چرا جلیلی سکوت ۱۷ماهه خود درباره برجام را شکست؟
فرود موج برجامگرایان دولت رئیسی
در این مراسم یک دانشجو با تقدیر از ابتکارعمل برجام گفت برجام ایران را از چاهی که احمدی‌‌‌نژاد کشور را در آن انداخت خارج کرد؛ چرا که با قرار گرفتن ایران ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل، کشور داشت به سمت جنگ می‌‌‌رفت. این دانشجو با بیان اینکه برجام دو هدف داشت اول اینکه کشور به سمت جنگ نرود و دوم دستاوردهای اقتصادی که با خروج ترامپ از این توافق، مورد دوم نیمه‌‌‌کاره ماند گفت:«اکنون که دولت و مجلس یکدست شده‌‌‌اند در حال تلاش برای همان دستاوردهای ظریف هستند چرا این گروه از برجام خارج نمی‌‌‌شوند.»
همچنین این دانشجو گفت در دوره احمدی‌‌‌نژاد ما ذیل بند ۴۱ فصل هفتم منشور سازمان ملل رفتیم. صحبتی که واکنش سعید جلیلی، رئیس پیشین گروه مذاکرهکننده هسته‌‌‌ای را در پی داشت. درواقع در زمان ریاست وی بر تیم هسته‌‌‌ای در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌‌‌نژاد ایران ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل قرار گرفت و شاید به همین دلیل است که جلیلی هر جا صحبت از فصل هفتم می‌شود تلاش می‌کند بگوید که واقعیت به این صورت نبوده است. همچنانکه وی در سخنان روز دوشنبه گذشته‌‌‌اش تاکید کرد:« ما هیچ وقت ذیل فصل هفتم نبودیم؛ فصل هفت چند تا بند دارد و ما فقط ذیل بند ۴۱ بودیم.»
وی افزود:« لذا این اشتباه است که بگوییم که ما ذیل بند ۴۲ بودیم و از آن خارج شدیم و دستاورد موهوم بسازیم.» جلیلی در عین حال در واکنش به اینکه کشور در حال ورود به یک جنگ بود، توضیح داد: « نمی‌‌‌توانیم بگوییم آن زمان کشور در حال ورود به یک جنگ بود که جلوی آن را گرفتند. آن هم در شرایطی که آمریکا در عراق و افغانستان گرفتار شده بود.» نماینده رهبر انقلاب در شورای عالی امنیت ملی با متهم کردن تیم ظریف به ساختن یکسری اهداف موهوم و اشاره به اینکه به این اهداف دست پیدا نکردیم، ادامه داد:« آنها می‌‌‌گفتند هم باید چرخ سانتریفیوژ بچرخد هم چرخ اقتصاد، اما بعد گفتند ما می‌‌‌خواستیم جنگ نشود. چرا در آن هشت سال رشد اقتصادی منفی شد و از سال‌های ۹۴ تا ۹۷ چه جذب سرمایه‌‌‌گذاری صورت گرفت.»
وی افزود:« در سه سالی که برجام اجرا شد، جذب سرمایه‌‌‌گذاری نسبت به سال‌های ۹۰،۹۱ که اوج تحریم‌‌‌ها بود خیلی کمتر بود. خود دولت همان وقت این آمار را اعلام کرد. » جلیلی با اشاره به اینکه چرا وقتی یکی از طرفین برجامی زیر میز زد و از توافق خارج شد ایران به شورای امنیت شکایت نکرد، افزود: « زیرا در بند ۳۷ برجام پذیرفته بودند اگر ایران شکایت کند چه درست باشد چه غلط، هر پنج قطعنامه علیه ایران بازمی‌‌‌گردد؛ دلیل این امر نیز این است که برجام خیلی بد نوشته شده بود.» این مقام پیشین در حوزه هسته‌‌‌ای ادامه داد:«می‌‌‌گویند اینها تصمیمات نظام است این چه معنا دارد. تصمیم نظام به این صورت بود که وقتی برجام طی شد، رهبری ۹ شرط و مجلس و شورای عالی امنیت ملی هر کدام ۱۰ شرط روی آن گذاشتند و با ۲۹ شرط این برجام پذیرفته شد. ولی در نهایت طبق آنچه که رهبری گفتند این برجام شد خسارت محض.»
