ابهام در فرجام گفتوگوها؛ جمعبندی در تهران چه‌خواهد بود؟
محک مذاکرات از سه زاویه
گفتوگوها در وین پایان یافت، هیات‌‌‌‌‌ها به پایتخت‌‌‌‌‌ها بازگشتند، غرب از پیشنویس نهایی که باید بر سر آن تصمیم‌گیری شود، سخن می‌گوید اما در داخل کشور نگاه‌‌‌‌‌ها به جمعبندی مذاکرات چهار روزه وین متفاوت است؛ برخی می‌گویند اختلافات کمتر شده و طرفین به توافق نزدیک‌‌‌‌‌تر شد‌‌‌‌‌ه‌‌‌‌‌اند و برخی نیز از باقی‌ماندن اختلافات عمده سخن می‌گویند. در این رابطه حسین شریعتمداری، مدیر‌مسوول روزنامه کیهان در یادداشتی که روز سه‌‌‌‌‌شنبه در این روزنامه منتشر شد، نوشته است که «برخلاف آنچه مقامات و رسانه‌‌‌‌‌های غربی اعلام می‌کنند، تا‌‌‌‌‌کنون مذاکرات وین به هیچ نتیجه‌‌‌‌‌ای که تضمین‌‌‌‌‌کننده منافع ملی کشورمان و مخصوصا تامین‌‌‌‌‌کننده انتفاع اقتصادی ایران باشد، نرسیده است و مذاکرات درباره چهار محور اصلی، کماکان بی‌‌‌‌‌نتیجه مانده است.»
به گفته شریعتمداری، «پادمان، لغو تحریمها، تضمین آمریکا که تعهدات خود را نقض نمی‌کند و اجرای مرحله‌‌‌‌‌ای توافق که پیشنهاد - بخوانید حیله- آمریکاست و تیم هستهای ایران با شناخت هوشمندانه‌‌‌‌‌ای که از حریف دارد، به‌شدت با آن مخالفت می‌‌‌‌‌ورزد» چهار محور اصلی اختلافات است. همچنین مدیر‌مسوول این روزنامه در ادامه این مطلب نوشت: «مقامات و رسانه‌‌‌‌‌های غربی با این هدف که ایران را مانع انجام توافق معرفی کنند، درباره خودداری آمریکا از تن‌دادن به خواسته‌‌‌‌‌های قانونی و منطقی ایران سخنی نمی‌گویند و پی‌‌‌‌‌در‌‌‌‌‌پی مصاحبه کرده و مقاله می‌‌‌‌‌نویسند که پیشنویس توافق مورد قبول طرفین آماده است و اکنون نوبت ایران است که گام نهایی را برداشته و توافق هستهای رسمیت پیدا کند! انگیزه حریف از این بازی روانی، آن است که در افکار عمومی، ایران را مانع رفع تحریمها معرفی کند! حال آنکه حریف اصرار دارد تحریم‌های اصلی باقی بماند و حتی حاضر نیست تضمین بدهد که بعد از انجام توافق به تعهدات برجامی خود وفادار باشد!»
در همین رابطه پیتر استانو، سخنگوی سرویس اقدامات خارجی اتحادیه اروپا روز سه‌‌‌‌‌شنبه در جمع خبرنگاران با اشاره به مذاکرات وین گفت: «دیگر فضایی برای مذاکرات باقی نمانده است.» به گزارش «ایسنا» وی ادامه داد: «ما متن نهایی را در اختیار داریم. حال باید دراین‌باره تصمیم‌گیری شود. پاسخ «آره یا نه» است. ما از تمامی طرفین انتظار داریم تا بسیار سریع در این‌باره تصمیم‌گیری کنند.» اما چرا در ایران نگاه‌‌‌‌‌های متفاوتی درخصوص جمعبندی گفتوگوها وجود دارد؛ برخی نسبت به آن خوشبین هستند و بعضی از باقی‌ماندن اختلافات عمده سخن می‌گویند.
