دکتر عبدالرسول دیوسالار تشریح کرد
سه سناریو از برجام منهای آمریکا
دکتر عبدالرسول دیوسالار، پژوهشگر مسائل استراتژیک عصر روز دوشنبه در نشستی در جمع برخی فعالان اقتصادی، به ارزیابی مهم‌ترین مسائل استراتژیک سیاست خارجی ایران پرداخت و همچنین سناریوهایی را نیز در مورد آینده برجام و تهدیدات اخیر آمریکا مطرح کرد. دیوسالار در ابتدای این نشست ساختار کلی سیاست جمهوری اسلامی ایران در شرایط کنونی را تبیین کرد و گفت: «ایران در وضعیت کنونی، سیاست موازنه تهدید را به نوعی در دستور کار دارد که از جمله فاکتورهای این سیاست، دفع تهدید از طریق پاسخ به تهدید است تا با گسترده شدن سطح و دامنه تهدید، هزینه مخاصمه با ایران برای طرف‌های مقابل به‌ویژه آمریکا و کشورهای عربی بالا برود.»
دلیل افزایش خصومت ریاض با ایران
این کارشناس مسائل سیاست خارجی همچنین به بررسی نگاه اعراب به سرکردگی عربستان به ایران پرداخت و گفت: «کشورهای عربی آگاه هستند که در صورت وجود ایران قدرتمند، هیچ‌گاه تبدیل به یک قدرت منطقه‌ای برتر نخواهند شد و به همین دلیل در این برهه که پدیده‌ای به نام ترامپ برایشان موقعیت خلق کرده است دشمنی‌شان با ایران را افزایش داده‌اند تا یک بار برای همیشه ظرفیت‌های قدرت ملی ایران را از میان بردارند.» دیوسالار رقابت عربستان با ایران را از منظر اعراب طبیعی دانست زیرا عناصر ذاتی قدرت در ایران و عربستان از جمله جمعیت، موقعیت جغرافیایی، منابع و نیروی انسانی فعال به نوعی ساختاربندی شده است که قدرت‌های بزرگ را به سوی ایران متمایل می‌سازد. از این رو سیاست عربستان در امنیتی کردن ایران، طبیعی است.
او همچنین یک مقایسه آماری از خرید تسلیحات توسط عربستان ارائه داد و گفت: «عربستان طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ به نسبت سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲، ۲۵۵ درصد بر هزینه‌های واردات سلاح خود افزوده است. همچنین نوع خریدهای ریاض نیز تغییر کرده و اگر در گذشته سلاح‌های پدافندی بیشتر در سبد خرید این کشور قرار داشت امروز بیشتر به سمت خرید سلاح‌های آفندی روی آورده است.» این کارشناس مسائل دفاعی و امنیتی افزود، موازنه قوا در منطقه درصورت استمرار این روند در سال‌های آینده به خطر خواهد افتاد و این آسیب اساسی است که سیاست‌های تسلیحاتی ترامپ بر خاورمیانه تحمیل کرده و ظرفیت خشونت را افزایش داده است.
سناریوهای مطلوب برای ایران از نگاه دیگر بازیگران
این کارشناس در ادامه به سناریوهای مطلوب بازیگران موثر منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای همچون آمریکا، عربستان، روسیه، اروپا و اسرائیل درباره ایران پرداخت و گفت: «مطلوبیت عربستان تغییر رژیم در ایران و در نهایت تجزیه کشور است. زیرا از نظر اعراب انسجام جغرافیایی ایران به هر صورت یک مخاطره همیشگی است که ارتباطی به نوع رژیم سیاسی مستقر در تهران ندارد. کمااینکه در پیش از انقلاب و در قالب دکترین نیکسون نیز شکایات عربستان به آمریکا درخصوص علت ترجیح ایران همواره وجود داشت.»
دیوسالار در مورد نگاه روسیه نیز گفت: «واقعیت‌های سیاسی روسیه نشان نمی‌دهد که روس‌ها علاقه‌مند به ایجاد ناآرامی در ایران باشند. کارشناسان امنیتی برجسته روسی معتقد هستند که تهدیدات و نقطه آسیب‌‌پذیری روسیه از سمت جنوب و جنوب شرق یعنی محدوده و حوزه کنترلی و تمدنی ایران از جمله تاجیکستان و افغانستان است.» او با اشاره به اینکه سیاست روسیه مبتنی بر موازنه است، افزود: «مسکو براساس سیاست موازنه مایل نیست یکی از کشورهای مهم و پیرامونی این کشور همچون عربستان، ترکیه، مصر و ایران از یکدیگر قوی‌تر شوند، بلکه از نظر روسیه مطلوب‌ترین وضعیت وجود یک موازنه پایدار میان تمام این بازیگران است. در نتیجه هرگونه ناآرامی در جنوب روسیه یعنی ایران، یک مخاطره امنیتی استراتژیک برای مسکو است.» این کارشناس مسائل امنیتی، گزینه مطلوب آمریکا را در شرایط کنونی تغییر رژیم در ایران عنوان کرد و ادامه داد: «در این راستا سیاست‌ها و نگاه واشنگتن با ریاض و تل‌آویو همسو است. اکنون سیاست‌های واشنگتن بیش از هر زمان دیگری در سیطره لابی‌های بزرگ تسلیحاتی و شرکت‌های لابی‌‌گری قرار دارد که منافع ریاض و تل‌آویو را دنبال می‌کنند. اما در عین حال سیاست تغییر رژیم همچون یک پروژه اقتصادی نگریسته می‌شود زیرا منافع بیشتری را تامین می‌کند و این یعنی اگر وضعیت‌های دیگر منافع دیگر را با میزان بیشتری تامین کند، واشنگتن آماده تغییر موضع هست. اما به هر صورت آمریکایی‌ها قصد هزینه‌کرد بیش از میزان معینی برای این منظور ندارند. به‌طور مثال آنها تمایلی برای آغاز درگیری برای تحقق این پروژه ندارند و این نقطه محدودیت استراتژیک آنها است.» وی در مورد نگاه اسرائیل توضیح داد که مطلوبیت اسرائیل به مفهوم تغییر رژیم در ایران قطعی نیست و در صورت تغییر رفتار ایران، نگاه و رفتار تل‌آویو نیز می‌تواند تغییر کند. به گفته دیوسالار نگاه اروپا با نگاه آمریکا و عربستان کاملا متفاوت است و از نزدیکی بیشتر با روسیه برخوردار است. آنها خواهان ناآرامی یا تغییر رژیم در ایران نیستند. اروپایی‌ها به‌خوبی از هزینه‌های غیرقابل تحمل ناآرامی و بی‌ثباتی در ایران مطلع‌اند. این فهم اگرچه با عزم سیاسی بالایی همراه نیست تا به مجموعه اقدامات مشخصی مبدل شود اما در پایتخت‌های اروپایی ترس از ناآرامی در ایران یک نگرانی امنیتی جدی است. در ادامه این نشست که با حضور برخی فعالان اقتصادی برگزار شد، دکتر عبدالرسول دیوسالار به بررسی وضعیت برجام پرداخت و سه سناریو را در این خصوص مطرح کرد.
