کارولین رز در مطلبی در سایت نشنال‌اینترست که سایت دیپلماسی ایرانی آن را منتشر کرده است، نوشت: طی یک ماه گذشته، چشم‌انداز سیاسی سرزمین شام درحال تغییر بوده است. ایالات‌متحده در سیاست رسمی خود در منطقه بازنگری کرده و تصمیم گرفته از شمار نیروهای ویژه عملیاتی خود در شمال سوریه بکاهد و از این‌رو، یک خلأ قدرت در منطقه ایجاد کرده است. پس از حمله ترکیه به شمال سوریه و یک آتش‌بس کوتاه‌مدت، مسکو و آنکارا به توافقی دست یافتند که امکان بیرون راندن جنگجویان کرد را حدود ۳۰ کیلومتر از مرز مشترک با ترکیه عقب بکشند و منطقه حائل موردنظر ترکیه را تا ۲۸ کیلومتری مرز ایجاد کنند. درحالی‌که این تصمیم‌گیری‌ها شرایط در شمال سوریه را بی‌ثبات کرده، دولت بشار اسد برای تحکیم عناصر کنترل اقتصادی-سیاسی بر نیمه جنوبی کشور تلاش می‌کرده است. دولت اسد که شریکی مناسب در بغداد پیدا کرده، در صدد بازگشایی آزادراه بوکمال قائم، «مسیر حیاتی» حدودا ۳۰۰ کیلومتری برآمده که نشان‌دهنده احیا شدن روابط سوریه-عراق و استراتژی اقتصادی نوظهور پس از جنگ است.

عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق، به‌رغم هشدارهای دولت‌های همسایه و ایالات‌متحده تصمیم گرفت در بازگشایی گذرگاه بوکمال قائم با دولت اسد همکاری کند. اگرچه همکاری بغداد با دمشق همچنان بحث‌برانگیز است، اما عبدالمهدی به‌دنبال ارتقای اقتصاد استان انبار پس از سال‌ها درگیری و خشونت‌های سیاسی است. با این حال، تاثیرات بازگشایی گذرگاه بوکمال قائم ورای رفاه اقتصادی خواهد بود و می‌تواند به احیای اقتصادی-سیاسی دولت اسد کمک کند. به علاوه، این گذرگاه تاثیر تحریم‌های بین‌المللی را کاهش می‌دهد و به افزایش نفوذ ایران در عراق و سوریه می‌انجامد. مقامات دولت و ارتش عراق و سوریه ۳۰ سپتامبر به‌طور نمادین روبان قرمز را بریدند و گذرگاه بوکمال قائم را در جریان مراسمی پر از دلهره و نگرانی، بازگشایی کردند. پوسترهای تصویر اسد و عبدالمهدی و پرچم‌های دو کشور در سراسر آزادراه و ایست‌های بازرسی آن نصب شد. این مسیر که اکنون به روی مسافران و بازرگانان گشوده شده، در سال ۲۰۱۲ اندکی پس از آغاز درگیری‌های سیاسی در سوریه تعطیل شد. پس از سلطه داعش بر استان‌های دیرالزور و انبار و اشغال منطقه توسط تروریست‌ها تا سال ۲۰۱۷، عملیات بوکمال قائم به کلی متوقف شده بود و تنها بعد از آنکه ارتش دو کشور عناصر داعش را از منطقه بیرون راندند، از سر گرفته شد.

ارزش روابط تجاری سوریه و عراق برای دمشق پیش از جنگ به ۳ میلیارد دلار می‌رسید. بسته شدن گذرگاه بوکمال قائم آسیب شدیدی به اقتصاد سوریه وارد کرد. آسیب دیدن کارخانه‌ها و از بین رفتن منابع در جریان جنگ هم صادرات سوریه را به کلی نابود و اقتصاد این کشور را به تولید محصولات کشاورزی و تولیدات فسفات محدود کرد. اگرچه اقتصاد سوریه پیش از جنگ بر مبنای نفت تعریف نشده بود، اما در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ صادرات نفتی ۲۰ درصد از درآمد دولت را تشکیل می‌داد. از بین رفتن منابع درآمد و تامین نامناسب نفت همراه با ظرفیت رو به افول تولید برق در سوریه، به بحران شدید انرژی در این کشور انجامید.

