شاید تفاهمنامه ۱۰ ماده‌‌ای بغداد نقض شده باشد
خلف وعده سعودی به ایران؟
همچنان‌که روز جمعه نخستین بیانیه مشترک وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پیرامون «مداخلات رژیم آمریکا در اغتشاشات اخیر کشور» منتشر شد و در آن صراحتا بر دخالت آمریکا، انگلیس، رژیم اسرائیل و عربستان سعودی در ناآرامی‌‌های ایران تاکید شده است.
همچنین در این بیانیه به رسوایی شبکه رسانهای سعودی اشاره شده و آمده است: «این شبکه رسما به خط تجزیه ایران مقتدر و یکپارچه روی آورد و در نهایتِ صراحت، از تجزیه‌‌طلبی و تجزیه‌‌طلبان حمایت کرد.»
پیش‌تر نیز در روز دوشنبه ۲۵ مهر فرمانده کل سپاه در رزمایش اقتدار سپاه در منطقه عمومی ارس با اشاره مستقیم به نقش عربستان بیان کرد: «رژیم آل سعود از بازی رسانهای با جوانان و ملت غیور ایران اسلامی دست بردارد، آنها آشکارا به دنبال تحریک جوانان ما هستند و اتمام حجت می‌کنیم که این رسانه‌ها را کنترل کنند وگرنه دود آن به چشم خودشان خواهد رفت و توجه داشته باشند که شما وارد این قضیه شده‌‌اید و بدانید آسیب‌‌پذیر هستید، بهتر است مراقب باشید.»
همچنین رهبر معظم انقلاب هم در مراسم مشترک دانش‌‌آموختگی دانشجویان نیروهای مسلح که ۱۱ مهر برگزار شد به نقش دولت سعودی در ناآرامیها اشاره کردند.۱۸ مهر نیز نماینده اهواز در مجلس شورای اسلامی گفته بود: «با توجه به فعالیت‌‌‌‌های ضدایرانی برخی شبکه‌های سعودی، توقف فعالیت‌‌‌‌های ضدایرانی این شبکه باید به عنوان یکی از پیش‌‌‌‌شرط‌‌‌‌های عادی‌‌‌‌سازی روابط ایران با عربستان مطرح شود.»
این شبکه‌های سعودی، رسالت خبری خود را شکل‌‌دهی و جهت‌‌دهی به اخبار ایران به ویژه در شرایط خاص تعریف کرده است. این شبکه‌ها از دید مقامات جمهوری اسلامی، نقش مخربی در شرایط کنونی و در میانه مذاکرات ایران و عربستان با هدف بهبود روابط ایفا می‌کند. البته گفت‌وگوها با هدف بهبود روابط تهران و ریاض نیز مدتی به کما رفته و خبری از دور ششم مذاکرات نیست.
پنجمین و آخرین دور مذاکرات نمایندگان عالی جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی روز پنج‌‌شنبه ۱ اردیبهشت- ۲۱ آوریل در بغداد پایتخت عراق برگزار شد. این گفت‌وگو پس از وقفه ۷ ماهه از آخرین دور رایزنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در شهریور ۱۴۰۰ برگزار شد. نخستین‌‌‌‌‌‌بار روزنامه «فایننشال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تایمز» گزارش داد که مقامات ارشد جمهوری اسلامی و عربستان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سعودی، ۶ سال پس از قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور در دی ماه ۱۳۹۴، ۹آوریل ۲۰۲۱- ۲۰ فروردین۱۴۰۰ در بغداد مذاکرات «مستقیم» انجام داده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. پس از آخرین دور گفت‌وگوها، نگاه‌ها نسبت به فضای پیش‌‌رو بسیار مثبت بود و مقامات عراقی که نقش میانجیگر و میزبان مذاکرات را داشتند و مقامات تهران و ریاض از رسیدن به یک تفاهمنامه ۱۰ ماده‌‌ای خبر دادند که به نظر می‌‌رسد مدیریت فضای رسانهای یکی از محورهای این تفاهمنامه بوده است. فواد حسین، وزیر خارجه عراق بعد از آخرین دور گفت‌وگوها ضمن مثبت توصیف کردن فضای مذاکرات تاکید کرد که طرف‌‌های ایرانی و سعودی توافق کردند که دور بعدی مذاکرات از سطح امنیتی به سطح دیپلماتیک ارتقا یابد. اما با گذشت چند ماه خبر رسید که فعلا مذاکرات در سطح دیپلماتیک برگزار نمی‌شود و در همان سطح امنیتی باقی خواهد ماند. خبری که نشان از باقی ماندن برخی اختلافات سطح بالا میان دو طرف دارد.
اما در فاصله آخرین دور مذاکرات در اردیبهشت ماه که سعید خطیب‌‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه وقت آن را مثبت و رو به جلو توصیف کرد و حتی گفت درباره دور بعدی گفت‌وگوها نیز توافق حاصل شده، تا شهریور ماه یعنی زمان شروع ناآرامیها در ایران چه اتفاقی افتاد که نه تنها تهران و ریاض دور ششم گفت‌وگوها را برگزار نکردند و فعلا چشم‌‌اندازی برای آن متصور نیست، بلکه به دلیل اظهارات مقامات جمهوری اسلامی مبنی بر دخالت سعودی‌‌ها در تحولات داخلی ایران، روابط طرفین به سمت تیره و تار شدن می‌‌رود.
