دنیای اقتصاد «انتظارات» و عملکرد «تولید» خودروسازان را از دید فعالان این صنعت بررسی کرد
بهترین ماه نیم‌سال اول خودرو
به این ترتیب با اینکه وضعیت تولید و عرضه خودرو از وضعیت مناسبی برخوردار نیست، با این حال اما مدیران و دست‌اندرکاران این صنعت نسبت به بهبود شرایط خودرو در شهریورماه اظهار امیدواری کردند. بر این اساس بررسی آمارهای 6 ماهه، حکایت از آن دارد که با وجود رشد انتظارات در فروردین و اردیبهشت، این شاخص از خرداد ماه روند نزولی به خود گرفت حال آنکه در مرداد ماه به کف رسید، اما در شهریور امید به رونق خودرو بار دیگر اوج گرفته است. توقف مذاکرات برجامی، جابه‌جایی دولت، چالش جهانی کمبود تراشه، رشد ضرر و زیان خودروسازان و همچنین بازگشت تورم انتظاری تا مرداد ماه از عمده دلایل کاهش انتظارات مدیران نسبت به آینده این صنعت خوانده می‌شد، این در شرایطی است که در شهریور ماه امیدواری به رونق کسب‌وکار خودرویی بار دیگر افزایش یافته است. اما شاخص شامخ چیست؟ شامخ یا همان شاخص مدیران خرید (PMI) مقیاسی است که مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران، از طریق دریافت پاسخ بنگاه‌های نمونه در صنایع مختلف به سوالات مشخص استخراج می‌کند. شاخص شامخ به نوعی رونق، رکود یا ثبات کسب‌وکارهای مورد بررسی و چشم‌انداز انتظاری آنها در آینده را نشان می‌دهد. در جریان استخراج این شاخص، اگر عدد شامخ بیش از ۵۰ واحد باشد، نشان می‌دهد که اقتصاد درحال توسعه است، در حالی که هر رقمی زیر ۵۰ واحد، از قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود حکایت دارد.
با توجه به تعریفی که از شاخص شامخ ارائه شد حالا این پرسش مطرح است که با توجه به وضعیت نامناسب تولید و عرضه خودرو و همچنین رشد ضرر و زیان خودروسازان به واسطه قیمت‌گذاری دستوری، به چه دلیل مدیران و دست‌اندرکاران صنعت خودرو به رونق این صنعت همچنان امیدوار هستند؟
آنچه مشخص است وعده و وعیدهای دولت به ویژه وزیر صمت، مبنی بر رشد معجزه‌آسای تولید را می‌توان دلیل اصلی و موثر بر چشم‌انداز روشن صنعت خودرو در ماه‌های آتی عنوان کرد این در شرایطی است که گذر از پیک کرونا نیز می‌تواند دلیل دیگری در شکل‌گیری امیدها به رونق خودرو باشد.
پیک پنجم کرونا و توقف برخی از فعالیت‌های خودرویی از جمله مراکز شماره‌گذاری در تابستان، نقش زیادی در کاهش انتظارات خودرویی داشت با این حال در شهریور همزمان با اوج‌گیری واکسیناسیون و گذر از پیک پنجم بار دیگر انتظارات روند رو به مثبتی را طی کرده است.
عوامل موثر بر رشد انتظارات
بررسی گزارش شامخ (شاخص مدیران خرید)که توسط مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران استخراج شده نشان می‌دهد از خرداد تا مرداد ماه سال جاری روند شامخ گروه خودرو نزولی بوده است.
درشرایطی که شامخ گروه در اردیبهشت ماه عدد 2/ 72 را نشان می‌دهد، شامخ گروه در ماه بعد از آن با افت بیش از 15 واحدی روبه‌رو شده و به عدد 8/ 56 نزول کرده است. سقوط شامخ گروه در تیر ماه نیز ادامه داشته و با افت نزدیک به 11 واحدی به عدد 9/ 45 رسیده است. اما شامخ گروه در مرداد ماه در کف 5 ماهه قرار گرفته و با افت بیش از 7 واحدی بر عدد 5/ 38 ایستاده است.
