عربستان سعودی و کویت برای حل اختلافات گازی در خلیج‌فارس از ایران دعوت کردند
سرنوشت میدان آرش در دست تهران
اقدام گازی کویت و سعودی در خلیج فارس
جیمز بار، نویسنده و مورخ انگلیسی با اشاره به نقش استعماری فرانسه و بریتانیا در تعیین مرزهای خاورمیانه می‌‌‌گوید دولت‌‌‌های استعماری و پسااستعماری در خاورمیانه زمان زیادی را صرف کشیدن خط بر روی شن و ماسه برای ترسیم مرزهای خود کرده‌‌‌اند. اما با کشف ذخایر هیدروکربن دریایی، وجود یک خط در آب‌‌‌ها نیز به همان اندازه اهمیت یافت. یکی از این مرزهای مبهم با احیای برنامه‌‌‌های کویت و عربستان سعودی برای توسعه میدان گازی که در ایران آرش و در سمت عربی الدوره خوانده می‌شود، دوباره مورد بحث قرار گرفته است. عدم‌تعیین مرز آبی میان ایران و کویت در این منطقه، اختلافات بین طرفین بر سر میادین هیدروکربنی را تشدید خواهد کرد. عربستان سعودی و کویت پس از توافقی که در سال ۲۰۱۹ برای حل اختلافات مرزهای آبی به دست آوردند، شروع به تقسیم سهم از میادین مشترک بین خود کردند. اما در سال‌جاری تصمیم گرفتند تا میدان گازی آرش را هم بدون در نظر گرفتن سهم ایران، بین خود تقسیم کنند. این اقدام طرفهای عربی باعث اعتراض ایران شد و خطیب‌‌‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه این توافق را مخالف مذاکرات گذشته و غیرقانونی خواند. او همچنین تاکید کرد که ایران حق بهره‌‌‌برداری از میدان گازی آرش را برای خود محفوظ می‌‌‌داند. همچنین احمد اسدزاده، معاون وزیر نفت نیز گفت که ایران بهره‌‌‌برداری از این میدان را مورد مطالعه قرار داده و حتی بدون تعیین مرزها نیز می‌توان آن را به صورت مشترک توسعه داد. جواد اوجی وزیر نفت گفت که ایران به زودی حفاری در این میدان را آغاز خواهد کرد. پس از واکنش ایران به اقدام مشترک کویت و سعودی، احمد ناصر المحمد الصباح، وزیر امور خارجه کویت در یک کنفرانس مشترک مطبوعاتی با وزیر امور خارجه فرانسه ضمن تایید ادعای ایران برای این میدان، به مذاکرات سه جانبه با حضور ایران درباره مرزهای دریایی اشاره کرد. اما اندکی بعد از موضع خود عقب‌‌‌نشینی کرد و تاکید داشت که میدان آرش/ الدوره کاملا به عربستان سعودی و کویت تعلق دارد.
دعوت ایران به مذاکرات
گفتنی است که ایران و کویت در سال ۲۰۰۰ بر سر تعیین مرز با هم گفت‌‌‌وگو کردند و حتی در سال ۲۰۱۰ پیشنهاد توسعه مشترک این میدان توسط ایران به کویت داده شد. در حالی که ایران روابط دوستانه و صمیمانه‌‌‌ای با کویت داشته، روابط ایران و عربستان سعودی در سال ژانویه ۲۰۱۶ به اوج تنش رسید و به قطع روابط دیپلماتیک طرفین منجر شد. حالا به نظر می‌رسد کویتی‌‌‌ها در میانه بازی‌‌‌های منطقه‌‌‌ای سعودی قرار گرفته‌‌‌اند و برخلاف روابط پیشین گرمی که با تهران داشته‌‌‌اند؛ حالا طبق نقش تعیین‌‌‌شده از سوی طرف سعودی، مدعی هستند که میدان آرش تنها متعلق به آنها و عربستان است.