هرچند عربستان این اتهامات را نمی‌‌پذیرد و فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان در تاریخ ۲۸ مهر ماه در گفت‌وگو با شبکه العربیه در پاسخ به پرسشی درباره اعتراضات اخیر در ایران گفت: «سیاست ثابت ما عدم دخالت در امور داخلی دیگر کشورها است و نمی‌خواهد در این خصوص اظهارنظر کند.»
در این مدت بغداد به عنوان میزبان و میانجیگر بین تهران و ریاض همواره تلاش کرده که چشم‌‌انداز گفت‌وگوها و روابط دو طرف را مثبت و رو به جلو ارزیابی کند اما آنچه در واقعیت می‌‌بینیم، فعلا نه خبری از دور ششم گفت‌وگوها هست و نه می‌توان چشم‌‌انداز روابط طرفین را خیلی مثبت برآورد کرد.
کاهش تمایل به تداوم گفت‌وگوها با تهران
علی‌‌اکبر اسدی، استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پاسخ به روزنامه «دنیای اقتصاد» درباره فرازوفرود روابط ایران و عربستان سعودی گفت: «در روابط تهران و ریاض در یکی دو سال گذشته از چند منظر نشانه‌ها و پیشران‌‌هایی مبنی بر بهبود و پیشرفت مناسبات ظاهر شد که حاصل آن پنج دور گفت‌وگو در بغداد بود.»
پژوهشگر مسائل عربستان توضیح داد: «از جانب ایران کنار رفتن دونالد ترامپ از قدرت، به قدرت رسیدن بایدن و دور جدید گفت‌وگوها بین ایران و قدرت‌های بزرگ درباره احیای برجام یک پیشران اساسی بود که نشان می‌‌داد امکان تعامل بین ایران و مجموعه غرب وجود دارد که اگر شکل بگیرد تاثیر مثبتی بر روابط ایران با کشورهای منطقه به ویژه عربستان دارد.»
به گفته اسدی، سعودی‌‌ها تحت‌‌تاثیر شرایط بین‌المللی و منطقه‌‌ای به نتایج جدیدی درباره تنظیم روابط با ایران رسیدند. وی در این خصوص توضیح داد: «وقتی ترامپ از قدرت کنار رفت و بایدن با رویکرد جدیدی به قدرت رسید که از جمله خواستار همگرایی منطقه‌‌ای با کاهش تنش‌‌ها بین ایران و کشورهای عربی بود و همچنین دریافت رهبران سعودی به‌ویژه محمد بن‌‌سلمان از تداوم تنش‌‌ها و بی‌ثباتی‌‌ها و تبعات منفی آن برای منطقه و از جمله خود عربستان، آنها نگاهشان را به برخی مسائل از جمله روابط با ایران تغییر دادند.»
این پژوهشگر ادامه داد: «این مسائل در کنار نگاه دولت جدید ایران یعنی تقویت نگاه همسایگی، طرفین را به سمت ایجاد زمینه‌هایی برای گفت‌وگو سوق داد.»
اسدی با اشاره به اینکه این گفت‌وگوها با برخی عدم قطعیت‌‌ها، موانع و چالش‌‌ها مواجه شد، به عوامل تاثیرگذار پرداخت و گفت: «جنگ اوکراین، عدم احیای برجام تا به امروز و بحث نامشخص بودن وضعیت بحران یمن و همچنین چالش‌‌هایی که در داخل کشور به لحاظ سیاسی و امنیتی ایجاد شده از جمله موانع بر سر راه گفت‌وگوهای تهران و ریاض است.»
اسدی تاکید کرد: «در چنین وضعیتی و با توجه به اینکه در ایران این اعتقاد وجود دارد که عربستان به لحاظ رسانهای بسترساز تداوم و تشدید ناآرامی‌‌های داخلی در ایران شده و هشدارها و سیگنال‌‌هایی نیز به رهبران عربستان ارسال شده، اکنون دیگر مثل قبل شرایط برای ادامه گفت‌وگوها فراهم نیست.» به گفته این کارشناس برای طرف سعودی عدم قطعیت درباره احیای برجام و آینده روابط ایران و غرب یک فاکتور کلیدی است که باعث می‌شود تمایل آنها به تداوم گفت‌وگوها با ایران کمتر شود. استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه گفت: «اتهامات وارده از سوی غرب به تهران درباره استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ روسیه علیه اوکراین، تنش‌‌های جدیدی در روابط ایران و غرب ایجاد کرده و لذا ابهام جدی درباره روابط دو طرف وجود دارد.»
اسدی معتقد است که بحث ناآرامیها در ایران و ابهام در روابط تهران و غرب، تمایل و اراده سعودی‌‌ها را برای تداوم گفت‌وگوها کمتر کرده است.
وی در این رابطه تاکید کرد: «زیرا تداوم و ماندگاری روابط ایران و عربستان در شرایط بی‌ثبات بین‌المللی مشخص نیست.»
این پژوهشگر در نهایت در پاسخ به نقش سعودی‌‌ها در تحولات داخلی ایران گفت: «وقتی سعودی‌‌ها برای ایجاد این شبکه‌ها هزینه‌های کلان کرده‌‌اند، تصورش می‌‌رفت که در زمان ناآرامیها در ایران بخواهند با استفاده از آن شبکه‌ها به ناآرامی‌‌های داخل کشور بپردازند. درواقع اینجا درمی‌‌یابیم که تغییر شرایط تا چه حد می‌تواند رویکرد کشورها را نسبت به هم تغییر دهد.»