جلیلی تاکید کرد:« چرا؟ چون در همین روند دلار ۳هزار تومانی شد ۳۰هزار تومان.» وی همچنین با اشاره به اینکه اگر حافظه تاریخی مغشوش شود دچار هزینه‌‌‌های مضاعف می‌‌‌شویم، گفت:« همچنین اگر احساس شود که راه درست همین است در این شرایط باز همین خسارت‌‌‌ها و هزینه‌‌‌ها تکرار خواهد شد. در بحث فروش نفت، زمانی که آژانس ۱۵ بار تایید کرد که ایران به تمام تعهداتش عمل کرده آمریکا گفت که فروش نفت ایران باید صفر شود.» جلیلی در ادامه این پرسش را مطرح کرد که اگر امروز فروش نفت ایران صفر نشده و بیش از یک میلیون بشکه نفت می‌‌‌فروشیم آیا از مسیر برجام است یا از یک مسیر دیگر؟ جلیلی در نهایت گفت که ما نباید دچار خطای تاریخی شویم.
چرا جلیلی قانع نمی‌شود؟
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه وقت ایران در زمان امضای برجام و خروج ایران از فصل هفت منشور سازمان ملل دو سال پیش به همین مباحث جلیلی در مورد عدم حضور ایران ذیل فصل هفتم پاسخ داده بود. به گزارش پایگاه خبری انتخاب، ظریف در آن زمان گفت:« این اظهارات، از دروغ هم بدتر است، فاجعه ست؛ دوستان ما حالی‌شان نیست که بندهای ۳۹ تا ۵۱ در فصل هفت منشور سازمان ملل قرار دارد.» ظریف ادامه داد: «می‌‌‌دانید منظورشان چیست؛ منظورشان این است که ما تحت ماده ۴۲ فصل ۷ نیستیم؛ دوستان ما حالی‌شان نیست که فصل ۷ منشور ملل از بند ۳۹ تا ۵۱ در آن قرار دارد.»
وزیرخارجه پیشین ایران تاکید کرد: «اگر تمام قطعنامه‌‌‌های فصل ۷ را بخوانید آخرین جمله‌اش نوشته که در مواد ۴۰، ۴۱ و ۴۲ ACting است، Acting under article ... of chapter ۷. سه مرحله است. قطعنامه ۱۹۶۹، ۱۶۶۶ تحت ماده ۴۰ قرار دارد یعنی اقدامات موقتی، ۳۹ هم در فصل ۷ قرار دارد یعنی فقط تهدید صلح امنیت تصور کردن فصل ۷. وقتی گفته می‌شود ۴۰ یعنی شما تهدید صلح امنیت محرز است حالا شورای امنیت در برخورد با تهدید صلح و امنیت می‌گوید شما این اقدامات موقتی را بدون تاثیر انجام داده‌اید میرسد به ماده ۴۱ شروع می‌کند به ضمانت اجرای اقتصادی. در ماده ۴۲ به اقدام نظامی میرسد.»
همچنین رضا نصری، کارشناس مسائل روابط بین‌‌‌الملل در واکنش به اظهارات سعید جلیلی که گفته است «ما اصلا ذیل فصل هفت نبودیم که بخواهیم با برجام از آن بیرون بیاییم» نوشت: «در مقدمه همه قطعنامه‌‌‌های شورای امنیت علیه ایران از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ با جوهر سیاه روی کاغذ سفید نوشته «تحت فصل هفتم» اقدام می‌شود. ماده ۴۱ هم ماده‌‌‌ای از همین فصل است! شگفت‌‌‌انگیز است موضوعی به این بداهت، به این وضوح و به این آشکاری سال‌هاست در ایران محل انکار و مناقشه است.»