پس از اعتراض ایران به اقدام طرفهای عربی و تاکید بر حق ایران در میدان گازی آرش، خبرگزاری دولتی عربستان سعودی روز چهارشنبه گزارش داد که عربستان و کویت از ایران دعوت کرده‌‌‌اند تا برای تعیین محدوده شرقی منطقه مشترک غنی از نفت و گاز دریایی مذاکره کنند. بیانیه وزارت خارجه عربستان سعودی می‌‌‌گوید که آنها و طرف کویتی بر حق خود برای توسعه میدان گاز طبیعی آرش / الدوره تاکید دارند. این اظهارات تحریک‌‌‌آمیز طرفهای کویتی و عربستانی در حالی است که جواد اوجی تصریح کرد که ایران مایل به مذاکره و همکاری برای توسعه میادین مشترک است، اما اقدامات یک جانبه نمی‌تواند مانع از اجرای پروژه حفاری میدان مشترک آرش توسط ایران شود.
سرنوشت میدان آرش در دست ایران
تخمین‌‌‌ها درباره ذخایر میدان مشترک آرش / الدوره در میان طرفهای مختلف متفاوت است و برخی معتقدند که ذخایر گاز این میدان به ۳۶۸میلیارد مترمکعب می‌رسد در حالی که تخمین‌‌‌های دیگری مبنی بر وجود ۲۸۳میلیارد مترمکعب یا ۵۶۶میلیارد مترمکعب وجود دارد. با این حال، مطالعات طرف عربی نشان می‌دهد که انتظار می‌رود این میدان روزانه بیش از ۲۸میلیون مترمکعب گاز و ۸۴هزار بشکه میعانات گازی تولید کند. در چنین شرایطی، عربستان سعودی و کویت به دنبال آن هستند تا با تسلط بر این منابع عظیم گازی، تامین نیازهای داخلی خود را تقویت کنند. کویتی‌‌‌ها با کمک گاز میدان آرش می‌توانند وابستگی خود به واردات گاز را به شدت کاهش دهند و عربستان نیز فرصت آن را پیدا می‌کند تا به یک بازیگر جدی در بازار جهانی گاز تبدیل شود.
بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران بین‌المللی صنعت نفت اما معتقدند که تعیین‌تکلیف وضعیت این میدان در دستان ایران است. مدیا لاین در گزارشی اظهار کرده که حالا توپ در زمین ایران است و اگر این اختلافات در چند ماه آینده حل نشود، مناقشه‌‌‌ای جدید در خلیج‌فارس ایجاد خواهد شد و ممکن است ایران از اکتشاف بدون مشارکت خود، جلوگیری کند. این وبگاه همچنین می‌‌‌گوید که قطر و عمان به عنوان متحدان ایران در خلیج فارس نیز ممکن است در آینده به مذاکرات بر سر این میدان اضافه شوند و به کاهش تنش‌‌‌ها و احقاق حقوق ایران در این میدان کمک کنند.
همچنین وبگاه آپ‌‌‌استریم که بر روندهای جهانی در صنعت نفت و گاز متمرکز است، می‌‌‌گوید اقدام کویت و عربستان با هدف به حاشیه راندن ایران انجام شده و چنین اقدامی می‌تواند به اختلافات طولانی‌مدتی با ابعاد گسترده‌‌‌تر بدل شوند. تحلیلگران آپ‌‌‌استریم معتقدند عربستان این اقدامات را در راستای تضعیف توان ایران انجام می‌دهد و اتفاقی نیست که پس از سال‌ها اختلاف سعودی‌‌‌ها با کویت، در میانه مذاکرات برای رفع تحریم‌های ایران چنین تصمیمی اعلام می‌شود. این تحلیلگران معتقدند که عربستان می‌‌‌خواهد ایران را به تقابل جدید منطقه‌‌‌ای بکشاند. آنها می‌‌‌گویند که عربستان برای جلوگیری از حصول توافق ایران و قدرت‌‌‌های جهانی بر سر پرونده هسته‌‌‌ای و لغو تحریم‌ها، که منجر به بازگشت بشکه‌‌‌های نفت ایران به بازار و تقویت جایگاهش در اوپک می‌شود، حاضر است دست به هر کاری بزند.