اما همان‌طور که اشاره شد این وضعیت در شهریورماه تغییر کرد و شامخ گروه خودرو رشد نزدیک به 23 واحدی را به نسبت دومین ماه از فصل تابستان تجربه کرد. به نظر می‌رسد تشکیل کابینه دولت سیزدهم و آغاز فعالیت وزارتخانه‌ها همراه با تعیین وزرا، نقش مهمی در رشد انتظارات تولید داشته است. معمولا جابه‌جایی دولت‌ها همواره یک وضعیت سکون و رخوت را در فضای اقتصادی کشور به وجود می‌آورد. دست‌اندرکاران صنعت خودرو و مدیران بنگاه‌های حاضر در زنجیره خودروسازی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اما این وضعیت معمولا در بازه اتمام کار دولت قبلی و برگزاری جلسه‌های رای اعتماد به وزرای پیشنهادی رئیس‌جمهور جدید اتفاق می‌افتد. بعد از برگزاری جلسه‌های رای اعتماد و مشخص شدن کابینه، به ویژه تعیین تکلیف تیم اقتصادی دولت جدید و همچنین بیان نظرهای وزرا در ارتباط با نحوه برخورد با چالش‌ها و مشکلات پیش‌رو، دست‌اندرکاران هر بخش به تدریج برنامه‌های بنگاه خود را با توجه به نگاه مدیران ارشد تنظیم می‌کنند. به نظر می‌رسد سخنان رضا فاطمی‌امین، وزیر صمت در ارتباط با افزایش تیراژ خودرو به مذاق دست‌اندرکاران این صنعت خوش آمده و آنها امیدوارند تا برنامه‌ریزی‌های وزارت صمت برای تحقق هدف‌گذاری صورت گرفته در افق 1404 به حمایت هر چه بیشتر از صنعت خودرو منجر شود. فعالان صنعت خودرو بعد از اعلام برنامه‌های کلان وزیر صمت برای افزایش تیراژ خودرو با توجه به چالش نقدینگی که خودروسازان با آن مواجه هستند این طور تحلیل کردند که به احتمال زیاد دولت سیزدهم کار نکرده دولت‌های پیشین را در ارتباط با اجرای سیاست قیمت‌گذاری دستوری به سرانجام می‌رساند و با گذر از این سیاست شرایط را به نفع بهبود وضعیت مالی خودروسازان و رشد تیراژ تغییر می‌دهد. البته این همه ماجرای تاثیرگذار بر نگاه مدیران بنگاه‌های حاضر در زنجیره خودروسازی نیست و نگاه آنها از مولفه‌های دیگری نیز تاثیرپذیرفته است. در حل حاضر با توجه به صعودی شدن نمودار واکسیناسیون در سطح کشور شاهد هستیم که رنگ قرمز از نقشه کرونایی کشور رخت بربسته و جای خود را به رنگ‌های نارنجی، زرد و در برخی نواحی آبی می‌دهد. این اتفاق بیانگر آن است که موج پنجم کرونا در کشور رو به کاهش گذاشته است. با توجه به تداوم واکسیناسیون عمومی این احتمال قوت گرفته که دیگر شاهد موج جدید کرونایی نباشیم. در دو ماه پیش از شهریور یعنی تیر و مرداد شاهد بودیم که دولت به دلیل مقابله با شیوع ویروس کرونا و فاصله‌گذاری اجتماعی برنامه‌های متنوعی را در دستور کار قرار داده بود. یکی از این برنامه‌ها کاهش تعداد نیروی کار بود. این مساله منجر به افت تولید بنگاه‌های حاضر در زنجیره خودروسازی شد. اما در اواخر مرداد به تدریج این محدودیت‌ها برداشته شد. بنابراین بازگشت کسب‌وکارها به صورت کلان از جمله بنگاه‌های حاضر در زنجیره خودروسازی کشور به شرایط پیش از کرونا این امیدواری را در میان مدیران این بنگاه‌ها ایجاد کرده که آنها می‌توانند مانند دوران پیش از شیوع این ویروس به تولید بپردازند. بنابراین شاهد هستیم که شامخ گروه خودرو در شهریور به نسبت مرداد بهبود یافته است.
