اثر مذاکرات ایران و عربستان بر کاهش تنش‌های منطقه

در سال ۲۰۱۶، حمله به سفارت عربستان در تهران، پس از اعدام شیخ نمر النمر، روحانی شیعه سعودی، عربستان را وادار کرد تا سفیر خود را از ایران فرا بخواند. از آن زمان تاکنون تنش‌‌ها بیشتر شده، زیرا شیعیان حوثی‌‌ مورد حمایت ایران در یمن با عربستان وارد جنگ شده‌اند و گمان می‌‌رود در سپتامبر ۲۰۱۹ حملاتی را به تاسیسات آرامکو در عربستان سعودی انجام داده باشند. با این حال، دور پنجم مذاکرات بین عربستان سعودی و ایران در بغداد باعث ایجاد حس جدیدی از خوش‌بینی شده است.  نخست وزیر عراق گفت: «آشتی نزدیک است.» سخنگوی وزارت امور خارجه ایران با بیان اینکه در دور اخیر مذاکرات پیشرفتی را شاهد بوده، آن را مثبت و جدی توصیف کرد و گفت: اقدامات برای کاهش تنش بین عربستان و ایران در حال حاضر اثرات فراگیری در سایر کشور‌‌های منطقه ایجاد کرده است.

به گزارش «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: یمن از سال ۲۰۱۱ یکی از عرصه‌های اصلی رقابت بین عربستان و ایران بوده است، اما اکنون به فرصتی برای اعتمادسازی در چارچوب مذاکرات بین دو طرف در عراق تبدیل شده است. سیاست ایران در یمن تا حد زیادی بر نفوذ در حیاط خلوت عربستان متمرکز شده است. ایران از مدت‌ها قبل حمایت قابل توجهی از حوثی‌‌ها به‌عمل آورده و این پشتیبانی‌ها حوثی‌‌ها را قادر ساخته تا بار‌‌ها به خاک عربستان حمله کنند. تخمین‌‌ها از سال ۲۰۱۵ نشان می‌دهد جنگ یمن ماهانه ۶ میلیارد دلار برای عربستان سعودی هزینه دارد. از سرگیری مذاکرات بین عربستان سعودی و ایران، پس از یک وقفه چند ماهه، مدت کوتاهی پس از توافق آتش‌‌بس در یمن انجام شد که نشان می‌دهد ایران احتمالا نقشی در تاثیرگذاری بر حوثی‌‌ها داشته است. آتش‌بس گام اولیه مهمی برای پایان دادن به جنگ در یمن بوده و در صورت برقراری آن، می‌تواند سنگ بنای اعتماد بین ریاض و تهران باشد.

مذاکرات ایران و عربستان احتمالا بر عرصه سیاسی لبنان و عراق نیز تاثیر خواهد گذاشت، جایی که تهران و ریاض از نیرو‌‌های سیاسی رقیب حمایت می‌کنند. هم ریاض و هم تهران نفوذ قابل توجهی در لبنان داشته‌اند و این باعث افزایش تنش بین ایران و متحدان عربستان سعودی در این کشور شده است. پس از انتخابات اخیر، کاهش تنش بین عربستان سعودی و ایران احتمالا به روان‌تر شدن تشکیل دولت لبنان و فعالیت آن کمک می‌کند. در نتیجه پایان دادن به بن‌بست سیاسی در لبنان در دستور کار مذاکرات دو کشور قرار گرفته است. در حالی که عربستان سعودی و ایران احتمالا به حمایت از متحدان مربوطه خود ادامه خواهند داد، مانور‌‌های سیاسی در لبنان ممکن است نرم‌تر شود.

با وجود مذاکراتی که در عراق انجام شد، اما موضوع نقش عربستان سعودی و ایران در این کشور مطرح نشده است. با این حال، می‌توان در اینجا فضایی برای ایجاد تفاهم بهتر بین تهران و ریاض در این جبهه را هم انتظار داشت. شبه‌نظامیان متحد ایران در عراق به حملات متعددی به عربستان سعودی متهم شده‌اند. به عنوان مثال، کتائب حزب‌الله مظنون به انجام حملات به تاسیسات نفتی عربستان در سال ۲۰۱۹ و کاخ سلطنتی عربستان سعودی در سال ۲۰۲۱ است. هم عربستان سعودی و هم ایران احتمالا تلاش خواهند کرد تا نفوذ خود را در عراق حفظ کنند، اما درک بهتر بین این رقبای منطقه‌‌ای احتمالا باعث کمتر شدن این حملات خواهد شد.

در نهایت، کاهش تنش بین عربستان و ایران ممکن است ریاض را از تمایل به پیوستن به توافق‌نامه ابراهیم با اسرائیل منصرف کند. از زمان امضای توافق‌نامه برجام با ایران در سال ۲۰۱۵، عربستان تا حدی متمایل به اسرائیل شد و اسرائیل را به عنوان وزنه تعادلی بالقوه در برابر ایران می‌دید. بنا بر گزارش‌ها، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر سابق اسرائیل در سال ۲۰۲۰ با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی دیدار کرد و اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل اخیرا گفت خوشحال خواهد شد آشکارا از عربستان سعودی بازدید کند. در سپتامبر ۲۰۲۱، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ظاهرا درباره عادی‌سازی روابط بین عربستان و اسرائیل با ولیعهد سعودی بحث کرده و ظاهرا محمد بن سلمان آشکارا این ایده را رد نکرده است. در واقع، او اخیرا اعلام کرد عربستان سعودی، اسرائیل را دشمن نمی‌‌داند، بلکه آن را «متحد بالقوه» می‌‌داند. با این حال، آب شدن یخ روابط بین عربستان و ایران، اگر به شکلی جدی ادامه یابد، حداقل انگیزه عادی‌سازی روابط با اسرائیل را برای سعودی‌‌ها از بین می‌‌برد.

برای عربستان سعودی و ایران، گام‌‌های زیادی تا رسیدن به اعتماد پایدار باقی مانده است. دشمنی دو کشور دهه‌هاست که ادامه داشته و ابعاد ژئوپلیتیک، فرقه‌‌ای و اقتصادی دارد. با این حال، مذاکرات، یعنی دور کردن دو کشور از رویارویی نظامی و بازگشت به عرصه سیاسی برای حل و فصل اختلافات، تحول امیدوارکننده‌‌ای است که می‌تواند اثرات سرریزی برای امنیت منطقه‌‌ای داشته باشد. باید دید آیا این گفت‌وگو‌‌ها می‌تواند چنین دستاورد‌‌های سنگینی را به همراه داشته باشد. اما حتی ناظران بدبین هم اذعان می‌کنند که این مذاکرات ابزاری موثر برای مدیریت تنش‌‌های دوجانبه و خرید زمان در میان‌مدت است تا ببینیم آیا گام‌‌های اعتمادسازی می‌تواند چشم‌انداز بلندمدت را بهبود بخشد یا خیر.