ارزیابی استاد دانشگاه تهران از مذاکرات روز جمعه ایران و تروئیکا
اروپایی‌‌سازی مذاکرات هستهای
با توجه به خبر منتشر شده توسط خبرگزاری کیودو به نقل از چند منبع دیپلماتیک ایرانی مبنی بر آغاز مذاکرات بین تهران و سه کشور تروئیکای اروپایی در روز جمعه نهم آذر ماه، نظر شما راجع به این گفت‌وگوها چیست؟
نفس اینکه مذاکره با اروپا شروع خواهد شد، اتفاق خوبی است و دولت پزشکیان نیز از ابتدا بنا را بر این قرار داده بود که مذاکرات با اروپا را شروع کرده و به آن سرعت ببخشد. اما مذاکرات امروز در نقطه‌‌ای شروع می‌شود که به نظر من نقطه چندان متوازنی برای ایران نیست. یعنی به هر حال در شرایطی این مذاکرات آغاز خواهد شد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اخیرا قطعنامه‌‌ای را علیه ایران تصویب کرد که تروئیکای اروپایی پیشنهاد کرده بود. همچنین اتحادیه اروپا در چند ماه اخیر، نه تنها در سطح بیانیه از جمله بیانیه مشارکت با شورای همکاری خلیج‌‌فارس که ادبیات تندی را علیه ایران به کار گرفت فعال بوده، بلکه وارد اقدامات عملی همچون تحریم‌های هوایی و دریایی نیز شده است. در چنین شرایطی ایران در حال بازگشت به میز مذاکره با کشورهای اروپایی است. بنابراین این مذاکرات در عین حال که ضروری است، مذاکرات سختی هم به شمار می‌رود.
به نظر شما اروپا نیز مایل به انجام این مذاکرات است؟
بله حتما؛ مسائلی که اروپایی‌‌ها با ایران دارند، مسائلی جدی و گاه فوری هستند که در درجه اول مساله اوکراین و سپس موضوع هستهای قرار دارد. همچنین اروپایی‌‌ها همزمان با به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در تلاش هستند موضوع هستهای را اروپایی کنند تا بتوانند وزن خود را در مذاکراتی که درخصوص مسائل اروپا با آمریکا دارند، بالا ببرند. یعنی اروپایی‌‌سازی موضوع ایران با اولویت هستهای یکی از اهدافی است که اروپایی‌‌ها به دنبال آن هستند و به نظر من این مذاکرات تا حد زیادی به این هدف کمک می‌کند. بنابراین باید نیم‌‌نگاهی به این مساله داشته باشیم که اروپایی‌‌ها چطور می‌‌خواهند از موضوع ایران در تنظیم روابط با ترامپ استفاده کنند. به باور من، اروپایی‌‌ها به این جمع‌‌بندی رسیده‌‌اند که موضوع هستهای ایران در آستانه گریز قرار دارد. بنابراین انتظاراتی که در موضوع هستهای از ایران دارند در سطح تاکتیکال نخواهد بود بلکه بیشتر به دنبال این می‌‌روند تا انتظاراتی را بیان کنند که تغییر ماهوی در برنامه اتمی ایران ایجاد کند. در موضوعات دیگر هم دستورکارهای متعددی دارند.
با توجه به اینکه اخیرا قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام با پیشنهاد تروئیکای اروپایی به تصویب رسید به نظر شما امروز رسیدن به یک توافق بیشتر مدنظر کشورهای اروپایی است یا در حال آماده کردن شرایط برای اسنپ بک هستند؟
باید توجه داشته باشیم که سه کشور اروپایی نیازی به قطعنامه‌های آژانس برای اسنپ‌‌بک ندارند منتهی از امروز به دنبال زمینه‌‌سازی سیاسی و ایجاد اجماع بین‌المللی یا ایجاد شرایطی هستند که اگر اسنپ‌‌بک فعال شد، کسی در دنیا معترض آنها نشود. آژانس دو جلسه دیگر یکی اسفند ماه و دیگری خرداد ماه سال آینده خواهد داشت. احتمالا اگر مذاکرات با اروپا تا اسفند ماه به نتیجه نرسد، شورای حکام آژانس قطعنامه دیگری علیه ایران صادر خواهد کرد و بسته به تحول روابط اگر در خرداد ماه نیز آژانس قطعنامه صادر کند، پرونده ایران به شورای امنیت ارجاع داده خواهد شد. این اتفاق، مسیر اسنپ‌‌بک را برای اروپایی‌‌ها آسان‌تر خواهد کرد. نکته مهم‌تر اینکه آیا اروپایی‌‌ها فقط به دنبال اسنپ‌‌بک هستند و خود مساله عبور از نقطه گریز هستهای برای آنها مهم نیست؟
در این رابطه باید گفت که برای اروپایی‌‌ها هنوز برجام از منظر اینکه بتواند برنامه اتمی ایران را در همان چارچوب نگه دارد، مهم است. ولی اگر قرار باشد تغییرات برنامه اتمی ایران از نظر اروپایی‌‌ها آنگونه که آنها ادعا می‌کنند ماهوی باشد، کوتاه آمدن‌‌های تاکتیکال ایران برایشان خیلی سودمند نیست بنابراین فشار را بیشتر خواهند کرد. در این راستا این پرسش مطرح می‌شود که ما به ازای این مذاکرات برای ایران چیست یا ایران چه چیزی می‌تواند از این مذاکرات به دست بیاورد؟ اگر قرار باشد که ایران وارد مذاکرات جامع با اروپا شود، ما به ازای آن برای تهران چه خواهد بود؟ این موضوع مهمی است که تیم مذاکره‌کننده ایران باید شناخت و درک دقیقی از آن داشته باشد.
