به‌رغم ناامیدی تهران از رهبران اروپایی، اما همچنان ایران به این ایده نرسیده که اتحادیه اروپا در رهایی یا کاهش فشار‌های تحریمی آمریکا ناتوان است. با این حال تهران به‌طور فعال درحال پیگیری پلن B است: «اگر بروکسل در نهایت در دستیابی به هدف خود موفق نشود، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند تماس و ارتباطات خود با روسیه را که خواهان حضور گسترده در اقتصاد ایران است افزایش دهد.»

در نگاه تهران، اروپا از لحاظ اقتصادی و سیاسی بسیار جذاب‌تر از روسیه است و علاوه بر این، کشورهای اروپایی نسبت به روسیه در حافظه تاریخی ایرانیان از جایگاه بهتری برخوردار هستند. اما در مرحله عمل این مساله با پیچیدگی بیشتری همراه است. کشورهای اروپایی برای کمک به تهران و مقابله با فشارهای تحریمی آمریکا، دو ابتکار را مطرح کرده‌اند:

ابتکار اول کاملا سیاسی است که در آن اتحادیه اروپا درصدد حفظ و تضمین بقایای برجام است. آنها درصدد هستند با انجام مذاکرات با ایران درخصوص مسائل منطقه‌ای نشان دهند که تهران یک بازیگر موثر جامعه بین‌المللی است و آمریکا را از فرصت معرفی ایران به‌عنوان دولت سرکش محروم کنند. در این راستا می‌توان به مذاکرات بین اتحادیه اروپا و ایران در مساله یمن در ماه فوریه به‌عنوان بخشی از این طرح اشاره کرد.

اما ابتکار دوم کاملا اقتصادی است. اگرچه آنها قادر نیستند تا از خروج شرکت‌های بزرگ از ایران جلوگیری کنند اما آنها قصد دارند شرکت‌های کوچک و متوسط را که ارتباطات کمی با بازار آمریکا دارند، تشویق کنند تا وارد ایران شوند. اما این ابتکار با مشکلاتی مواجه است: نخست هر ابتکاری زمانبر است و به‌صورت فوری حل نخواهد شد. در واقع در کوتاه‌مدت کشورهای اروپایی در مقابل تحریم‌های آمریکا نمی‌توانند هیچ اقدامی انجام دهند و تنها می‌توانند از منظر اخلاقی و برای حفظ ایران در برجام، با انتشار بیانیه‌های سیاسی از این کشور حمایت کنند. در مقابل هم هر چه حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران بیشتر منتظر کمک‌های اروپایی باشد، شانس او برای پیروزی جانشین مورد علاقه‌اش در انتخابات ریاست‌جمهوری بعدی کاهش پیدا می‌کند.

دوم اینکه، تهران به وضوح آمادگی خودش را برای گفت‌وگو در مورد مسائل منطقه‌ای با اتحادیه اروپا اعلام کرده است، اما مشخص نیست که چقدر این کشور برای دستیابی به توافقات نهایی آماده است و اینکه آیا امتیازات آنها سایر بازیگران خاورمیانه مانند عربستان سعودی و اسرائیل را راضی خواهد کرد و همچنین مشخص نیست که آیا دولت ترامپ آن را می‌پذیرد یا خیر.

سوم اینکه اقدامات اقتصادی نشانگر آخرین راه‌حل است. شرکت‌های تجاری متوسط و کوچک برای کاهش فشارهای تحریمی آمریکا به ایران می‌آیند. اما این برنامه ممکن است با اعمال تحریم‌های ثانویه آمریکا علیه ایران و شرکت‌های اروپایی مشکلات بیشتری را برای تسهیل تبادلات اقتصادی و مالی بین اتحادیه اروپا و ایران ایجاد کند.