ناپایداری، اولین چالش دیپلماسی هستهای
دکتر ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران در ارزیابی یادداشت اخیر مدیر‌مسوول روزنامه کیهان در خصوص بی‌‌‌‌‌نتیجه‌ماندن مذاکرات درباره چهار محور اصلی پادمان، لغو تحریمها، تضمین آمریکا و اجرای مرحله‌‌‌‌‌ای توافق به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «مذاکرات و دیپلماسی هستهای موضوعی راهبردی محسوب شده و به همین دلیل است که دارای فراز‌‌‌‌‌و‌‌‌‌‌نشیب‌‌‌‌‌های خاص خود است. ایران و تمامی کشورهای فعال در روند دیپلماسی وین، همواره تلاش داشته‌‌‌‌‌اند که به توافقی نسبتا پایدار نایل شوند. روند تحقق این امر به گونه‌‌‌‌‌ای اجتناب‌‌‌‌‌ناپذیر چالش‌های خاص خود را به‌همراه خواهد داشت. ناپایداری به‌عنوان اولین چالش دیپلماسی هستهای محسوب می‌شود. به همان‌گونه‌‌‌‌‌ای که تردید بازیگران نسبت به دیگری و چگونگی اجرای تعهدات، در زمره دومین چالش هرگونه توافقی در فضای سیاست بین‌الملل تلقی می‌شود.» وی افزود: «مذاکرات ایران و کشورهای گروه ۱+ ۴ را باید به‌عنوان بخش دیگری از فضای سیاست جهانی با رویکرد امنیتی دانست. در این روند هریک از بازیگران تلاش می‌کند تا زمینه گریز دیگری را مسدود کند. یکی از دلایل اصلی طولانی‌شدن مذاکرات اعاده‌برجام را باید بی‌اعتمادی همه‌جانبه کشورها نسبت به یکدیگر دانست.»
آغاز سازنده و پایان مبهم
متقی در پاسخ به این پرسش که در حال‌حاضر مهم‌ترین حوزههای اختلافی باقی‌مانده چیست، گفت: «روند تنظیم مذاکرات در اردیبهشت۱۴۰۰ به‌گونه‌‌‌‌‌ای بود که تمامی گروه‌ها و کشورهای شرکت‌‌‌‌‌کننده در دیپلماسی هستهای وین توافق کردند که در ابتدا بر سر موضوعاتی توافق کنند و توجه داشته باشند که درباره اجرای آن اتفاق‌‌‌‌‌نظر دارند، به‌همین‌دلیل است که روند دیپلماسی وین دارای آغازی سازنده و پایانی مبهم است.» وی با اشاره به اینکه مهم‌ترین موضوع مذاکرات مربوط به چگونگی لغو تحریمها و تعهدات کشورهای غربی بوده است، افزود: «بر اساس طرح جوزپ بورل باید ایران تعهدات خود را در زمان محدودی به انجام برساند.» این کارشناس تاکید کرد: «عدم‌موازنه بین تعهدات ایران و آمریکا به‌عنوان اصلی‌ترین و اولین چالش بین کشورها در روند دیپلماسی هستهای وین محسوب می‌شود.»
متقی همچنین با اشاره به موضوع پادمانی که اخیرا از سوی گروسی مطرح‌شده، توضیح داد: «وی تلاش دارد تا مسائل حل‌نشده درباره ادعاهای اتهامی را دوباره بازخوانی کند، درحالیکه بازخوانی این‌گونه ادعاها نمی‌تواند در فضای حسننیت دیپلماتیک معنای موثری داشته باشد، به‌همین‌دلیل است که موضوع پادمانی و چگونگی انجام تعهدات کشورهای جهان‌غرب برای پایان دادن به تحریمها به‌عنوان اصلی‌ترین چالش‌های باقی‌مانده در شرایط موجود محسوب می‌شوند. چالش‌های دیگر از قابلیت حل مرحله‌‌‌‌‌ای برای نیل به توافق برخوردار هستند.» به گفته این استاد دانشگاه، موضوع ادعاهای اتهامی یک چالش دائمی و تاریخی برای ایران خواهد بود و فرآیند حل موضوع تحریمها به‌عنوان نیاز اصلی ایران برای توافق محسوب می‌شود.