تهدیدی که به فرصت تبدیل می‌شود
به نظر می‌رسد کویت و عربستان چاره دیگری جز انجام مذاکره با ایران و احتمالا به رسمیت شناختن حقوق ایران در میدان آرش ندارند. هر ۳ کشور برای تامین نیازهای داخلی و تقویت جایگاه خود در بازار انرژی جهان، به ذخایر این میدان گازی نیاز دارند. واقعیت این است که با بالا گرفتن بحران گازی در اروپا، غربی‌‌‌ها به دنبال تامین‌‌‌کنندگان جدیدی به عنوان جایگزین روسیه هستند و اقتصادهای آسیایی مانند ژاپن، چین، هند و کره‌‌‌جنوبی عطش بیشتری برای گاز طبیعی دارند. ایران و عربستان سعودی به عنوان قدرت‌‌‌های منطقه‌‌‌ای که در صورت رفع تحریم‌ها علیه ایران در حوزه انرژی نیز می‌توانند رقبایی سخت برای یکدیگر باشند؛ به خوبی می‌‌‌دانند که بحران کنونی انرژی در جهان یک فرصت طلایی برای کسب درآمدهای بیشتر و نفوذ ژئوپلیتیکی گسترده‌‌‌تر از طریق گاز طبیعی و نفت در اختیار آنها قرار داده است. به همین دلیل، به نظر می‌رسد که چاره‌‌‌ای جز حل و فصل اختلافات بر سر میدان آرش از طریق دیپلماسی وجود ندارد. اما موفقیت ایران در این زمینه، به شکل و قدرت دیپلماسی کشور وابسته است. در صورتی که ایران و عربستان در مذاکرات اخیری که بر سر اختلافات منطقه‌‌‌ای خود داشته‌‌‌اند، بتوانند به توافقی برای کاهش تنش‌‌‌ها دست پیدا کنند؛ حصول توافق بر سر میدان آرش نیز می‌تواند به راحتی محقق شود.
ایران می‌تواند از این فرصت استفاده کند و در صورت حل و فصل اختلافات در پروژه دو جانبه سعودی و کویت شریک شود و با همکاری، سرمایه‌گذاری و فناوری این کشورها این میدان را توسعه دهد که بی‌‌‌تردید چنین همکاری می‌تواند برای طرفین مفید باشد. طرفهای کویتی و سعودی تصمیم دارند که به‌‌‌جای توسعه جداگانه این میدان، با ایجاد یک شرکت مشترک دست به توسعه میدان آرش/ الدوره بزنند و محصول آن را بین خود به صورت مساوی تقسیم کنند که در صورت دستیابی به توافقی میان ایران و طرف عربی، این اقدام می‌تواند با همکاری ۳ جانبه صورت پذیرد که مشخصا برای ایران منافع بیشتری نسبت به ۲ طرف دیگر دارد. با این حال، نمی‌توان از انفعال در زمینه پیگیری حقوق خود در میادین مشترک و عدم‌تلاش برای توسعه آنها نیز چشم‌‌‌پوشی کرد. ما نه تنها در زمینه توسعه میدان آرش طی دهه‌‌‌ها و سال‌های گذشته کم‌‌‌کاری داشته‌‌‌ایم، بلکه عدم‌توجه کافی در توسعه میادین مشترک در خلیج فارس نیز باعث تحریک هر چه بیشتر کشورهای منطقه برای نادیده گرفتن حقوق ایران شده است. در واقع عدم‌توجه به ذخایر مشترک نفتی و گازی در سال‌های گذشته، پیامدهای بی‌‌‌شماری برای ایران داشته و باعث فرصت‌سوزی‌‌‌های فراوانی شده که حالا با پیگیری حقوق ایران در میدان آرش، می‌توان امیدوار به تغییر شرایط در این بخش بود.
