دو کارشناس مسائل خاورمیانه تحلیل کردند
ماموریت«سید»عمانی در تهران
پیش از آن نیز در تاریخ یکشنبه هفتم خردادماه هیثم بن‌‌‌طارق، بالاترین مقام این کشور عربی حاشیه خلیجفارس به تهران آمده بود. اما تقریبا بعد از این سفرها، از مذاکرات ایران و کشورهای غربی نیز دیگر خبری نبود. تقریبا سه هفته پیش و در بحبوحه گمانه‌‌‌زنی‌‌‌ها درخصوص دستیابی ایران و آمریکا به یک مینی‌‌‌توافق یا تفاهم نانوشته، پایگاه خبری میدل ایست‌ای از توقف مذاکرات تهران و واشنگتن خبر داد و دلیل آن را نیز اختلاف‌‌‌نظر بر سر آزادی زندانیان دو تابعیتی عنوان کرد. اوایل هفته جاری هم جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا بار دیگر تاکید کرد که فعلا تفاهمی درباره موضوع احیای توافق هستهای و آزادسازی زندانیان آمریکایی در ایران وجود ندارد.
این در حالی است که در مذاکرات اخیر بین ایران و غرب یعنی هم آمریکا و هم اروپا، میانجی‌گرهایی چون عمان و قطر نقش پررنگی‌‌‌داشتند. در خبرهایی که در خصوص مذاکرات غیرمستقیم آمریکا و ایران در ماه مه منتشر شده «عمان» محل این گفتوگوهای با واسطه بین برت مک‌‌‌گورک، هماهنگ کننده امور خاورمیانه شورای امنیت ملی کاخ‌‌‌سفید و علی باقری معاون وزیر امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد هستهای ایران بود. همچنین باقری روز سه‌‌‌شنبه ۲۳ خرداد در توییتی نوشت که با همتایان خود از تروئیکای اروپایی در ابوظبی پایتخت امارات دیدار و درباره طیفی از مسائل و نگرانی‌‌‌های متقابل گفت‌وگو کرده است.
در شرایطی که گروه ۱+۵ در عمل کارکرد گذشته خود را از دست داده است؛ مذاکرات ایران با غرب در کشورهای منطقه از اهمیت بسزایی برخوردار است. زیرا اگر گروه ۱+۵ هنوز برقرار بود جلسات در کشورهای اروپایی تشکیل می‌‌‌شد.حال با توجه به سفر روز دوشنبه وزیر خارجه عمان این پرسش مطرح می‌شود که آیا مسقط باز هم میانجی‌گری را در دستورکار خود دارد و پیام یا طرحی را برای تهران آورده است؟زیرا همچنان که اشاره شد آخرین رایزنی‌‌‌ها بین ایران و غرب نیز در مسقط یا ابوظبی برگزار شد. همچنین در رایزنی دوشنبه شب وزرای خارجه ایران و عمان تاکید شد که این دیدار فرصتی برای مرور توافقات قبلی و ارزیابی میزان پیشرفت امور و اجرای توافقات قبلی رؤسای دو کشور بود. یکی از موضوعاتی هم که در سفر سلطان عمان به تهران مورد رایزنی قرار گرفت مساله هستهای بود.
در عین حال روز گذشته محور قطر هم فعال شده بود؛ در این راستا وبگاه وزارت امور خارجه قطر در بیانیه‌‌‌ای از گفت‌‌‌وگوی تلفنی شیخ محمد بن عبدالرحمان آل ثانی، وزیر امور خارجه این کشور با جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا خبر داد. در این بیانیه با اشاره به محورهای گفت‌‌‌وگوی آل ثانی و سالیوان آمده است: در این تماس تلفنی به همکاری دوجانبه و شراکت راهبردی میان دو کشور و برخی مسائل بین‌المللی و منطقهای در حیطه منافع دو کشور، به‌ویژه توافق هستهای پرداخته شد. قطر از جمله کشورهای حامی احیای توافق هستهای در منطقه است و تاکنون نقش موثری در تسهیل‌‌‌گری گفتوگوهای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا از جمله در زمینه تبادل زندانیان و احیای توافق هستهای داشته است. همچنین شاید یکی از دستورکارها هم در سفر وزیر عمان به تهران مساله یمن بوده باشد؛ زیرا در خصوص یمن هنوز پیشرفتی حاصل نشده و این در حالی است که عمان میانجی‌گر اصلی بین گروه‌‌‌های حوثی و دیگر گروه‌‌‌ها با عربستان و امارات است. با در نظر گرفتن سفر غیرمنتظره و اعلام‌‌‌نشده وزیر خارجه عمان به تهران و رایزنی‌‌‌های جیک سالیوان با مقام قطری شاید امروز بار دیگر فعل و انفعالات منطقهای بعد از یک دوره وقفه آغاز شده است.
خوش‌‌‌بینی محتاطانه
صابر گل‌‌‌عنبری، کارشناس مسائل خاورمیانه در پاسخ به این پرسش روزنامه «دنیای‌اقتصاد» که آیا این فعل و انفعالات حاکی از دور تازه‌‌‌ای از تحولات بین تهران و غرب خواهد بود، با بیان اینکه فعلا خبر خاصی در دسترس نیست و فقط می‌توان وضعیت را تحلیل کرد، گفت: «از زمانی که مذاکرات در وین متوقف شد ما شاهد این دست رایزنی‌‌‌ها، تماس‌‌‌ها و سفرها هستیم و هر بار که چنین تماس‌‌‌ها یا سفرهایی اتفاق افتاده خوش‌بینی‌‌‌هایی هم شکل می‌گیرد.» گل‌‌‌عنبری تشریح کرد: «انتظار می‌‌‌رفت که بعد از سفر سلطان عمان به تهران اتفاقاتی رخ دهد و حتی برخی تحلیل می‌‌‌کردند که در روزهای بعد از سفر اتفاقات مثبتی در خصوص تبادل زندانیان صورت می‌گیرد اما این اتفاق نیفتاد.»