تا ایران نخواهد، پیشنویس نهایی وجود ندارد
این استاد دانشگاه تهران و کارشناس مسائل هستهای در توضیح اینکه چرا اروپا و آمریکا اصرار دارند که پیشنویس نهایی است و ایران با آن مخالف است؟ تشریح کرد: «واقعیت آن است که در روند مذاکرات چندجانبه هیچ پیش‌‌‌‌‌نویسی بدون توافق تمامی بازیگران به مرحله نهایی نمی‌رسد. البته تمامی و اکثریت بازیگران باید نسبت به برخی از موضوعات دارای اتفاق‌‌‌‌‌نظر و اجماع تحلیلی باشند. کشورهای روسیه و چین نسبت به طرح پیشنهادی جوزپ بورل موافقت کرده و آن را به‌عنوان چارچوب قابل‌قبول برای مذاکرات و نهایی‌‌‌‌‌سازی توافق اعلام کرده‌‌‌‌‌اند، درحالیکه ایران برای حل موضوعات اقتصادی خود باید از ساز‌‌‌‌‌و‌‌‌‌‌کارهایی برای توافق چندجانبه بر اساس حداقل‌‌‌‌‌های منافع ملی یعنی اقدام همزمان با هدف اجرای تعهدات ایران و کشورهای غربی به‌خصوص ایالات‌متحده تاکید کند.»
وی با بیان این موضوع که ایران تجربه بسیار ناموفقی در ارتباط با اعتماد به سیاست و الگوی رفتار مرحله‌‌‌‌‌ای آمریکا داشته است، افزود: «به همین دلیل است که پذیرش مرحله‌‌‌‌‌ای پایان‌دادن به تحریمها هیچ‌گاه موردپذیرش ایران قرار نخواهد داشت. علت اصلی را باید در ناپایداری توافق و همچنین ناپایداری سیاست‌های مرحله‌‌‌‌‌ای آمریکا در ارتباط با جمهوری‌اسلامی دانست.» در پایان عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران در واکاوی چشم‌‌‌‌‌انداز مذاکرات با توجه به اختلافات باقی‌مانده گفت: «روند مذاکرات، ماهیت همکاری‌جویانه دارد. اگر ایران به تعهدات مرحله‌‌‌‌‌ای خود عمل کند، انتظار دارد تا سایر کشورها نیز به این‌گونه تعهدات پایبند باشند. چه ایران و چه تمامی کشورهای گروه ۴+۱ باید انگاره نسبتا همکاری‌‌‌‌‌جویانه‌‌‌‌‌ای برای اعاده توافق موردنظر داشته باشند. ضرورت‌‌‌‌‌های حسننیت در دیپلماسی هستهای از این جهت اهمیت دارد که آمریکا باید به تحریمها پایان دهد؛ زیرا نظارت آژانس بر چگونگی و الگوی رفتار ایران وجود داشته درحالیکه هیچ‌گونه نظارتی بر چگونگی اجرای تعهدات از سوی سایر کشورها به‌ویژه آمریکا وجود ندارد.» وی همچنین تاکید کرد که روند پایان‌دادن به تحریمها و همچنین پایان‌دادن به الگوی ادعاهای اتهامی آژانس بین‌‌‌‌‌المللی انرژی اتمی اصلی‌ترین موضوعات مورداختلاف ایران با اتحادیه اروپا و پیشنویس بورل خواهد بود. در چنین فرآیندی دیپلماسی ادامه خواهد داشت و روند برای رسیدن به توافق نسبتا متوازن اجتناب‌‌‌‌‌ناپذیر خواهد بود.