مقایسه شامخ گروه خودرو در شهریورماه سال جاری با شهریورماه سال گذشته و سال 98 نشان می‌دهد که شامخ این گروه در شهریور ماه امسال در قله قرار گرفته است. در حالی که شامخ گروه خودرو در شهریور امسال عدد 4/ 61 واحد را نشان می‌دهد شاهد هستیم که شامخ این گروه در شهریور سال گذشته و سال 98 به ترتیب 4/ 60 واحد و 5/ 57 واحد بوده است.
وضعیت شامخ خودرو در شهریور
بازوی پژوهشی اتاق بازرگانی ایران برای بررسی شامخ گروه تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته در شهریور 1400 طبق روال پرسش‌نامه‌ای شامل 12 سوال در حوزه‌های مختلف مانند وضعیت تولید، وضعیت فروش، استفاده از خدمات و صادرات را در اختیار مدیران منتخب بنگاه‌های فعال در گروه یاد شده قرار داد و بعد از بررسی پاسخ‌های آنها نسبت به هر سوال، عددی را که نشانگر برآیند نگاه فعالان به وضعیت آیتم پرسیده شده است، در قالب گزارشی برای صنایع منتخب از جمله تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته منتشر می‌کند. اما نحوه پاسخگویی به سوال‌های مطرح شده به چه صورت است؟ نحوه پاسخگویی به سوال‌های حاضر در این پرسش‌نامه به این صورت است که پاسخ‌دهندگان باید نظر خود را در قالب سه معیار وضعیت نسبت به ماه پیش (بهتر شده، بدتر شده یا تغییری نکرده است) بیان کنند. در صورت انتخاب گزینه بیشتر از ماه قبل: عدد یک، گزینه بدون تغییر: عدد 5/ 0 و گزینه کمتر از ماه قبل: عدد صفر برای آن پرسش ثبت می‌شود. مجموع حاصل‌ضرب درصد پاسخگویان به هریک از گزینه‌ها در عدد همان گزینه، مبین عدد شامخ در آن پرسش است. درنهایت معیار سنجش این شاخص عددی بین صفر تا ۱۰۰ است. عدد صفر و ۱۰۰ به ترتیب به معنای آن است که ۱۰۰ درصد پاسخگویان گزینه «بدتر شده است» و «بهتر شده است» را انتخاب کرده‌اند، عدد ۵۰ نشان‌دهنده «عدم‌تغییر» وضعیت نسبت به ماه قبل، بالای ۵۰ نشانه بهبود وضعیت نسبت به ماه قبل و زیر ۵۰ به معنای بدتر شدن وضعیت نسبت به ماه قبل است. حال به بررسی شاخص شامخ در شهریور1400 در گروه تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته می‌پردازیم. از میان 12 پرسشی که از مدیران بنگاه‌های منتخب حاضر در گروه تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته پرسیده شده به نظر می‌رسد برخی از پرسش‌ها بهتر وضعیت حاکم بر این صنعت را مشخص می‌کند. پرسش‌هایی مانند تعداد تولید محصول، میزان سفارش‌های جدید، موجودی مواد اولیه، قیمت خرید مواد اولیه، موجودی محصول (انبار)، قیمت محصولات تولید شده، میزان فروش محصولات و انتظار تولید در ماه آینده (مهر 1400) در این دسته قرار می‌گیرند. بررسی پاسخ‌های مدیران خودرویی به 12 پرسش تاثیرگذار برای تعیین شاخص شامخ گروه تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته در شهریورماه به نسبت مرداد از رشد تمام آیتم‌های یاد شده حکایت دارد. با این حال در میان آیتم‌های مورد اشاره که در قالب پرسش‌های تعیین شاخص شامخ از مدیران خودرویی پرسیده می‌شود قیمت محصولات تولید شده با کسب عدد 50 واحد در کف قرار دارد. این عدد نشان می‌دهد قیمت محصولات تولید شده در شهریور ماه به نسبت ماه قبل تغییری را به خود ندیده (یعنی نه بهتر شده نه بدتر). با توجه به اینکه شورای رقابت از اعلام قیمت‌های جدید برای خودرو به