نخستین معامله گواهی صرفهجویی در بورس انرژی ایران انجام شد؛
مُسکن خفیف ناترازی
در حالی که نرخ رشد تقاضای سالانه برای بخش برق حدود ۵ تا ۷درصد است، میانگین رشد سرمایه‌‌‌گذاری و تولید سالانه چیزی حدود ۲درصد بوده که به معنی تعمیق روزافزون شکاف میان عرضه و تقاضای برق در کشور است. در چنین شرایطی و با توجه به سرکوب قیمت برق و دستوری بودن نرخ آن در کشور، کارآیی اوراق گواهی صرفهجویی در هاله‌‌‌ای از ابهام قرار دارد. راهکار عبور از این وضعیت البته مشخص است؛ بازگشت اقتصاد برق. بدون بازگشت صنعت برق به اقتصاد و فضای واقعی، همچنان صنایع با بحران بی‌‌‌برقی روبه رو خواهند بود و بخش تولید نمی‌تواند شرایط طبیعی را تجربه کند. شواهد موجود نشان می‌دهد در نیمه نخست سال‌جاری صنایع فولاد، سیمان و پتروشیمی بیشترین ضربه را از ناحیه بی‌‌‌برقی دیده‌‌‌اند ضمن اینکه صنایع نساجی، غذا و قطعه‌‌‌سازی نیز از دیگر قربانیان وضعیت فعلی هستند. آیا وقت بازنگری در سیاست‌‌‌های خطا و ضدیت با بازار فرانرسیده است؟
ناترازی؛ نتیجه ضدیت اقتصاد و بازار
رئیس سازمان بورس معتقد است بازار یک واقعیت طبیعی است که ما آن را محترم نمی‌‌‌شماریم و به دلیل همین ضدیت با طبیعت، به مشکلاتی نظیر ناترازی دچار می‌‌‌شویم. حجت‌‌‌الله صیدی افزود: امروز عدم‌توجه به بازار انرژی و بازار برق یکی از مشکلات مهم در حوزه مدیریت انرژی است که متعاقب آن ناترازی‌‌‌های امروز است و تولیدکنندگان برق نتوانستند تولیدات خود را بهینهسازی کنند.
رئیس سازمان بورس ادامه داد: امروز باید برق را به یک کالای اقتصادی تبدیل کرد و در صورت تحقق این موضوع، برق از ناترازی خارج خواهد شد. کارخانه‌های کشور، 6ماه هزینه برق پرداخت می‌کنند اما تنها چهار ماه می‌توانند تولید داشته باشند. بنابراین هدف اصلی ما باید تبدیل برق به یک کالای اقتصادی باشد.
صیدی در پایان اظهار کرد: امیدواریم ابزارهای جدید گواهی بهینهسازی نیز فراهم شود و در نهایت باید احترام به سازوکارهای اصلی بازار را هدف‌گذاری کرد تا بتوانیم با یک بازار کارآمد انرژی در صنعت برق روبه رو شویم. اگر بتوانیم این سرمایه‌‌‌گذاری را جذاب کنیم می‌توانیم میزان سرمایه‌‌‌گذارها در حوزه انرژی و کاهش ناترازی‌‌‌های انرژی را شاهد باشیم.
به عقیده صیدی ابزاری نظیر گواهی صرفهجویی تنها زمانی می‌تواند کارآیی مناسبی داشته باشد که در ایران بازار برق واقعیت پیدا کرده و عرضه و تقاضا به تعادل برسند. متاسفانه دست‌‌‌هایی در اوایل دهه 90 در دو طرف عرضه و تقاضا در بازار برق وارد کار شد و مانع از عملکرد درست و مناسب اقتصاد شد. صیدی تاکید کرد: از آنجا که امروز بازار برق به هم ریخته، تداوم بی‌‌‌توجهی به اهمیت بازار می‌تواند ابزار مفیدی همچون گواهی صرفهجویی را به یک ابزار تصفیه محدود سازد.
بحث‌‌‌های صیدی رئیس سازمان بورس نشان می‌دهد بخش‌‌‌هایی از بدنه دستگاه سیاستگذاری از تحلیل بهتری نسبت به ناترازی برخوردار است و به خوبی اثر استفاده از رویکردهای بازاری را در حل مسائل اقتصادی می‌‌‌شناسد. البته تحلیل وزیر نیرو اندکی متفاوت است.
آنچه وزیر نیرو نگفت
عباس علیآبادی در این نشست عموم بحث خود را حول محور صرفهجویی و بهبود راندمان مصرف کشور متمرکز کرد. وی با اشاره به این موضوع که ایران در مقایسه با کشورهای هم سطح در زمینه تولید ناخالص داخلی، در جایگاه اول مصرف انرژی قرار دارد؛ گفت: امروز ما متاسفانه به شدت مصرف‌‌‌گرا هستیم و میزان مصرف به مراتب بالاتر از حد مجاز است. ۶۰درصد انرژی در کشور تلف می‌شود و تنها ۴۰درصد از آن به برق تبدیل می‌شود. امروز ما در شرایط ناترازی شدید هستیم و مصرف سوخت نیز بیش از حد در شرایط بحرانی قرار دارد.