سناریوی نخست: حفظ برجام و همکاری با ۱+۴
در سناریوی نخست ایران با اروپا و روسیه و چین به توافق می‌رسد و در برجام باقی می‌ماند. در این شرایط اروپا سوپاپ اطمینان اقتصادی قابل‌قبولی برای ایران ایجاد می‌کند. یعنی فروش نفت را تا حدودی تضمین می‌کند و فرصت‌های تجارت با روسیه، چین و هند را تسهیل می‌کند. اما خطر و مشکل این سناریو این است که فشار آمریکا بر ایران افزایش پیدا خواهد کرد و وضعیت را به میزان زیادی فرسایش خواهد داد. دیوسالار تاکید کرد: «در چنین شرایطی چون آمریکا فشارهایش را بر ایران افزایش می‌دهد دولت نمی‌تواند به لحاظ اقتصادی وضعیت را سروسامان بدهد. دچار فرسایش جدی منابع مالی و اجتماعی خواهیم شد و بنابراین ممکن است شاهد برخی مشکلات در داخل کشور باشیم.»
سناریوی دوم: خروج نرم از برجام
این کارشناس معتقد است در سناریوی دیگر احتمالا ایران با پیگیری سیاست موازنه تهدید از برجام خارج خواهد شد. البته در این سناریو ایران خروج نرم خواهد داشت یعنی از توافق خارج می‌شود و شروع به غنی‌سازی با درصد بالا می‌کند اما در مسائل موشکی و منطقه‌ای اقدام و تحرک خاصی نخواهد داشت. دیوسالار معتقد است در این سناریو ممکن است ایران مذاکره با عربستان، امارات و بحرین را نیز در دستور کار قرار دهد، همچنان‌که اخیرا نیز رئیس‌جمهوری سیگنال‌هایی در این خصوص ارسال کرد. این اقدام نیز باهدف کاهش تنش‌های منطقه‌ای صورت خواهد گرفت. در عین حال ایران روی بحث تنگه هرمز نیز سیاست افزایش هزینه تردد، در عین احتیاط برای پیشگیری از برخورد را پی خواهد گرفت. اما سناریوی دوم نیز پیامدهایی به‌دنبال خواهد داشت، از جمله اینکه چون ایران از برجام خارج شده و غنی‌سازی را نیز مجددا فراتر از تعهدات برجامی آغاز کرده، فرآیند امنیتی‌سازی ایران کلید خواهد خورد اما اجماع‌سازی نظامی علیه ایران به‌شدت دشوار خواهد بود. او در مورد نقش روسیه و اروپا در این سناریو نیز گفت: «کشورهای اروپایی و مسکو تاحدی تلاش خواهند کرد که سرعت اقدامات علیه ایران را کنترل کنند اما به هر حال پروسه امنیتی‌سازی ایران ادامه خواهد یافت. همچنین در این سناریو فرسایش منابع به شدت بالا خواهد بود و ممکن است ایران در داخل نیز با مشکلات بیشتری مواجه شود.»
سناریوی سوم: خروج سخت از برجام
دیوسالار معتقد است ایران در سومین سناریو نیز از برجام خارج می‌شود و اما این خروج سخت خواهد بود؛ یعنی علاوه بر شروع غنی‌سازی با درصد بالا، تقویت برنامه موشکی را نیز در دستور کار قرار می‌دهد. همچنین اقدامات تنبیهی قدرتمندتری را در تنگه هرمز، سوریه و برخی کشورهای دیگر انجام خواهد داد تا هزینه‌های اجرای سیاست آمریکا را بالا ببرد. این استراتژی، اگرچه پرخطر است اما می‌تواند موثر باشد، زیرا با اعمال فشار بالا قادر است پویایی جدیدی تولید کرده و موازنه تهدید را به‌طور کامل تحقق بخشد. زیرا در شرایطی که دشمن تهدیدات را در قبال ایران افزایش داده است، تهران نیز اقدام متقابل انجام می‌دهد و کاملا سیاست موازنه تهدید را علمیاتی می‌کند. به گفته این کارشناس وقتی تهدیدات به نقطه آغاز تنش برسند، ساختارهای کنترل تخاصم در سطح بین‌المللی از جمله اروپا و حتی کشورهای عربی به سوی اتخاذ تصمیمات جدی‌تر برای کنترل منازعه گام برخواهند داشت.
ارسال نظر