دلیل دریافت نکردن تورم بخشی از بانک مرکزی امتناع کرد پاسخ فعالان هم به پرسش درباره قیمت محصولات تولید شده تغییری را نشان نمی‌دهد. موجودی مواد اولیه نیز بعد از قیمت محصولات تولید شده با ثبت عدد 7/ 51 واحد در کف مولفه‌های مربوط به شاخص شامخ گروه تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته در شهریور ماه امسال قرار دارد. در کف قرار گرفتن موجودی انبار خودروسازان به خوبی خود را در تولید محصولات ناقص نشان می‌دهد در حال حاضر دو خودروساز بزرگ کشور در مجموع حدود 140 هزار دستگاه خودروی ناقص در کف پارکینگ‌های خود دارند. با این حال این آیتم در شهریور به نسبت مرداد ماه امسال بهبود قابل توجهی دیده است و رشد نزدیک به 12 واحدی را ثبت کرده است. اما میزان سفارش‌های جدید در شهریورماه در بین آیتم‌های اثرگذار برای تعیین شاخص شامخ گروه تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته به نوعی در قله قرار دارد. بازوی پژوهشی اتاق بازرگانی ایران بعد از بررسی جواب‌های فعالان به این پرسش 2/ 67واحد را برای آن در نظر گرفته است. تغییر مسیر خودروسازان در عرضه محصولات خود در قالب فروش‌های فوری به جای پیش‌فروش را می‌توان به این دلیل دانست. بعد از مصوبه شورای رقابت درباره روش جدید عرضه خودرو در طرح‌های پیش‌فروش، خودروسازان ترجیح دادند کفه فروش‌های فوق‌العاده خود را به نسبت پیش‌فروش سنگین‌تر کنند، همین اتفاق منجر به در قله قرار گرفتن عدد در نظر گرفته شده برای میزان سفارش‌های جدید در میان 12 پرسش مطرح شده برای تعیین شاخص شامخ خودرو شده است. مقدار تولید محصول و همچنین میزان فروش محصولات نیز بعد از میزان سفارش‌های جدید در بررسی بازوی پژوهشی اتاق بازرگانی ایران توانسته بیشترین اعداد را به خود اختصاص دهد. کارشناسان اتاق بازرگانی ایران برای دو آیتم یاد شده عدد 5/ 65 واحد را در نظر گرفتند. مقدار تولید محصول در شهریور امسال به نسبت مرداد ماه رشدی نزدیک به 35 واحدی را تجربه کرده است. اما میزان فروش محصولات در آخرین ماه از فصل تابستان در قیاس با ماه پیش از آن تنها حدود 7 واحد رشد را به خود دیده است. قیمت خرید مواد اولیه همچنان یکی از دغدغه‌های فعالان زنجیره خودروسازی محسوب می‌شود با این حال این آیتم در شهریور (2/ 72 واحد) به نسبت مرداد (8/ 78 واحد) افت را به خود دیده است. افت قیمت خرید مواد اولیه به این معناست که وضعیت این آیتم با افت حدود 5/ 6واحد در جاده بهبود حرکت کرده، هر چند همچنان با وضعیت مطلوب فاصله دارد. موجودی محصول (انبار) نیز در شهریور به نسبت مرداد رشد نزدیک به 15 واحدی را به خود دیده است. بازوی پژوهشی اتاق بازرگانی ایران در شهریور بعد از بررسی پاسخ‌های مدیران خودرویی عدد 1/ 55 واحد را برای این آیتم در نظر گرفته بود. این در حالی است که در مرداد ماه این عدد 3/ 40 واحد در نظر گرفته شد. رشد این آیتم در راستای تولید محصولات به صورت ناقص توسط خودروسازان تحلیل می‌شود. در نهایت آیتم انتظارات تولید در ماه آینده در شهریور به نسبت مرداد ماه امسال از رشد 6 واحدی حکایت دارد. در شهریور عدد 3/ 60 واحد برای این مولفه در نظر گرفته شده بود، اما در مرداد امسال کارشناسان اتاق بازرگانی ایران عدد 3/ 54 را بعد از جمع‌بندی پاسخ‌های مدیران در جلوی آن درج کردند.
