پیگیری رویکرد ایدئولوژیک با طالبان ما را به نتیجه نمی‌رساند
سد خاشرود؛ زنگ خطر برای ایران
مولوی عبداللطیف منصور، سرپرست وزارت انرژی و آب حکومت طالبان اخیرا گفته است که خشکسالی در افغانستان و ایران «امتحان بزرگ الهی» است و «دعا می‌‌‌کنیم» باران ببارد که مشکل حقابه ایران از رود هیرمند نیز حل شود.
به گزارش خبرگزاری صدای افغان (آوا) در افغانستان، مولوی عبداللطیف منصور هدف از سفر خود و هیات طالبان به تهران در هفته گذشته را مذاکره با مقام‌‌‌های ایران برای «تمدید قرارداد صادرات برق» ایران به افغانستان، جلوگیری از قطع و «کاهش تعرفه» آن اعلام کرده است.
ایران از دوران پیش از روی کار آمدن دوباره طالبان در افغانستان، به این کشور برق صادر میکند. خبرگزاری آوا همچنین خبر داده ملا عبدالغنی برادر، معاون رئیس‌‌‌الوزرای طالبان، هفته گذشته به مقام‌‌‌های ایران گفته است «اگر که آبی باشد» حقابه ایران از هیرمند رهاسازی خواهد شد.
مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران روز ۲۰ آبان گفته بود در جریان سفر اخیر ملا عبدالغنی برادر به تهران تفاهم اولیه «شفاهی» درباره لزوم تخصیص حقابه ایران از رودخانه هیرمند به دست آمده است. به ادعای علی‌‌‌محمد طهماسبی، ملا برادر قول داد که به محض «مساعد شدن شرایط زیست‌‌‌محیطی در بالادست»، افغانستان روند رهاسازی را آغاز کند تا «حداقل بستر مجموعه تالاب‌‌‌های هامون مقداری مرطوب شود». او در عین حال از ادامه «اختلاف» ایران و طالبان بر سر حقابه هیرمند خبر داده بود.
ویژگی‌‌‌های سد جدید
همچنین خبرگزاری صدای افغان در این خصوص نوشت: گروه طالبان از برنامه ساخت یک سد (بند) در خاشرود ولایت نیمروز در نزدیکی مرز ایران براساس «حکم فوق‌‌‌العاده» ملاهبت الله آخوندزاده خبر داد. گفته شده که این سد با بلندی نزدیک به ۵۰ متر ساخته می‌‌‌شود که ظرفیت ذخیره حدود شش میلیون متر مکعب را دارد و با تکمیل آن بیش از هشت‌هزار هکتار زمین زراعی را در ولسوالی‌‌‌های گلستان، دلارام، خاشرود، غوری و چخانسوری این ولایت آبیاری میکند. البته یک فعال محیط‌زیست اعلام کرده که ظرفیت ذخیره سد، شش میلیون مترمکعب نیست و ۶۰ میلیون مترمکعب است.
محمد درویش، فعال محیط‌زیست، درباره خطرات سد جدید طالبان برای ایران به «انتخاب» گفت: «ظرفیت این سد ۶۰میلیون مترمکعب است نه ۶ میلیون مترمکعبی که در اخبار مطرح شده بود.
این سد در یکی از سرشاخه‌‌‌های حوضه آبخیز هیرمند است که به زابل و سیستان میرسد و هر سدی در مسیر آن ساخته شود برای ایران خطرآفرین است و شرایط خشکی را در پایین‌دست افزایش می‌‌‌دهد.» وزارت احیا و انکشاف دهات اعلام کرده که یک هیات تخصصی فنی از سوی این وزارت تشکیل می‌‌‌شود تا کار ساخت این بند را آغاز کند.
این در حالی است که چندی قبل بند بخش‌آباد در ولسوالی فراه رود ولایت فراه با حضور مقامات عالی‌رتبه طالبان افتتاح شد. در خصوص بحث حقابه، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان در دیداری که ۱۵ آبان ماه با ملاعبدالغنی برادر، معاون نخست وزیر دولت سرپرستی افغانستان در امور اقتصادی داشت، گفت: «موضوع آب و تامین حقابه جمهوری اسلامی ایران بسیار حائز اهمیت است و حساسیت موضوع آب و تاثیر مستقیمی که بر محیط‌زیست، زندگی و معیشت مردم دارد، ایجاب میکند که تامین حقابه ایران به‌طور ویژه مورد توجه دولت سرپرستی افغانستان قرار گیرد.» با وجودی‌که بحث حقابه هیرمند همواره توسط مقام‌‌‌های مختلف جمهوری اسلامی به طالبان مطرح شده اما تا به امروز هیچ اقدام موثری در این راستا از سوی افغانستان صورت نگرفته است.
