«دنیای اقتصاد» مسیر توسعه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در ایران را بررسی کرد
گردنه گذار شرکت‌ها به انرژی پاک
در دهه‌‌‌های اخیر و با افزایش جمعیت جهان و نگرانی‌های ناشی از افزایش قابل‌توجه میزان مصرف سوخت‌‌‌های متعارف، ضرورت دسترسی پایدار و مطمئن به انرژی بیش از پیش آشکار شده است. سوخت‌‌‌های فسیلی منابع انرژی تجد‌یدناپذیر هستند که در زمانی نه‌‌‌چندان دور به پایان خواهند رسید. این منابع انرژی چالش‌‌‌هایی در سطح جهانی نظیر آلودگی محیط‌زیستی و انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای به همراه دارند. با توجه به احتمال بروز ناترازی‌‌‌های جدی انرژی در سال‌های آتی، تکیه بر انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر برای رفع این محدودیت‌ها و کاستی‌‌‌ها ضروری به‌‌‌نظر می‌‌‌رسد.
کاربرد انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در دنیای کنونی مورد توجه قرار گرفته و به سرعت، گسترش یافته است. میزان تابش انرژی خورشید در ایران بین ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ کیلووات ساعت بر مترمربع در سال تخمین زده می‌شود که بالاتر از متوسط جهانی آن است. برهمین اساس نیز ایران از ظرفیت ویژه‌‌‌ای در این بخش برخوردار است. به دلیل پتانسیل بهره‌‌‌برداری از انرژی خورشیدی در کشور، قوانینی برای بهره‌‌‌برداری از این انرژی، طراحی شده است. با وجود این تاکنون از ظرفیت‌‌‌های این بخش به درستی و به اندازه کافی بهره گرفته نشده است. وعده‌‌‌های محققنشدنی در این حوزه مانع جدی توسعه تجدیدپذیرها در کشور است.
چندی پیش و پس از بروز ناترازی‌‌‌های جدی در روند تامین برق، محسن طرزطلب رئیس سازمان ساتبا وعده داد: طبق برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های انجام گرفته از سوی وزارت نیرو، قرار است ۳۰هزار مگاوات ظرفیت جدید برق تجدیدپذیر شامل ۲۵هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی و ۵۰۰۰ مگاوات نیروگاه بادی تا پایان دولت چهاردهم ایجاد شود.
معاون وزیر نیرو با بیان اینکه ساتبا متعهد شده تا پایان شهریور سال آینده ۳۰۰۰ مگاوات به ظرفیت کنونی برق تجدیدپذیر در کشور اضافه شود، ادامه داد: به این ترتیب ظرفیت انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر به حدود ۵۰۰۰ مگاوات خواهد رسید. بر اساس برنامه‌‌‌ریزی انجام گرفته، سالانه ۱۰هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاه‌‌‌های تجدیدپذیر در کشور اضافه خواهد شد.
ضرورت تولید انرژی با اتکا به منابع تجدیدپذیر
هاشم اورعی کارشناس انرژی در گفت‌‌‌وگو با «دنیای اقتصاد» درخصوص اهمیت توسعه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر و دلایل عقب‌‌‌ماندگی این صنعت در کشور اظهار کرد: در سال ۲۰۲۳، حدود ۳۰درصد از برق مصرفی دنیا توسط منابع تجدیدپذیر تامین شده است.
نیمی از این میزان توسط منابع برق‌‌‌آبی تولید شده است. نیم دیگر از این میزان تولید برق، توسط منابع بادی و خورشیدی تولید و تامین شده است. یعنی ۱۵درصد از کل برق مصرفی جهان را تجدیدپذیرها خلق می‌کنند.
اورعی تاکید کرد: بررسی روند توسعه تولید برق با اتکا به منابع تجدیدپذیر، جالب توجه است. روند تولید برق با اتکا به منابع برق‌‌‌آبی در سال‌های اخیر ثابت بوده یا شیب مثبت محدودی داشته است. اما روند تولید برق با اتکا به خورشید و باد، شتاب ویژه‌‌‌ای یافته است.
برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های جهانی برای تولید برق دنیا در سال ۲۰۵۰، حکایت از بروز تغییرات عمده و شگرف در این بخش دارد. انتظار می‌رود مصرف زغال‌‌‌سنگ و نفت طی ۲ دهه آتی برای تولید برق به شدت محدود شود. بهره‌‌‌مندی از انرژی گاز و هسته‌‌‌ای نیز برای تولید برق، محدود خواهد شد. اما تولید برق با اتکا به انرژی بادی و خورشیدی طی ۲۵ سال آینده در دنیا، به شدت صعودی خواهد بود.
سهم این منابع تجدیدپذیر در تولید برق دنیا در نیمه قرن جاری میلادی، دوسوم کل تولید کشورها را به خود اختصاص خواهد داد. بنابراین باید این‌‌‌طور ادعا کرد که دنیا به سرعت در مسیر توسعه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر حرکت می‌کند.
واگرایی ایران از سیاست‌‌‌های جهانی انرژی
اورعی درخصوص ظرفیت‌‌‌های تولید انرژی ایران گفت: ظرفیت منصوبه نیروگاهی در ایران 94هزار مگاوات برآورد می‌شود. ظرفیت منصوبه نیروگاه‌‌‌های تجدیدپذیر کشور نیز 1400 مگاوات برآورد شده است. ضریب تبدیل ظرفیت نیروگاه‌‌‌های تجدیدپذیر (خورشیدی) به برق برابر 20درصد برآورد می‌شود. یعنی احداث نیروگاه خورشیدی به ظرفیت 5 کیلووات، به‌‌‌اندازه یک کیلووات برق، تولید خواهد کرد.
این کارشناس انرژی با اشاره به آمار شرکت توانیر درخصوص تولید برق تجدیدپذیر کشور در تیرماه امسال گفت: تولید برق تجدیدپذیر کشور، تنها سهم 0.6 درصدی از مجموع برق تولیدی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. این سهم 0.6 درصدی پس از 20 سال فعالیت کشور در حوزه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر حاصل شده و با توجه به ابعاد ناچیزی که دارد، باید آن را صفر درنظر گرفت.
اورعی گفت: در حال حاضر با توجه به بروز ناترازی‌‌‌های انرژی گسترده‌‌‌ای که در کشور شاهد هستیم، نبود دورنمای روشن از آینده و همچنین با اتکا به شرایط حاکم بر اقتصاد و همچنین ساختار تولید و تقاضا برای انرژی در کشور، انتخاب دیگری به‌‌‌جز تکیه بر انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر برای تامین نیازهای کشور نداریم. وی با اشاره به روند سیاست‌‌‌های حاکم بر کشور در بخش انرژی تاکید کرد: در دهه 60 خورشیدی، افزایش ظرفیت تولید برق نیروگاهی کشور به سمت احداث واحدهای برق‌‌‌آبی بود. امروز با بروز بحران‌های آبی و تشدید خشکسالی، از میزان آب ذخیره شده در پشت سدها کاسته شده است. به‌‌‌طوری که در سال‌های خشک، میزان تامین برق با اتکا به این روش به شدت کاهش خواهد یافت.
14درصد از ظرفیت نیروگاهی کشور، با اتکا به نیروگاه‌‌‌های برق‌‌‌آبی، احداث شده است. اما در حال حاضر این نیروگاه‌‌‌ها بین 8 تا 9درصد برق کشور را تامین می‌کنند. در سال‌های خشکسالی، این سهم به 4درصد از کل تولید برق کشور هم کاهش یافته است. در دهه 70 و 80، توسعه نیروگاهی در کشور ما مورد توجه قرار گرفت. در این سال‌ها گاز به‌‌‌عنوان منبع اصلی تامین انرژی نیروگاهی در کشور تعریف شد اما امروزه امکان تامین گاز برای نیروگاه‌‌‌ها نیز وجود ندارد. به این ترتیب نمی‌توانیم در مسیر توسعه نیروگاه‌‌‌های گازی با هدف تامین برق موردنیاز کشور ادامه دهیم. کما اینکه در حال حاضر تولید 90درصد برق کشور وابسته به منابع گازی است، که تامین آن ممکن نیست. اورعی گفت: بنابراین تولید برق با اتکا به انرژی هسته‌‌‌ای و همچنین انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر اعم از آب ، خورشید و باد، جزو سناریوهای متفاوتی به حساب می‌‌‌آید که در روند تامین برق کشور در حاشیه باقی مانده است.