این کارشناس با اشاره به اینکه مذاکرات بین تهران با آمریکا و اروپا مدتی دچار وقفه شده بود، تاکید کرد: «اما به نظر می‌رسد که امروز هم عمان و هم قطر به عنوان دو میانجی‌گر اصلی در این عرصه بار دیگر فعال شده‌‌‌اند و امید میرود که این آب راکد به جریان بیفتد و این بار نتیجه‌‌‌ای حاصل شود.» گل‌‌‌عنبری با بیان اینکه باید محتاطانه خوش‌بین بود، توضیح داد: «زیرا در هفت هشت ماه گذشته مواردی از این دست را زیاد مشاهده کرده‌‌‌ایم اما هیچ گاه نتیجه خاصی به دست نیامده است.» وی افزود: «یکی از دستورکارهای اصلی سفر وزیر خارجه عمان به ایران نیز همان تفاهمات نانوشته‌‌‌ای است که قرار بود بین ایران و آمریکا شکل بگیرد.»
این پژوهشگر مسائل خاورمیانه در ادامه به برکناری رابرت مالی از پرونده ایران پرداخت و گفت: «شاید این برکناری بیانگر نوعی تغییر رویکرد آمریکا در قبال مساله ایران باشد. به نظر می‌رسد که آمریکایی‌‌‌ها دیگر امید چندانی برای احیای برجام ندارند و از این رو سراغ یک تفاهم غیررسمی و غیرمکتوب رفته‌اند.» گل‌‌‌عنبری ادامه داد: « همچنین احتمالا واشنگتن به دنبال آن است که کل موضوعات در حوزه هستهای، تبادل زندانیان، آزادسازی بخشی از اموال بلوکه شده ایران در چارچوب همین قرارداد تبادل زندانیان گنجانده شود و به صورت یکجا پیگیری شود.البته هنوز مشخص نیست که آیا طرف ایرانی با این گزینه موافقت میکند یا خیر؟
زیرا به نظر من، طرف ایرانی دو پرونده را جدای از هم می‌‌‌بیند.» این کارشناس در نهایت گفت که درباره پرونده تبادل زندانیان همه‌‌‌چیز آماده است و مذاکرات مالی توسط قطر و مذاکرات سیاسی به واسطه عمانی‌‌‌ها در حال پیگیری است. گل‌‌‌عنبری تاکید کرد: «در این راستا می‌توان تماس وزیر خارجه قطر با جیک سالیوان را پیرو مذاکرات مربوط به مباحث مالی دانست. زیرا هنوز برخی اختلافات جزئی بر سر شیوه آزادسازی اموال ایران در کره جنوبی باقی مانده اما مسائل سیاسی در این راستا حل شده است.»
دو ملاحظه جدی مسقط
کامران کرمی، پژوهشگر مسائل خلیجفارس نیز در این خصوص توضیح داد: «تداوم میانجی‌گری سلطان نشین عمان میان ایران و آمریکا متمرکز بر زندانیان دوتابعیتی که از مدت‌ها قبل به‌ویژه پس از بن بست مذاکرات احیای برجام در اواخر مرداد سال گذشته در دستورکار این بازیگر قرار گرفته، مرتبط با دو ملاحظه جدی این بازیگر در دو سطح کوتاه‌مدت و بلندمدت است: ملاحظه اول که در کوتاه‌مدت بسیار حیاتی است، ثبات بخشی به منطقه بخصوص پس از موج تنش زدایی گسترده میان بازیگران منطقهای است.» وی افزود: «با این حال تنش‌های دریایی اخیر بین ایران و آمریکا و ابهام بر سر برجام باعث شده تا بیم از تنش مجدد و درگیر شدن دوباره خلیج فارس در آتش درگیری که مستقیما منافع بازیگران کوچک‌تر چون عمان را تهدید میکند، انگیزه‌های مسقط نسبت به تکمیل کردن و نهایی‌سازی توافقات هرچند محدود را افزایش دهد. ملاحظه و انگیزه‌ای که همزمان قطر به عنوان دیگر میانجی روابط ایران و آمریکا در حال دنبال کردن آن است.»
به گفته این پژوهشگر، ملاحظه دوم عمان که در میان‌مدت تا بلندمدت قابل معناست و همزمان دیگر بازیگران شورای همکاری خلیجفارس در حال پیاده‌سازی آن هستند، تعریف سندهای چشم‌انداز اقتصادی ۲۰۳۰ تا ۲۰۵۰ است که چراغ راهنمای این بازیگران در عصر پسا‌نفت به شمار میرود. کرمی توضیح داد: «محور این اسناد، جذب سرمایه‌گذاری و افزایش سطح تجارت دوجانبه با بازیگرانی است که برای پروژه‌های اقتصادی عمان از جمله توسعه زیرساخت‌ها، بنادر و حمل‌ونقل نقش هم تکمیلی ایفا میکند. از جمله این بازیگران جمهوری اسلامی ایران است که عمان با آن سند جامع همکاری امضا کرده، اما به دلیل استمرار تحریم‌ها، در عمل محدودیت‌های قابل‌توجهی برای تجارت با آن وجود دارد.در این میان احیای برجام و رفع تحریم‌ها تا شکل‌گیری نوعی توافق ضمنی می‌تواند برای عمان مزایایی را به دنبال داشته باشد.»