مرندی: غرب در حوزههای مختلف عقبنشینی کرد
محمد مرندی، مشاور رسانه‌‌‌‌‌ای هیات مذاکره‌‌‌‌‌کننده در طول مذاکرات وین به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» درباره متن پیشنهادی اروپا توضیح داد که متن پیشنویس فعلی محصول چند‌ماه زحمات تیم هستهای است که غربی‌‌‌‌‌ها را در حوزههای مختلف همچون تحریمها، تضمین‌‌‌‌‌ها، تضمین‌‌‌‌‌های ذاتی که متفاوت از تضمین‌‌‌‌‌هاست، راستی‌‌‌‌‌آزمایی و برخی دیگر از مسائل مربوط به آژانس مجبور به عقبنشینی کردند. مرندی تاکید کرد: «در تمامی این حوزه‌‌‌‌‌ها آنچه که چند‌ماه پیش مدنظر غربی‌‌‌‌‌ها بود با آنچه که در پیشنویس فعلی آمده بسیار متفاوت است.» این کارشناس همچنین گفت که این متن، پیامی از سمت غربی‌‌‌‌‌هاست که ما بیش از این نمی‌توانیم عقبنشینی کنیم و برایمان مقدور نیست. به گفته استاد دانشگاه تهران، اکنون مسوولان جمهوری‌اسلامی باید این پیشنویس را بررسی کرده و ببینند که آیا مواردی که لحاظ شده کفایت می‌کند یا خیر.
مرندی با اشاره به اینکه ایران از آمریکا تجربه بسیار بدی دارد، تشریح کرد: «اوباما از روز اول برجام دست به تخلفات عمیق و ساختاری در این رابطه زد، ترامپ از توافق خارج شد و بایدن نیز همچنان سیاست فشار حداکثری سلف خود را در قبال ایران دنبال می‌کند.» وی افزود: « این در حالی است که آمریکا برای این اقداماتش علیه ایران هزینه‌‌‌‌‌ای نپرداخته است؛ لذا ایران باید توافقی را آماده کند که هزینه خارج‌شدن از آن برای واشنگتن بسیار سنگین باشد.» همچنین این استاد دانشگاه می‌گوید: «پرونده ایران در آژانس بین‌‌‌‌‌المللی انرژی اتمی که یک‌سری اتهامات بی‌‌‌‌‌اساس را شامل می‌شود باید قبل از اجرایی‌شدن هر توافقی توسط جمهوری‌اسلامی حل و فصل شود.» مرندی با تاکید بر این موضوع که شورای‌حکام آژانس یک شورای سیاسی است و نه یک شورای فنی، ادامه داد: «در این شورا نمایندگان دولت‌های مختلف حضور دارند و غرب نیز قدرت نفوذ بالایی در آژانس دارد.
کمااینکه درست قبل از بر‌گزاری نشست پیشین شورای‌حکام، رئیس آژانس به سرزمین‌‌‌‌‌های اشغالی سفر کرد؛ یعنی نزد دولتی رفت که خود بمب اتم دارد و با آنها در مورد مساله ایران رایزنی کرد.» وی افزود: «در اسناد ویکی‌‌‌‌‌لیکس نیز آمده است که رئیس سابق آژانس پیش از آنکه به این سمت گمارده شود به آمریکا قول داده بود که اگر وی را تایید کند در همه زمینه‌‌‌‌‌ها از این کشور پیروی خواهد کرد.» این کارشناس گفت: «لذا چون سازوکار آژانس، سیاسی است اکنون آنها می‌توانند پرونده ادعایی علیه ایران را نیز خاتمه دهند. به بیان دیگر چون این پرونده فنی نیست و به‌صورت سیاسی این پرونده را باز‌کرده‌‌‌‌‌اند اکنون نیز می‌توانند آن را ببندند؛ به‌خصوص با توجه به اینکه جمهوری‌اسلامی ایران در رابطه با همه سوالات ادعایی به‌صورت قانع‌کننده پاسخ داده است.» مرندی معتقد است که اگر این پرونده ادعایی مختومه اعلام نشود، فردا روز دست آمریکا باز‌است که بار دیگر زیر هر توافق جدیدی بزند. کارشناس مسائل هستهای در پایان تاکید کرد: «مهم‌ترین نکته همین است که این پرونده در آژانس باید بسته شود و مسوولان نیز باید متن فعلی را بررسی و نظرشان را اعلام کنند تا بعد منتظر باشیم و ببینیم چه تحولی رخ می‌دهد.»