برق و توسعه پایدار
«در طول سالیان گذشته وعده‌‌‌های بسیاری در خصوص تامین برق موردنیاز کشور با اتکا به منابع انرژی هسته‌‌‌ای داده شده است. با وجود تمام وعده‌‌‌هایی که در این بخش داده شده، نمی‌توان به تحقق این وعده امید داشت. البته لزوما حذف انرژی هسته‌‌‌ای از سبد انرژی کشور، سیاستی کارآمد نیست؛ چراکه انتظار می‌رود سبد انرژی کشور، متنوع باشد.» اورعی با تاکید بر اهمیت داشتن سبدی متنوع از انرژی‌‌‌ها در کشور، معتقد است: سرمایه‌‌‌گذاری ثابت برای تولید برق با اتکا به انرژی هسته‌‌‌ای، قابل‌توجه است. امروزه احداث نیروگاه حرارتی برای تولید هرکیلووات برق، نیازمند 700 تا 750 دلار سرمایه ثابت است. این سرمایه برای احداث نیروگاه خورشیدی حدود 600 دلار، برای نیروگاه بادی برابر با 800 دلار و در نیروگاه هسته‌‌‌ای برابر با 4هزار دلار برآورد می‌شود. بنابراین سرمایه‌‌‌گذاری ثابت برای احداث این نیروگاه هسته‌‌‌ای به‌‌‌مراتب بالاتر از سایر روش‌های تولید برق (بین 5 تا 6 برابر بیشتر) است. هرچند در ادامه هزینه‌‌‌های تداوم تولید در نیروگاه هسته‌‌‌ای کاهش خواهد یافت. با وجود این باید خاطرنشان کرد که با توجه به محدودیت شدید منابع مالی کشور، عملا امکان چنین سرمایه‌‌‌گذاری در کشور ما و توسعه نیروگاه‌‌‌های برق هسته‌‌‌ای وجود ندارد. به‌‌‌علاوه آنکه اما واگرهای بسیاری درخصوص میزان اورانیوم کشور و سایر زیرساخت‌‌‌های موردنیاز در این بخش وجود دارد. اورعی تاکید کرد: ازمجموع موارد یاد شده این‌‌‌طور جمع‌‌‌بندی می‌شود که تنها نقطه اتکای کشور برای تامین پایدار انرژی، تولید برق با اتکا به منابع تجدیدپذیر است. ایران ظرفیت‌‌‌های ویژه‌‌‌ای برای تولید برق با اتکا به نیروگاه‌‌‌های بادی و خورشیدی دارد. در سال‌های گذشته سرمایه‌‌‌گذاری ثابت برای احداث این نیروگاه‌‌‌ها به‌‌‌طور مستمر کاهشی بوده است. با وجود این اعتقاد و اعتماد به توسعه این ظرفیت در کشور وجود نداشته و شاهد عقب‌‌‌ماندگی جدی در این بخش هستیم. در موقعیت کنونی کشور و با توجه به بروز ناترازی‌‌‌های جدی در تامین انرژی، تولید برق با اتکا به منابع تجدیدپذیر از یک انتخاب به اجبار بدل شده است.
اجرا مهم است نه انشا
این کارشناس انرژی با اشاره به وعده مسوولان درخصوص تولید ۳۰هزار مگاوات ظرفیت جدید برق تجدیدپذیر تا پایان دولت چهاردهم گفت: این وعده به انشا شباهت دارد و آثاری از برنامه‌‌‌ریزی برای تحقق این اعداد و ارقام، به چشم نمی‌‌‌خورد. درطول یک بازه زمانی بیش از 20 ساله، کل ظرفیت نصب شده ایران در حوزه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر تنها 1400 مگاوات بوده است؛ در حال حاضر نیز هیچ تحولی در روند سیاستگذاری و مدیریت کشور حاصل نشده است. بنابراین به تولید سالانه 10هزار مگاوات برق با اتکا به منابع تجدیدپذیر نمی‌توان امیدی داشت. این هدف‌‌‌گذاری‌‌‌ها حکایت از ادامه مسیر گذشته و تحقق نشدن‌‌‌هاست.