در نهایت، معیارهای اتخاذ شده از سوی اتحادیه اروپا برای کمک به ایران به‌عنوان اقدام مشترک اروپا اجرا خواهد شد. به عبارت دیگر اعضای اتحادیه اروپا باید نخست در این مورد به اجماع درونی دست پیدا کنند. با این وجود، تفاوت آشکاری در انگیزه و مواضع بازیگران اروپایی در مقابل ایران وجود دارد و این مساله به اجرای سریع یک برنامه مشترک ازسوی اتحادیه اروپا کمکی نمی‌کند. کشورهایی مانند ایتالیا، اسپانیا، یونان و دانمارک اصالتا به حفظ روابط با ایران به‌دلیل انگیزه‌های اقتصادی علاقه‌مند هستند، اما در مقابل برای کشورهای آلمان، فرانسه، اتریش و انگلیس محرک‌های سیاسی در تعیین رویکردهای این کشور به تهران از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. در کل اروپایی‌ها برای اینکه بتوانند یک برنامه موثر عملی را به اجرا در بیاورند، راهی طولانی در پیش دارند.

این محاسبات به مسکو در ایجاد گزینه‌های خود برای همکاری نزدیک‌تر با ایران کمک می‌کند. علی‌اکبر ولایتی مشاور ارشد رهبر ایران در سفر اخیرش به مسکو، نه‌تنها پیام‌های سیاسی را ابلاغ کرد، بلکه قصد داشت تا در مورد وضعیت برجام و گزینه‌های موجود برای کمک به توسعه بخش نفتی و تضمین صادرات آن با همتایان روسی گفت‌وگو کند. اظهارات ولایتی در مورد آمادگی روسیه برای سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیارد دلاری در صنعت نفت و گاز ایران باعث ایجاد جنجال‌هایی در داخل شد. اما مقامات روسیه بعدا به‌دلیل اینکه با این اقدام، تحریم‌های آمریکا را نقض می‌کردند، از هرگونه اظهارنظر خودداری کردند. در عوض آنها بر آمادگی خود برای ادامه معامله نفت با کالا تاکید کردند. این‌گونه اظهارات با واکنش منفی ایران روبه‌رو شد و برخی از سیاستمداران ایرانی چنین معامله‌ای را نشانه نقض استقلال ایران دانستند. در نتیجه محمدجواد ظریف مجبور شد چنین توافقی را انکار کند، هر چند او به گزینه‌های دیگر و بزرگ‌تر برای همکاری ایران با روسیه اشاره کرد. بنابراین این رویداد بر برنامه‌های مسکو و تهران در همکاری در حوزه نفتی و گازی تاثیری نگذاشت.

حتی قبل از سفر ولایتی به مسکو، گاز پروم از دور جدیدی از مذاکرات با مقامات ایران در زمینه مشارکت در توسعه ۴ میدان گازی کیش، پارس شمالی، فرزاد‌ A و فرزاد B ‌خبر داد. علاوه بر این، گازپروم به مذاکرات خود با طرف ایرانی در مورد همکاری مشترک گاز ال‌ان‌جی ادامه دادند. این مذاکرات همچنین شامل مباحثاتی درخصوص ایجاد یک شرکت مشترک ایرانی- روسی برای ساخت و راه‌اندازی یک خط لوله ایران- پاکستان- هند می‌شود. آخرین دیدار وزیر نفت ایران از مسکو نشانه دیگری است که روسیه و ایران به‌طور پیوسته درحال بررسی گزینه‌های سودمند در این حوزه هستند. بنابراین عقیده روسیه این است که توانایی ایران را برای صادرات حداقل بخشی از نفت این کشور به بازار تضمین کند و این یک سیگنال مشخصی به تهران و سایرین است که آنها قصد ندارند به پیشنهادهای ترامپ به اوپک و سایر تولیدکنندگان به‌منظور جبران کاهش صادرات نفت ایران به بازار عمل کنند. در کل، درحالی‌که ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی اتحادیه اروپا قوی‌تر از روسیه است اما مسکو برای کمک به تهران در مقابله با تحریم‌های ایالات‌متحده آمریکا از آمادگی بیشتری برخوردار است.

اعتدال به نقل از المانیتور