شما چشم‌‌انداز مذاکرات را چطور می‌‌بینید و اگر بده بستانی بین تهران و سه پایتخت اروپایی انجام بگیرد می‌توانیم نسبت به آینده گفت‌وگوها خوش‌بین باشیم؟
در حال حاضر صحبت کردن راجع به این موضوع سخت است؛ واقعیت این است که نظام مسائل ما با اروپا در مقطع فعلی از غیرمستقیم، غیرفوری و متمرکز بر منطقه خاورمیانه به نظام مسائل فوری، مستقیم و با تمرکز بر اروپا تبدیل شده است. بازگرداندن این نظام مسائل به نظام مسائل قبلی اتفاق مهمی است و از نظر من سخت است به آن نظام مسائل بازگردیم و چالش‌‌های در مسیر زیاد است.نکته دیگر به همگرایی اروپا با ترامپ 2019-2018 و ترامپ 2024 بازمی‌گردد. در آن زمان اروپا سر خط نبود اما امروز کاملا سر خط است و از فشار روی کار آمدن دونالد ترامپ نیز علیه ایران استفاده می‌کند. در واقع اروپا و آمریکا در فشار آوردن به ایران تلاش می‌کنند همسو با هم پیش بروند. به بیان دیگر اروپا از ابزار روی کار آمدن ترامپ به عنوان یک اهرم فشار علیه ایران استفاده می‌کند که مهم است. این در حالی است که در دور اول ریاست جمهوری ترامپ، اروپا در سال‌های اول در مقابل رئیس‌‌جمهور آمریکا بود و با او همراهی نداشت.
آیا ممکن است اگر توافقی بین ایران و اروپا شکل بگیرد، ترامپ با مستقر شدن در کاخ سفید بار دیگر در مسیر این مذاکرات یا هر نوع توافقی سنگ‌‌اندازی کند؟
باید توجه داشت که بر اساس رویه‌‌ها، آمریکایی‌‌ها به قول و قرارها در جایی که برایشان نفع آنچنانی نداشته باشد، پایبند نیستند. آن چیزی که ترامپ به ظاهر گفته بیشتر در این چارچوب است که موضوع اتمی ایران داخل باکس بازگردد. شاید این نوع توافقات با اروپایی‌‌ها اگر بتوان آن را توافقات جامع نام نهاد در موضوع هستهای برای ترامپ نیز جذاب باشد. اما باز باید ببینیم این روند چطور پیش می‌رود.
در نهایت به نظر شما آیا مذاکرات بین ایران و طرفین غربی از موضوع هستهای به موضوعات دیگر مانند منطقه و... نیز تسری خواهد یافت؟
اروپایی‌‌ها و آمریکا از ابتدا به دنبال مذاکرات چند موضوعی بودند و این ایران بود که خواهان مذاکرات تک‌‌موضوعی و بخش بخش بود. ایران تا مدت‌‌ها وارد مذاکرات منطقه‌‌ای با غرب نمی‌‌شد منتها به باور من از کنفرانس بغداد یک و سپس کنفرانس‌‌های متعاقب آن وارد تعاملات غیرمستقیم با اروپا به رهبری فرانسه در زمینه منطقه شد. بنابراین باید گفت که ما مدت‌‌هاست در مورد منطقه با اروپایی‌‌ها وارد مذاکره شده‌‌ایم اما شاید به صراحت بیان نشده است. به جز منطقه، موضوع اوکراین نیز موضوع مهمی است که ایران در این زمینه برگ‌‌هایی دارد که می‌تواند از آنها استفاده کند.