اورعی در پاسخ به سوالی مبنی بر راهکار برون‌‌‌رفت از این شرایط و توسعه تولید برق با اتکا به انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر گفت: برای بهبود شرایط نیازمند مشاهده واقعیت‌‌‌ها و ظرفیت‌‌‌های موجود کشور و برنامه‌‌‌ریزی برای اصلاح هستیم. به این معنی که انتظار می‌رود در درجه نخست دلایل ناموفقیت کشور در توسعه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر شناسایی شود. این گام نخست به شرط پذیرش شکست توسط مسوولان و تلاش برای اصلاح آن، حاصل می‌شود.
وی ادامه داد: برق ما دولتی است. در چنین فضایی دولت یا وزارت نیرو اصرار بر تصدی‌‌‌گری کامل دارند. سازمان انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر و بهره‌‌‌وری انرژی‌برق نیز با همین نگاه تاسیس شده است. به بیان دیگر سیاستگذاران ما نسبت به سرمایهگذاران دید از بالا به پایین دارند. در چنین فضایی دولت بی‌‌‌توجه به سرمایه‌‌‌های جذب شده برای احداث نیروگاه، برق را به اجبار و ارزان از فعالان بخش‌خصوصی خریداری می‌کند و حتی هزینه خرید صنایع را به سختی و با تاخیر پرداخت می‌کند. در چنین فضایی رغبتی برای سرمایه‌‌‌گذاری در این بخش وجود ندارد.
این کارشناس انرژی گفت: چنانچه بخواهیم توسعه تولید برق با اتکا به سرمایه بخش خصوصی ممکن شود، دولت باید پای خود را از این موضوع کنار بکشد. تاکنون دولت نقش دلال انرژی را بر عهده داشته است و متاسفانه در هیچ‌‌‌کدام از ماموریت‌‌‌های خود نیز موفق نبوده است. چنانچه خصوصی‌‌‌سازی صنعت انرژی در کشور ما مورد توجه قرار گیرد، امکان رفع مشکلات مهیا خواهد شد. وی افزود: اما در طول سالیان گذشته متاسفانه دولت برق را از یک کالا به ابزاری سیاسی بدل کرده است. حال خودش نیز در این سیاستگذاری اشتباه مانده است.
اورعی با اشاره به روند پیشنهاد شده برای تامین مالی توسعه نیروگاه‌‌‌های تجدیدپذیر توسط مدیران این بخش گفت: چندی پیش رئیس ساتبا منابع مالی مورد نیاز برای توسعه ۳۰هزار مگاواتی نیروگاه‌‌‌های تجدیدپذیر را ۱۵میلیارد دلار اعلام و افزود: «5میلیارد دلار این سرمایه از محل صندوق توسعه ملی، 5میلیارد دلار از محل خطوط اعتباری ایران با کشورها، تسهیلات بانکی و بودجه سنواتی دولت است. برای توسعه ۳۰هزار مگاوات برق تجدیدپذیر، ۱۵میلیارد دلار طی حدود 3.5سال آینده نیاز است؛ قرار است از این میزان، ۲۵درصد تا ۳۰درصد توسط سرمایهگذاران و حدود ۷۰درصد از محل تسهیلات پرداختی به بخش‌خصوصی تامین شود.» در حالی که با نگاه کلی به شرایط کشور می‌توان این‌‌‌طور ادعا کرد که هیچ امکانی برای جذب سرمایه خارجی و همچنین سرمایه قابل‌توجه از سمت بخش خصوصی به این حوزه وجود ندارد. در شرایطی که سرمایه‌‌‌گذاری در ایران از میز قمار پرریسک‌‌‌تر است، کدام صاحب سرمایه خارجی حاضر به حضور در ایران است؟
اورعی تاکید کرد: متاسفانه باید اقرار کرد که مدیران حوزه انرژی کشور در مسیر توسعه تولید انرژی ناموفق عمل کرده و همچنان با همان دست فرمان قبلی ادامه می‌دهند. مسوولان ما در ساختار انرژی‌‌‌های فسیلی و حرارتی رشد کرده‌‌‌اند. این افراد اعتقاد و اعتمادی به انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر ندارند و سیاستگذاری آنها مانع توسعه اصولی است.