شرکای تجاری پیشین سوریه در جریان ۸ سال جنگ داخلی در این کشور سامانه‌های تولید مختص خود و روابط تجاری جدیدی در منطقه ایجاد کردند و به‌رغم تخصیص خط اعتباری روسیه و ایران به تامین نفت و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، دولت سوریه نتوانست اقتصاد آسیب‌دیده در خشونت‌های جنگ و تحریم‌های بین‌المللی را بهبود بخشد. همان‌طور که توبایس اشنایدر، تحلیلگر، اشاره کرده، کاهش شدید ذخایر مالی، دستمزد نیروهای دولت، هزینه بالای واردات و افزایش کنترل قیمت شرایط را برای فروپاشی پوند سوریه فراهم آوردند. بازارهای غیرقانونی و غیررسمی دوران جنگ در زمینه مواد مخدر، اسلحه، نفت‌خام و قاچاق انسان، نبود فرماندهی سیاسی-اقتصادی را تشدید کردند و به ایجاد اقتصادهای جنگی نیمه‌مستقل در استان‌های مختلف تحت کنترل شورشیان انجامیدند. در چنین شرایطی، بازگشایی گذرگاه بوکمال قائم یک‌سری فرصت‌های مالی برای اقتصاد آسیب‌دیده سوریه فراهم می‌آورد. این مسیر امکان انتقال محموله‌های نفت‌خام و نفت تصفیه شده در محدوده‌های تحت‌کنترل دولت اسد را فراهم می‌آورد. احتمال تخصیص خطوط جدید اعتباری از سوی ایران به‌صورت واردات کالا و انتقال تجهیزات در سراسر مسیر بوکمال قائم هم وجود دارد و این اتفاق توسط یگان‌های بسیج مردمی (حشدالشعبی) که هم‌اکنون بخش‌های قابل‌توجهی از این راه را تحت‌کنترل دارند، تسهیل می‌شود. بازگشایی این مسیر هزینه واردات به سوریه را به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهد و امکان مدیریت کسری تجاری ۷ میلیارد دلاری، توازن مجدد در اقتصاد وابسته به بازارهای جنگی و کشاورزی و بهره‌برداری از مسیرهای جدید تجاری برای دور زدن هزینه سنگین تحریم‌های بین‌المللی را برای دولت اسد فراهم می‌آورد. بازگشایی مسیر بوکمال قائم برای اقتصاد سوریه که با تورم، بدهی و صادرات اندک فلج شده، یک فرصت خوشایند تجاری و راهی برای تضمین جایگاه اسد در دوران بعد از جنگ است.

با این حال، شاید بتوان گفت که بیشترین سود را از افزایش همکاری‌ها بین عراق و سوریه برای بازگشایی گذرگاه بوکمال قائم، ایران، یکی از بزرگ‌ترین حامیان مالی دو کشور می‌برد. مسیر زمینی از تهران به مدیترانه تحقق هدف دیرینه دولت ایران است و  در عین حال، جایگاه اسد را در سوریه پس از جنگ تثبیت می‌کند. این مسیر به معنای مشارکت سیاسی و تجاری بیشتر ایران در سرزمین شام خواهد بود. احیای مسیر بوکمال قائم همچنین سوالاتی را درباره اقدام بعدی دولت اسد ایجاد می‌کند؛ اینکه دولت اسد درباره دو مسیر بازگشایی نشده در شمال، یعنی گذرگاه یعروبیه که تحت‌کنترل یگان‌های مدافع خلق کردهای سوری است و تنف در نزدیکی پایگاه آمریکا در استان حمص که توسط گروه‌های مسلح سوری تحت حمایت آمریکا اداره می‌شود، چه خواهد کرد. اقدام اخیر ایالات‌متحده به عقب‌نشینی از سوریه و شرایط ناخوشایند یگان‌های مدافع خلق می‌تواند به دولت اسد در پیشبرد اهداف اقتصادی و مرتبط‌سازی بوکمال قائم، تنف و یعروبیه و اجرای استراتژی تجاری دیرینه، یاری رساند.

اخبار مرتبط