شایعه نامه به رهبری
سعید جلیلی پیش‌تر در اسفند سال ۱۴۰۰ نیز یک بار دیگر تلاش‌‌‌هایی با هدف ممانعت‌از مذاکرات برجامی انجام داده بود و در نامه‌‌‌ای به رهبری با اعلام مخالفت خود با مسیری که دولت اصولگرای فعلی در راستای برجام طی می‌کند، خواستار این شده است که ایران از برجام خارج شود و غنی‌‌‌سازی را تشدید کند. البته به گزارش روزنامه شرق در ۱۲ اسفند ماه سال ۱۴۰۰ این محتوا را یک منبع آگاه فاش کرده است. در گزارش مذکور طبق گفته‌‌‌های یک منبع آگاه آمده بود که جلیلی پیش‌تر و قبل از ارسال این نامه، تماس‌‌‌های خود را با حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه، و علی باقری کنی، معاون سیاسی او و رئیس هیات مذاکرهکننده ایران در مذاکرات احیای برجام در وین، داشته و در تلاش برای اقناع آنها ناکام مانده است. پس از این بوده است که جلیلی در این مرحله سراغ نامه به رهبری رفته است.
دو سناریو درباره رویکرد جلیلی
درواقع از این سخنان جلیلی می‌‌‌توان دریافت وی که در زمره مخالفان جدی برجام به شمار می‌رود زمانی که برجام در همین دولت در آستانه احیا بود یعنی اسفند ۱۴۰۰ به صورت علنی مخالفت خود را بروز نمی‌‌‌داد و در خفا خواستار پایان برجام می‌شد. اما به نظر میرسد چون امروز طرفداران احیای برجام مانند باقری و امیرعبداللهیان به دلیل شرایطی که با آن مواجه هستیم، دست پایین را دارند، افرادی چون جلیلی به راحتی لب به انتقاد گشوده و بار دیگر برجام و همه دستاوردهای آن را زیر سوال برده‌‌‌اند. سناریوی دیگری هم مطرح است مبنی بر اینکه جلیلی می‌‌‌خواهد در برابر عادی‌‌‌سازی برخی پرونده‌‌‌های سیاست خارجی چون برجام بایستد.
امروز بار دیگر تلاش‌‌‌های داخلی با هدف اقناع‌‌‌سازی مقامات عالی کشور برای اینکه باید پرونده‌‌‌های سیاست خارجی مانند پرونده هسته‌‌‌ای را عادی‌‌‌سازی کنیم، بسیار قوت گرفته است. زیرا اکنون کشور در شرایط پیچیده‌‌‌ای به سر می‌‌‌برد هم از نظر داخلی، هم بحث فروش پهپاد به روسیه باعث برخی پرونده‌‌‌سازی‌‌‌ها علیه ایران شد، هم اقتصاد کشور دچار چالش شده و هم وجهه ایران در عرصه بین‌‌‌الملل نسبت به یک سال گذشته آسیب دیده است. لذا با در نظر گرفتن این دلایل، عادی کردن پرونده‌‌‌های مهم سیاست خارجی و جلوگیری از تبدیل شدن آنها به یک بحران یا چالش جدی امروز در دستور کار برخی مقامات قرار گرفته است. از این رو شاید سعید جلیلی که مخالف جدی برجام است احساس کرده که باید در مقابل این جریان بایستد و مانع از تحقق این سناریو شود.
هر چند به نظر میرسد سناریوی محتمل‌‌‌تر همان گزینه نخست است و چون به دلیل شرایط گفته شده، مذاکرات احیای برجام نیز در بن‌‌‌بست قرار گرفته و افرادی چون علی باقری و حسین امیرعبداللهیان که خواهان احیای برجام بودند، امروز دست پایین‌‌‌تر را دارند، افرادی چون جلیلی فرصت را مغتنم شمرده و تمام تلاش خود را با هدف اینکه بتوانند همین کورسوی امید را برای احیای مذاکرات از بین ببرند، به کار گرفته‌‌‌اند.
