گسترش صنایع انرژی خود ادامه می‌دهد. برای الفالح نیز این یک فرصت بود تا در مورد انرژی مسلط آینده یعنی گاز طبیعی صحبت و این کشور را برای سرمایه‌گذاری در آرامکو ترغیب کند. همچنین این دو کشور برای بالا رفتن قیمت جهانی نفت، اقدامات هماهنگی می‌کنند. در مراسم افتتاحیه پوتین به الفالح گفت: اگر به همین طریقی که با یکدیگر همکاری می‌کنیم، ادامه دهیم، ما از رقبا به شرکایی قابل اعتماد تبدیل خواهیم شد. البته هنوز در مورد موفقیت نهایی برای فروش سهام آرامکو و اصلاحات اقتصادی این نظام پادشاهی حرف و حدیث‌هایی وجود دارد. با این حال سرمایه‌گذاران آمریکایی، روسی و چینی منتظر شروع پییشنهادهای اولیه برای خرید هستند.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا درخواست کرده است تا عربستان سعودی عرضه اولیه سهام آرامکو را در آمریکا انجام  دهد و  این کشور، در کنار لندن و هنگ‌کنگ قرار گیرد. سرمایه‌گذاران جهانی نیز متمایل هستند که اگر فرصتی در نقطه‌ای از دنیا فراهم شود، به آن سو حرکت کنند.  منفعت این پیشنهاد علنی (از سوی رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده)، قدرت بیشتری به عربستان سعودی داده است و اجازه می‌دهد تا از این قدرت بهره بیشتری ببرد.  بیل ریچاردسون، وزیر سابق انرژی آمریکا و سفیر این کشور در سازمان ملل می‌گوید: عربستان سعودی با اتخاذ رویکردی پراگماتیستی خالص در حوزه انرژی و سیاست خارجی، درحال بازیابی قدرت از دست داده خود در اوپک است. وی می‌افزاید: سعودی‌ها نه تنها به‌دنبال جبران مافات هستند، بلکه بر قدرت خود در سیاست‌های جهانی می‌افزایند. عربستان سعودی از جنگ جهانی دوم به این سو، نقش تعیین‌کننده در سیاست‌های اتخاذ شده در حوزه انرژی در سطح جهانی داشته است. عربستان سعودی توانست با اثرگذاری در قیمت نفت، سقوط اتحاد جماهیر شوروی را تسریع کند، در عین حال که با پول فروش نفت توانست به مجاهدانی که در افغانستان علیه شوروی می‌جنگیدند کمک‌های مالی مناسبی فراهم آورد. این کشور همچنین تامین‌کننده اصلی و حیاتی نفت ایالات‌متحده آمریکا در دهه ۱۹۹۰ بود، زمانی که احتمال داده می‌شد واشنگتن قصد اشغال عراق را دارد. همچنین زمانی که چین در اوایل قرن حاضر برای گستردن اقتصاد خود نیاز به تامین انرژی بیشتر و جدید داشت، عربستان سعودی با افزایش فعالیت‌های بلندپروازانه خود به این کشور برای تبدیل شدن به یک قطب اقتصادی کمک شایانی کرد.

اما مدتی است که اوپک دیگر به تنهایی قادر نیست قیمت نفت را کنترل کند. توفان نفت شیل که در آمریکای شمالی به‌وقوع پیوست، از میزان اتکای آمریکا به نفت عربستان سعودی و کشورهای عضو اوپک کاست و خود نیز بعدا شروع به صدور نفت به نقاطی کرد که قبلا جزو کشورهای واردکننده نفت از عربستان سعودی بودند. سعودی‌ها، تحت رهبری شاهزاده محمد بن سلمان، به‌دنبال پیدا کردن یک پیوند بین کاهش تولید نفت در اوپک با کاهش تولید نفت روسیه هستند که یکی دیگر از قدرت‌های نفتی دنیا به حساب می‌آیند، تا بتوانند قیمت‌ها را صعودی نگه دارند. همچنین در طولانی‌مدت، عربستان سعودی می‌خواهد گاز طبیعی را جایگزین مصرف داخلی کند و برای تولید برق به جای نفت از آن استفاده کند. به این طریق مقدار زیادی نفت نیز از مصرف داخلی رها می‌شود و به میزان صادرات این کشور می‌افزاید. همزمان عربستان سعودی قصد دارد سرمایه‌گذاری‌اش را در حوزه پتروشیمی و پالایشگاهی در اطراف آسیا و ایالات‌متحده افزایش دهد تا تضمینی برای بازار نفت خود فراهم آورد، در عین حال که از طریق بنزین، گازوئیل و سایر محصولات پالایشگاهی فروش بیشتری به دست آورد.

بروس ریدل، تحلیلگر پیشین خاورمیانه در سی‌آی‌ای و نویسنده کتاب «شاهان و روسای جمهور» می‌گوید: «قیمت پایین نفت به عربستان سعودی فهماند که زندگی همیشه نمی‌تواند با ثبات باشد.» او می‌افزاید: عربستان سعودی و ایالات‌متحده از زمان فرانکلین دلانو روزولت، به‌طرز عجیبی با یکدیگر شریک و صمیمی بوده‌اند و جز در موارد معدود و کوتاه‌مدت به یکدیگر کمک‌رسانی کرده‌اند. اما شریک عجیب عربستان سعودی، روسیه است. درحالی‌که این دو کشور در سوریه در مقابل یکدیگر قرار دارند. همچنین درحالی‌که روسیه سعی دارد با رقیب عربستان یعنی ایران روابط بهتری برقرار کند، ارتباط ریاض با تهران تلخ‌تر و تیره‌تر شده است. در پاییز ۲۰۱۶، ملک سلمان، نخستین سفر رسمی خود را به روسیه انجام داد. در این بین چندین قرارداد همکاری از جمله همکاری‌های نظامی بسته شد. در این سفر همچنین مشخص شد که عربستان سعودی برای شرکت بزرگ پتروشیمی سیبوت روسیه یک قرارداد همکاری و سرمایه‌گذاری بسته است. عربستان قصد دارد تا شعبه‌ای از این شرکت را در خاک خود ایجاد کند. در این شرایط کیریل دیمیتروف اخیرا اعلام کرده است که روسیه همچون سایر رقبای چینی و آمریکایی خود تمایل دارد در عربستان سرمایه‌گذاری کند.

همزمان روابط شرکت‌های چینی با عربستان سعودی درحال افزایش است. شرکت دولتی آرامکو اخیرا سهام ۲۵ درصد از پالایشگاهی را در استان فوجیان چین خریداری کرده است. از سویی چین و عربستان در تابستان امسال یک توافق اولیه امضا کردند که به موجب آن یک صندوق سرمایه‌گذاری تا ۲۰ میلیارد دلار تاسیس کنند تا این صندوق حامی پیشبرد پروژه‌های زیربنایی، انرژی و معادن باشد. سعد ابراهیم الحسینی، یکی از مدیران اجرایی سابق آرامکو به نیویورک‌تایمز می‌گوید: ما هم امکان دارد با آنها بیشتر کار کنیم. او می‌افزاید: آنها شدیدا به انرژی نیاز دارند و ما هم منبع فراوانی از انرژی هستیم. پس می‌توانید قطعات پازل را کنار هم بچینید تا تصویر این معما ترسیم شود. چنین معاملاتی می‌تواند آرامکوی عربستان سعودی را به یک شرکت پالایشگاهی بزرگ در سطح جهان تبدیل کند. این امر موجب می‌شود تا ارزش سهام این شرکت بیشتر شود، درحالی‌که آرامکو از پیش یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت خام در سطح جهان بوده است.