نگاه افکارعمومی افغانستان به حقابه هیرمند
پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل شبهقاره در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای‌اقتصاد» درباره اختلافات بر سر حقابه هیرمند گفت: «این تلقی نه‌تنها بین طالبان بلکه در میان کل جامعه افغانستان وجود دارد مبنی بر اینکه آب رودخانه هیرمند، حق طبیعی آنها است و نباید به کشورهای همسایه داده شود. بنابراین طالبان بخشی از مساله است و بحث افکار عمومی هم مطرح است.»
وی ادامه داد: «به همین دلیل از دهه ۵۰ که قرارداد هیرمند بین هویدا و شفیق، نخست‌‌‌وزیران وقت ایران و افغانستان امضا شد تا به حال اجرایی نشده است. این مساله به کل جامعه افغانستان و تلقی آنها از مالکیت نسبت به آب مربوط می‌‌‌شود. تلقی آنها این است که این آب هم مانند ذخایر زیرزمینی است و همچنان‌که ایران روی نفت خود مالکیت دارد آنها نیز می‌توانند روی آب مالکیت داشته باشند. بنابراین حتی اگر طالبان بخواهند این مساله حقابه حل و فصل شود این مشکلات درونی در جامعه نسبت به این مساله وجود دارد.»
باید وابستگی متقابل ایجاد شود
ملازهی در پاسخ به اینکه اکنون چه باید کرد، توضیح داد: «تنها راه‌‌‌حل این است که ایران به لحاظ اقتصادی برای افغانستان یک وابستگی ایجاد کند؛ یعنی نوعی وابستگی متقابل ایجاد شود. به این صورت که ما نیاز به آب داریم و آنها به انرژی و سوخت نیاز دارند.» وی افزود: «افغانستان نزدیک به ۳۸ میلیون جمعیت دارد و سوخت آنها در زمستان زغال و چوب است بنابراین به شدت نیاز به سوخت دارند. بنابراین ایران می‌تواند تولید کپسول گاز را افزایش دهد و بازار سوخت افغانستان را به دست بگیرد. در این صورت هم منافع ایران تامین می‌‌‌شود و هم مردم افغانستان اگر یک زمانی احساس کنند با کمبود گاز مواجه خواهند شد، فشار می‌‌‌آورند که مساله حقابه حل و فصل شود.» کارشناس مسائل شبهقاره تاکید کرد: «همچنین ایران می‌تواند در زابل که ۱۲۰ روز باد شدید دارد، به تولید برق بپردازد.»
ملازهی در ادامه با اشاره به موقعیتی که بندر چابهار برای ایران ایجاد کرده، تشریح کرد: «ایران باید زمانی که درباره چابهار قرارداد می‌‌‌بست در آن ذکر می‌‌‌کرد که شرایط دسترسی افغانستان به بندر چابهار این است که آنها حقابه هیرمند را به ما بدهند. البته این کار صورت نگرفت و این فرصت از دست رفت.» وی همچنین گفت که ایران باید همه نیازهای افغانستان را شناسایی کند؛ امروز افغانستان به شدت نیاز فنی، مهندسی، تکنولوژی و سرمایه‌‌‌گذاری در بخش صنعت و کشاورزی دارد؛ در چنین شرایطی، ایران روی هر کدام از این موارد سرمایه‌‌‌گذاری کند، می‌تواند یک وابستگی متقابل با افغانستان ایجاد کند، منافع مشترک شکل بگیرد و در ادامه نیز سهم خود را از حقابه هیرمند دریافت کند.
نباید وارد فاز ایدئولوژیک شویم
کارشناس مسائل شبهقاره در پاسخ به اینکه باوجود اینکه برخی تنش‌‌‌ها مانند حقابه هیرمند و تنش‌‌‌های مرزی با حاکمیت جدید افغانستان، طالبان همچنان به قوت خود باقی هستند، چگونه می‌توان انتظار داشت که با ایجاد وابستگی متقابل آنها حق ایران را بدهند، گفت: «اگر با رویکرد ایدئولوژیک جلو برویم به نتیجه‌‌‌ای نمی‌‌‌رسیم؛ زیرا ۱۴۰۰ سال است که بحث امامت و خلافت بین مسلمانان ایران و برخی سنی‌‌‌ها مطرح است و هیچ‌‌‌وقت به یک جمع‌‌‌بندی نرسیده است.» وی با بیان اینکه اختلافات ایدئولوژیک بین طرفین حل و فصل نمی‌‌‌شود، گفت: «بنابراین مشکلات فی‌مابین را باید به سطح سیاسی و قابل مذاکره تقلیل داد. هم طالبان و هم ایران این ظرفیت را دارند که به صورت سیاسی وارد مذاکره شوند.» ملازهی تاکید کرد که اگر مشکلات با دید سیاسی و مناسبات دو کشور مانند مرز مشترک مورد رایزنی قرار بگیرد، احتمال حل و فصل آن وجود دارد و به نظر میرسد که طالبان هم وارد همکاری با ایران شود.