علیآبادی خاطرنشان کرد: باید کمک شود تا بتوانیم این زمستان سخت را به خوبی پشت سر بگذاریم. نباید اسراف کنیم. ممکن است کمبود انرژی باعث شود برخی افراد در سرما زندگی کنند و باید با صرفهجویی در مصرف کاری کنیم که هیچ خانواده‌‌‌ای از انرژی در سرما بی‌نصیب نباشد.
وی در پایان گفت: باید تلاش کنیم محیط موجود را در راستای خلاقیت و بهرهوری بالاتر جذاب کنیم.
گواهی صرفهجویی انرژی چیست؟
گواهی صرفهجویی برق، اوراق بهادار قابل معامله‌ای است که بیانگر حق مالکیت بر مقدار مشخصی از برق صرفهجویی شده است؛ این گواهی بر مبنای گزارش امکان‌سنجی، توجیه فنی، اقتصادی، مالی و زیست‌محیطی طرح صرفهجویی انرژی در یک بازه زمانی مشخص، توسط نهادهای تخصصی و فنی بازار و با تایید کمیسیون انرژی، توسط ناشر صادر می‌شود. گواهی بهینهسازی، نوعی گواهی است که به سرمایهگذاران پروژه‌‌‌های بهرهوری و بهینهسازی پس از اجرای پروژه و در دوره‌‌‌های سه ماهه اعطا می‌شود تا با فروش این اوراق نسبت به بازگشت سرمایه‌‌‌گذاری خود و دریافت سود حاصل از اجرای پروژه اقدام کنند به این ترتیب قیمت فروش این گواهی با توافق طرفین در بستری که به این منظور افتتاح خواهد شد توسط بخش‌‌‌های خصوصی به عنوان فروشنده و خریدار کشف می‌شود.
این گواهی به چه دردی میخورد؟
مدیرعامل بورس انرژی معتقد است: گواهی صرفهجویی انرژی به عنوان یک راهکار استاندارد زمینهساز افزایش بازدهی و کاهش مصرف انرژی از طریق مشارکت سرمایهگذاران می‌شود و مشترکان برق نیز از مدیریت مصرف در زمان پیک مصرف معاف می‌‌‌شوند. در بورس انرژی بیشتر زیرساختها برای بهرهوری مناسب از انرژی فراهم شده اما متاسفانه تا امروز استفاده مطلوبی از این زیرساختها نشده است. در سه سال گذشته برنامه بورس انرژی پیگیری معامله‌پذیر شدن گواهی‌‌‌های بورس انرژی بوده است. نقوی گفت: در شهریور ماه سال گذشته مجوز گواهی صرفهجویی برق از توانیر دریافت شد و در سال‌جاری مصوبه مربوط به معامله این گواهی از سوی وزارت نیرو ابلاغ شد و امروز معاملات گواهی صرفهجویی برق نیز عملی شده است.
وی افزود: یکی از مزیت‌‌‌های این گواهی آن است که خریداران گواهی مشمول قطعی برق در ساعات اوج مصرف نمی‌‌‌شوند. برای توسعه این بازار نیازمند تسهیل فرآیند‌ها و کاهش سخت‌گیری‌ها هستیم که مقرر است برخی اصلاحات در قوانین اجرا شود و به عبارتی، اعتماد لازمه توسعه این بازار است و امروز شاهد متقاضیانی در حوزه انرژی هستیم که خواستار تاسیس نیروگاه‌‌‌های تجدیدپذیر هستند و امروز برق سبز یکی از الگوهای موفق در کشور شناخته می‌شود.
مدیرعامل بورس انرژی خاطرنشان کرد: یکی از عوامل مهم حضور سرمایهگذاران در این بازار این است که بدون دخالت هیچ نهادی می‌توانند در این حوزه، معاملات خود را انجام دهند و به عرضه و تقاضا در این حوزه بپردازند.
نقدی خبر داد: از ۲۸ آذر سال‌جاری معاملات جبرانی برق فراهم می‌شود که متقاضیان می‌توانند میزان کسری خود را از طریق این معاملات تامین کنند.
پایان باز ناترازی
داستان ناترازی، داستانی است با پایان باز. برای صنایع بزرگ و مهم کشور توسعه ابزارهایی نظیر اوراق گواهی صرفهجویی گرچه مفید است اما در حکم مسکن خفیفی است که نمی‌تواند باری از دوش بخش تولید بردارد. جالب اینکه دود چنین وضعیتی نه تنها به چشم بخش تولید که به چشم همه جامعه می‌رود. یک پژوهشگر اقتصادی در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌‌‌گوید: مادامی که تحریم حل نشود، بازار برق احیا نشود و دسترسی به فناوری بهبود نیابد، ناترازی جزء جدایی‌ناپذیر اقتصاد ایران است. به عقیده محمدرضا آریافر پژوهشگر ارشد حوزه انرژی، سرمایه‌‌‌گذاری در صنعت برق در جهان به جایی رسیده که به دلیل سهولت دسترسی به منابع و فناوری، حتی از راه رفتن افراد در پیاده‌رو نیز برق تولید می‌شود. در ایران اما گره‌‌‌های متعدد بر اقتصاد بخش انرژی زمینهساز گره خوردن بخت تولید شده است. به عقیده آریافر این اوراق به‌رغم هوشمندانه بودن، درصد بسیار اندکی از ناترازی موجود را پوشش خواهد داد در حالی که شکاف میان عرضه و تقاضا به ارقامی بسیار بالاتر رسیده است.
